بخشی از مقاله
چکیده
برخی از خوراكهاي لگومینه به علت دارا بودن مواد ضد تغذیهاي مقاوم به هضم میباشند. بنابراین، حذف یا کاهش سموم و ترکیبات ضد تغذیهایبا عملآوري خوراكهابهعنوان روشی جهت بهبود ارزش غذایی مواد خوراکی امکان پذیرمیباشد. پرتودهی یکی از روشهاي عملآوري خوراك ها بوده و عبارت است از قراردادن ماده در برابر میزان کنترلشده و دقیقی از پرتوهاي یونساز - گاما و الکترون - ، در مدت زمان معین میباشد.
این نوع عملآوري نسبت به سایر روش هاي عملآوري شیمیایی مزایایی مانند سرعتبالاي عملآوري، عدم ایجاد فراورده هاي غیرقابلهضم و عدم ایجاد آلودگی محیطزیست را به همراه دارد. باتوجه به اینکه پرتودهی مواد غذایی هیچگونه تغییري را در ترکیبات عناصر معدنی موجود در آنها ایجاد نمینمایدمیتوان نتیجه گرفت که با تعیین دزهاي مناسب بتوان از پرتودهی جهت عمل آوري و تغییر در محتواي مواد ضد تغذیهاي برخی خوراكهاي دام بهعنوان یک تکنیک نوین در جهت استفاده از انرژي صلحآمیزهستهاي و با نظر به معرفی روشی بالقوه و پایدار در فراوري خوراكهاي دام و طیور جهت دستیابی به دانش بومی ارزشمند در چشمانداز ایران 1404 استفاده نمود.
مقدمه
یکی از مهمترین مواردي که باید در پرورش دام و طیور موردتوجه و دقت قرار گیرد، تغذیه آنهاست. تغذیه دام چه ازنظر فیزیولوژیکی و چه ازنظر اقتصادي، مهمترین نقش را در امر پرورش داشته و بیش از نیمی از کل هزینههاي مصرفی را به خود اختصاص میدهد. - . - 12بنابراین دو عامل مهم شناخت و ارزیابی مواد خوراکی و نیز تعیین نیازمنديهاي غذایی دامها بر تولید بیشتر و اقتصادي، مؤثر هستند
استفاده از بقایاي کشاورزي بهعنوان خوراك دام در کشورهاي درحالتوسعه امري رایج و متداول میباشد اما قابلیت هضم پایین این بقایا به علت وجود پیوندهاي محکم و نفوذناپذیر بین اجزاي دیواره سلولی موجب کاهش میزان مصرف اینمواد توسط دام می شود و حیوان را در تأمین احتیاجات غذایی خود دچار مشکل میکند
مکملهاي پروتئینی از دو منشأ حیوانی و گیاهی میباشند و انتخاب آنها تابعی از کیفیت و قیمت آنهاست
مکملهاي حیوانی به علت قیمت بالا و مسائل بهداشتی، خیلی کم در جیره دام مورداستفاده قرار میگیرند، بهترین منابع پروتئین گیاهی شامل خوراكهاي لگومینه و کنجاله دانههاي روغنی میباشند - 5 - ، برخی از خوراكهاي لگومینه به علت دارا بودن مواد ضد تغذیهاي مانند ممانعت کنندهي پروتئاز ، لکتینها، فیتات - کاهش قابلیت زیستفراهمی برخی موادمعدنی لازم - ، تانن - ممانعت کنندهي قابلیت هضم پروتئین - و فیبر خوراکی مانند نشاستههاي مقاوم به هضم میباشند - 15، . - 19اکثر متخصصین تغذیه دام، درصدد کشف روشهایی براي افزایش قابلیت هضم مواد مغذي خوراكها در دستگاه گوارش دام بوده تا با کاهش محدودیتهاي مصرف خوراكها، قابلیت دسترسی مواد مغذي آنها را توسط دام افزایش دهند.
عمل آوري1 عبارت است از برخی تغییرات فیزیکی و شیمیایی جهت افزایش راندمان هضم و جذب بیشتر که روي بافتهاي مواد خوراکی انجام میگیرد. بنابراین، حذف یا کاهش سموم و ترکیبات ضد تغذیهاي نظیر عوامل ممانعت کننده تریپسین، اسید فایتیک و تاننها با عملآوري خوراكهابهعنوان روشی جهت بهبود ارزش غذایی مواد خوراکی امکانپذیرمیباشد.
با اعمال روشهاي مختلف عملآوري مبادرت به حذف لیگنین، کاهش دیوارهي سلولی و افزایش سطح دسترسی مواد مغذي براي فعالیت آنزیمهاي میکروبی مینمایند - . - 8 عمدهترین روش عملآوري استفاده از حرارت بوده است، اما اکثر روشهاي عمل آوري حرارتی در دماهاي بالا سبب کاهش قابلیت هضم پروتئین میشوند - . - 14 بنابراین محققان از سایر روش هاي عملآوري براي کاهش مواد ضد تغذیهایی خوراك ها - کلزا و سویا - استفاده کردهاند که یکی از این روشها پرتوتابی میباشد - - 21، که توجه متخصصان تغذیه را به خود جلب کرده است چراکه با صرف کوتاهترین زمان ممکن، قادر به فراوري مواد خوراکی بوده، به گونهایی که در مقایسه با سایر روشهاي عملآوري، فرایندي یکنواخت، کنترلشده و مؤثرتري را ارائه میدهد
پرتودهی
پرتودهی یکی از روشهاي عملآوري خوراكها بوده و عبارت است از قرار دادن ماده در برابر میزان کنترلشده و دقیقی از پرتوهاي یونساز - گاما و الکترون - ، در مدتزمان معین میباشد . - 10 - این نوع عملآوري نسبت به سایر روش هاي عمل آوري شیمیایی مزایایی مانند سرعت بالاي عملآوري، عدم ایجاد فراوردههاي غیرقابلهضم و عدم ایجاد آلودگی محیطزیست را به همراه دارد
مکانیسم عمل پرتودهی
در عمل آوري با پرتودهی، مواد خوراکی در معرض پرتو یونسازمی تواندبهصورت الکترون و یا ذرات تابش شده از هستهها - پرتو آلفا و بتا - و یا پرتوهاي الکترومغناطیس تابش شده از هستهها - پرتوگاما - یا از میدانهاي الکترون اطراف هسته - پرتو ایکس - باشد - . - 11 انرژي منتقلشده توسط این پرتوها سبب شکستن پیوند بین همی سلولز، سلولز و هم چنین پیوندهاي بین این دو پلیمر با لیگنین در دیواره سلولی گیاه میشودبهطوريکه پیوندهاي غیر کووالانسی به دلیل گرفتن انرژي لازم، شروع به سست شدن کرده و نهتاًی این پرتوها سبب دپلیمریزه شدن کربوهیدراتهاي ساختمانی و تبدیل آنها به مولکول هاي با وزن کمتر میشوند. بنابراین دیواره سلولی نامحلول براثر پرتوتابی تا حدي محلول درآمده و از بخش غیرقابل تجزیه و بخش کند تجزیه وارد بخش سریع تجزیه میشود
بحث و نتیجهگیري
مشکل عمده و اساسی فراوريهاي متداول این است که قادر به شکستن لیگنین بهعنوان یک عامل اصلی در کاهش ارزش غذایی دیواره سلولی نمیباشندبه همین دلیل این نوع فراوريهافقط نرخ هضم را افزایش میدهند و تأثیر چندانی بر گستره هضم ندارند درصورتیکهپرتودهی با در هم شکستن لیگنین، دیلمیراسیون کریستالهاي سلولز و تجزیه سلولز و همی سلولز به اجزاي محلول، همزمان نرخ و گسترهي هضم خوراك را افزایش میدهد که این مسئله موجب افزایش قابلیت هضم ماده آلی خوراك و همچنین افزایش میزان انرژي قابلهضم آنها میشود.
از مزایاي دیگر استفاده از پرتوتابی سرعت و سهولت کاربرد آن بهعنوان یک روش عملآوري خوراکی میباشد - . - 20 در عمل آوري حرارتی متأسفانه به علت استفاده از دماهاي بالا در روشهاي حرارتی کمپلکس پروتئین-کروهیدرات و کمپلکس پروتئین-پروتئین - واکنش مایلارد - تشکیل شده و قابلیت هضم پروتئین در روده کوچک کاهش مییابد. همچنین روشهاي حرارتی سبب از بین رفتن برخی از اسیدآمینههاي خوراك میشوند 1 - ، 16، . - 18 اما ازآنجاییکه پرتوتابی باعث بالا رفتن دماي ماده خوراکی نمیشود، کاهش کیفیت مواد مغذي در اثر پرتوتابی بسیار کمتر از سایر روشهاي عملآوري است
همچنین فرآوري بهوسیلهیپرتودهی کیفیت مواد خوراکی - لگوم ها - را به میزان وسیعی بهبود میبخشد - . - 15 در مطالعات دیگري نشان داده شد که عملآوري منداب با پرتوگاما در دزهاي بالاتر از 15 کیلو گري سبب کاهش تجزیهپذیري پروتئین خام، افزایش قابلیت هضم برون تنی پروتئین خام و همچنین کاهش مقادیر اسید فایتیک و گلوکوسینولات گردید - . - 1 همچنین اکبري و همکاران - 1390 - ، نشان دادند که پرتودهی خوراك موجب بهبود عملکرد جوجههاي گوشتی در کلیه مراحل رشد گردید.
با توجه به اینکه پرتودهی مواد غذایی هیچ گونه تغییري را در ترکیبات عناصر معدنی موجود در آن ها ایجاد نمینماید . - 2 - و همچنین داشتن ویژگی هاي ازجمله، سریع و راحت بودن، زمانبر نبودن واکنشهاي شیمیایی، عدم تأثیر دما، فشار و رطوبت بر عملکرد آن - 17 - میتوان نتیجه گرفت که با تعیین دزهاي مناسب بتوان از پرتودهی جهت عملآوري و تغییر در محتواي مواد ضد تغذیهاي برخی خوراكهاي دام بهعنوان یک تکنیک نوین در جهت استفاده از انرژي صلحآمیزهستهاي و با نظر به معرفی روشی بالقوه و پایدار در فراوري خوراكهاي دام و طیور با جهت دستیابی به دانش بومی ارزشمند در چشم انداز ایران 1404 استفاده نمود.
