بخشی از مقاله
چکیده
با توسعه بازارهای پولی و مالی و متعاقب آن، حاکم شدن وضعیت رقابتی، بسیاری از شرکت ها ورشکسته از گردونه رقابت خارج می شوند . این امر موجبات نگرانی صاحبان سرمایه را فراهم نموده است. پژوهش حاضر، در پی آن است که بحران مالی را با توجه به اطلاعات حسابداری بدست آمده شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1389 تا 1393 پیش بینی نماید .
برای آزمون فرضیه ها در این تحقیق از روش رگرسیونی استفاده شد. در آزمون فرضیه ها از روش آماری تحلیل لجستیک دوطرفه با بهره گیری از نرم افزار SPSS-17 و EXcell بهره گیری شده و سپس متغیرهای مورد نظر برای آزمون فرضیه های تحقیق براساس الگوهای نامبرده، محاسبه شدند. برای تحلیل داده های بدست آمده از روش تحلیل پوششی داده ها در کنار الگوی های پیش بینی مشهور اهلسون و زیمسکی بهره گیری شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان دادند که مدلهای پیش بینی اهلسون و زیمسکی توانایی بالایی در پیش بینی احتمال وقوع ورشکستگی در شرکتهای تولیدی بورس اوراق بهادار تهران را دارا می باشد.
1. مقدمه
هدف از تهیه و ارائه اطلاعات حسابداری مالی فراهم ساختن مبنایی برای تصمیم گیری اقتصادی است. در تصمیم گیری، اطلاعات نقش بسیار مؤثری را ایفا می کنند و هر نوع تصمیم گیری مستلزم کسب اطلاعات، پردازش، تجزیه و تحلیل اطلاعات و استنتاج منطقی و مناسب از اطلاعات است. بیور معتقد است"پیش بینی بدون اخذ تصمیم امکان پذیر است ولی کوچکترین تصمیم گیری را نمی توان بدون پیش بین انجام داد"
هر چه پیش بینی ها به واقعیت نزدیک تر باشد، مبنای تصمیمات صحیح تری قرار خواهد گرفت. یکی از راه های کمک به استفاده کنندگان از صورت های مالی، ارائه الگوهای مناسب درباره ی وضعیت مالی شرکت هاست. الگوهای پیش بینی ورشکستگی، یکی از ابزارهای برآورد وضع آتی شرکت هاست
ورشکستگی شرکتها زیان هنگفتی را برای سرمایه گذاران، طلبکاران، مدیران، کارگران، عرضه کنندگان و مشتریان ایجاد می کند. اگر کسی علت اضمحلال شرکتها را متوجه شود، با برنامه ریزی لازم شرکت را از مرگ حتمی نجات می دهد - رهنمای رودپشتی و دیگران، 1385، ص. - 482 مطابق تخمین های برنج - 2012 - 2هزینه های مرتبط ورشکستگی به شکل زیردسته بندی می شود:
هزینه های مستقیم شامل: هزینه دستمزدهای حرفه ای درزمان ورشکستگی -%3/1-4/3 هزینه های پیش از ورشکستگی -./65 هزینه های منابع کارکنان داخلی -%./7-1/4 کل هزینه های مستقیم - 0/4/45-6/35 هزینه های غیرمستقیم-%5-10 کل هزینه های شرکت-16/35 -%93,45هزینه های مدعیان شامل؛ هزینه های نظارتی %2/4؛ هزینه های قابل معامله %1/25-1/75؛ کل هزینه های مدعیان %3/25 -4/15؛ کل هزینه های مرتبط به ورشکستگی ومدعیان - %12/70-20/5
بنابراین پیش بینی بحران مالی شرکت ها، پیش نیاز جلوگیری از ورشکستگی همان مصداق »پیشگیری بهتر از درمان است« می باشد. در زمینه ایجاد الگوهای پیش بینی ورشکستگی و مقایسه الگوهای مختلف و کاربرد این الگوها و همچنین انتقال الگوهای ایجاد شده از کشوری به کشور دیگر، پژوهشهای بسیاری در خارج از ایران به ویژه کشورهای دارای بورس های منظم اوراق بهادار صورت گرفته است، اما در ایران، پژوهش های محدودی صورت گرفته که با توجه به وضعیت رو به رشد اقتصادی ایران کافی نیست .
با توجه به این مهم این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که آیا می توان وقوع ورشکستگی شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را با الگوی مبتنی بر تحلیل پوششی داده ها پیش بینی نمود؟
آیا وقوع ورشکستگی شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را می توان با الگوی مبتنی بر مدل اهلسون پیش بینی نمود؟ آیا وقوع ورشکستگی شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را می توان با الگوی مبتنی بر مدل زیمسکی پیش بینی نمود؟
2. ادبیات تحقیق
در زمینه ایجاد الگوهای پیش بینی ورشکستگی و مقایسه الگوهای مختلف و کاربرد این الگوها و همچنین انتقال الگوهای ایجاد شده از کشوری به کشور دیگر، پژوهش های بسیاری در خارج از ایران به ویژه کشورهای دارای بورس های منظم اوراق بهادار صورت گرفته است ، اما در ایران، پژوهش های محدودی صورت گرفته که با توجه به وضعیت رو به رشد اقتصادی ایران کافی نیست.
نخستین پژوهش در زمینه پیش بینی ورشکستگی در سال 1900 توسط توماس و ودلاک1 انجام شد. آنها تجزیه و تحلیل کلاسیک ی در صنعت راه آهن انجام دادند و نتایج پژوهش خود را در مقالهای تحت عنوان" درصد هزینه های عملیاتی به سود انباشته " ارائه نمود ند. در سال 1911 لارنس چمبرلای2 در مقاله ای تحت عنوان" اصول سرمایه گذاری اوراق قرضه" از نسبت های بدست آمده توسط ودلاک، نسبت های عملکرد را بوجود آورد.
در زمان بحران اقتصادی آمریکا در دهه 1930 دو پژوهشگر به نام های اسمیت و ویناکر3 در مطالعات خود تحت عنوان" روش های تحلیل در نسبت های مالی شرکت های ورشکسته " دریافتند که صحیح ترین روش برای تعیین وضعیت ورشکستگی، نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی است. آنان سوابق 183 شرکت را که گرفتار نابسامانی شده بودند مطالعه و 21 نسبت از ارقام مختلف صورت های مالی آنها را برای 10 سال گذشته محاسبه کردند و به این نتیجه دست یافتند که دقیق ترین و قابل اعتمادترین نسبتی که روند نامطلوب آن می تواند دلالت بر ورشکستگی باشد عبارت است از نسبت سرمایه در گردش به کل دارای ی ها .طبیعی است که بحران اقتصادی آن زمان ایجاب می کرد که این نسبت حاکی از رجحان نقدینگی است.
متعاقب آن پژوهشگر دیگری به نام فیتزپاتریک4 از مقایسه 13 نسبت صور ت های مالی در طی 5 سال فعالیت 20 شرکت ورشکسته با 19 شرکت سودآور و موفق به این نتیجه دست یافت که تمام نسبت ها کم و بیش دلالت بر پریشانی مالی شرکت های ورشکسته داشته اما بهترین نسبت هایی که می توانند نابسامانی را از پیش اعلام کنند نسبت بازده سرمایه و حقوق صاحبان سرمایه یا ارزش ویژه به جمع بدهی است.
در سال 1968 ادوارد آلتمن در مقاله ای تحت عنوان " نسبت های مالی، تحلیل ممیزی و پیش بینی ورشکستگی نوسانات مدلی را برای پیش بینی ورشکستگی ارائه داد که به مدل آلتمن معروف است .وی در این مدل از پنج نسبت مالی سرمایه در گردش به کل دارایی، درآمد قبل از بهره و مالیات به کل دارایی، فروش به کل دارایی، سود انباشته به کل دارایی و ارزش با زار سهام به ارزش دفتری بدهی استفاده کرد و در سال های بعد مدل های اصلاح شده ای ارائه کرد.
ماچلر5 در سال 1985 پژوهش های جدیدی را آغاز کرد . نمونه وی شامل دو گروه و هر یک به تعداد 119 شرکت در دوره زمانی - - 1981-1985 بود . وی یک مدل تحلیل ممیزی چندگانه ارائه کرد و با استفاده ازنسب ت های مالی که حسابرسان آنها را ابزار مفیدی برای ارزیابی اظهارنظر تداوم فعالیت تشخیص داده بودند، شرکت های دو گروه را تفکیک میکرد. ماچلر این نسبت ها را از طریق انجام مصاحبه و جمع آوری پرسشنامه از حسابرسان شاغل در دو مؤسسه حسابرسی استخراج کرده بود . متغیرهای مدل ماچلر عبارت بودند از : جریان وجوه نقد به کل بدهی، دارایی جاری به بدهی جاری، ارزش ویژه به کل بدهی، کل بدهی بلندمدت به کل دارایی، سود قبل از بهره و مالیات به فروش خالص.
تی گیل ریو و لاری لومبارد در سال 2000 در مقاله ای تحت عنوان" تجزیه و تحلیل نسبی عقاید حسابرسان والگوهای پیش بینی ورشکستگی" ، دقت حسابرسان را در پیشبینی ورشکستگی آلتمن و الگوی اوهلسون و استاندارد - Z-Score - شرکت ها از طریق الگوی پیش بینی ورشکستگی محاسبه کردند. در این مطالعه، آنها خطاهای نوع اول و دوم را برای نمونه خود مورد بررسی قرار دادند.
آنها در نمونه خود از 99 شرکت ورشکسته طی سال های - - 1990 تا - 1995 - و 265 شرکت فعال طی سا لهای - - 1989 تا - - 1994 استفاده کردند. پس از بررسی خطاهای نوع اول و دوم در نمونه به این نتیجه رسیدند که حسابرسان درحدود 53 درصد شرکت های ورشکسته را یک سال قبل از ورشکستگی درست پیش بینی کرده اند و این در حالی است که الگوی آلتمن 78 درصد و الگوی اوهلسون 84 درصد شرکت های ورشکسته را یک سال قبل از ورشکستگی پیش بینی کرد اوهلسون در سال 1980 تحقیقی تحت عنوان نسبت های مالی و پیش بینی ورشکستگی انحام داد.
او مطالعات خود را بر روی سوابق انجام شده در طی 15 سال گذشته، یعنی از سال 1966 تا 1980 که در مورد پیش بینی بحران های مالی و ورشکستگی شرکت ها توسط اساتید معروف مالی انجام شده بود، متمرکز نمود. او تحقیق خود را بر اساس یک مدل پیش بینی اقتصاد سنجی یعنی مدل احتمال شرطی - لجستیک یا لاجیت - انجام داد. در نهایت با استفاده از مدل لاجیت الگوی زیر را تدوین کرد:
زیمیسکی از نسبت های مالی نقدینگی، عملکرد و اهرم های مالی برای ایجاد مدل پیش بینی ورشکستگی استفاده کرد. این نسبت ها تنها بر اساس دیدگاه نظری انتخاب نشده بودند بلکه آنها بر مبنای مطالعات پیشین زیمیسکی روی نسبت های مالی انتخاب شده بودند. در ضمن وی از تجزیه و تحلیل پروبیت برای ایجاد مدل خود استفاده کرد.
متغیرهای این الگو عبارت از دارایی های جاری به بدهی های جاری، کل بدهی ها به کل دارایی ها و سود خالص به کل دارایی ها است. وقتی Z<0 باشد شرکت ورشکسته خواهد شد.
3. روش شناسی تحقق
از نظر هدف، این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است، از آن جهت که نتایج آن توسط حسابرسان جهت بررسی تداوم فعالیت، سرمایه گذاران جهت تصمیم گیری در خصوص سرمایه گذاری، اعتباردهندگان جهت اعطای اعتبار به بنگاه های اقتصادی، و سایر افراد قابل استفاده است. از لحاظ روش یک پژوهش توصیفی - نیمه تجربی - از نوع همبستگی محسوب می شود. در این پژوهش با استفاده از فنون رگرسیون لجستیک1 و تحلیل تمایزی2 مناسب ترین الگوها برای پیش بینی ورشکستگی براساس الگوهای پیش بینی اوهلسون و زیمسکی بر طبق شرایط شرکت ها ی تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران برازش شده است.
جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. در این پژوهش برای برازش الگوهای پیش بینی ورشکستگی نیاز به اطلاعات دو گروه شرکت های ورشکستگی مالی و شرکت های فاقد ورشکستگی - سلامت مالی - وجود داشت. برای انتخاب نمونه ی مورد نظر ابتدا شرایط زیر لحاظ شده است:
-1شرکت ها تولیدی باشند.
-2 قبل از سال 89 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند.
-3 سال مالی آنها به 12/29 - بیست و نهم اسفندماه - هر سال ختم شود.
-4 در مورد گروه شرکت های ناسالم: حداقل یک بار در دوره ی مورد بررسی مشمول ماده 141 شده باشند.
-5 اطلاعات آنها در دسترس باشد.
