بخشی از مقاله
چکیده
در سیستم های پیچیده، تصادفی نما و آشوبناک دفاعی و نظامی، دیدگاه ها و روش های سنتی کارایی کافی را نداشته و با توجه به تحولات اخیر و بروز نبردهای نیابتی و یا جنگ های مستقیم، فرماندهان و مدیران بایستی نظم نهفته در این سیستم های به ظاهر تصادفی را نمایان کنند که به نظر می رسد؛ تئوری آشوب پاسخگوی انجام بخشی از این مقصود باشد.
در این مقاله ابتدا با روش اکتشافی به معرفی تحولات تاریخی و بررسی نمودهای آشوبگونگی در حوزه دفاعی و تجاری پرداخته شده است. در ادامه الگوی تخمین روند آشوبگونگی تا بهبود بهره وری در حوزه های دفاعی و نظامی طراحی و تبیین شده است. در مطالعه موردی و کاربرد این الگو، تابع آماری میزان موجودی یک سامانه دفاعی نیز مورد بررسی و آینده پژوهی قرار گرفته و مشخص شده است که با اعمال برخی سیاست ها و راهبردهای مناسب و بهنگام، امکان ایجاد تغییر و بروز نظم در روند شرایط پیچیده حاکم بر بسیاری از موضوعات سازمانی قابل کنترل و بهبود خواهد بود.
-1 مقدمه
در نیم قرن اخیر تحول قابل توجهی در شیوه درک و تبیین پدیده ها به وقوع پیوسته است؛ بطوریکه دیگر جهان را مجموعه ای از سیستم های شناخته شده تصور نمی کنند که مطابق با قوانین مطلق جبری به طریقی مشخص و قابل پیش بینی در حرکت باشد؛ بلکه امروزه همگی اندیشمندان معتقدند معلولها به صورت غیرخطی و پیچیده، برآیند عوامل خاصی خواهند هستند. به همین خاطر است که پیش بینی و پیش گویی و آینده پژوهی در خیلی پدیده ها محتمل شده است.
این موضوع با توجه به مشکلاتی که در برآورد متغیرهای علمی با دیدگاه های سنتی - مکانیکی و ارگانیکی - در سنوات گذشته بوجود آمده بود؛ به تدریج باعث تغییر نگرش ها و بروز پارادایم های جدید - - با عنوان تئوری یا پارادایم آشوب - - گردید. براساس این تئوری، جهان و پدیده های طبیعی و مصنوعی آن، سیستمی غیرخطی، پیچیده و غیرقابل پیش بینی است.
این تئوری به سیستمهایی اشاره دارد که ضمن نشان دادن بی نظمی، حاوی نوعی نظم نهفته در درون خود هستند و بیانگر رفتارهای نامنظم، غیرخطی و غیرقابل پیش بینی و پیچیده درسیستم هاست که البته در نهایت، یک الگوی نظم غایی در تمام این بی نظمی ها وجود دارد؛ هر چند به دلیل قطعی غیرخطی بودن و پیچیدگی سیستمهای آشوبی، مدلسازی اینگونه سیستمها و توقع ارتقای بهره وری در آنها، کاری بس مشکل و دشوار محسوب می شود.
در مدلسازی ریاضی می توان به دو نوع مدل قطعی و غیرقطعی اشاره نمود. سامانه قطعی، سیستمی است که شامل هیچ متغیر تصادفی نباشد و مبتنی بر منطق دوارزشی است. اما سامانه غیرقطعی خروجی های مختلفی را در صورت تکرار آزمایش ارایه می دهد که این خروجی های مختلف، تنها می تواند توسط یک تابع احتمالی، فازی یا ترکیبی توصیف شود.
ریاضی دانان نیز نشان داده اند که یک سامانه قطعی غیرخطی می تواند رفتار غیرقطعی از خود نشان دهد که این رفتار غیرقطعی را - در شرایط تعریف شده - آشوب می نامیم که با فرض تصادفی بودن پدیده ها متفاوت است. بعد از مطرح شدن پارادایم آشوب، مشخص شد که بسیاری از فرآیندهای به ظاهر پیچیده و تصادفی طبیعی را می توان با معادلات غیرخطی نه چندان پیچیده با درجات آزادی محدود مدلسازی و مورد آزمون فرض نمود.
جهت درک بهتر تئوری آشوب در حوزه های دفاعی طبق نظرات اندیشمندان و تئوری پردازان معاصر، می توان گفت، تاکنون تعریف کلی پذیرفته شده ای برای آشوب ارایه نشده است اما در جمع بندی تعاریف آکادمیک پذیرفته شده، آشوب یک رفتار طولانی مدت غیرپریودیک در یک سامانه قطعی1 است که وابستگی حساس به شرایط اولیه را از خود نشان می دهد. این تعریف باعث شده است؛ نمودهای آن در سیستم های دینامیک علوم پایه، مهندسی، علوم تجربی، علوم انسانی و بخصوص در حوزه دفاعی، بیشتر توسعه باید.
در شرایط آشوبناک فعلی، سازمانهای نظامی داخلی - اعم سازمان های کلاسیک نظامی و یا سازمان های مردم نهاد همچون بسیج - ، بدلیل اهمیت بخش دفاعی در حفظ انقلاب و کشور، میبایست از یک بستر علمی و آکادمیک مناسب بمنظور تعیین توان داخلی، توان دوستان و دشمنان برخوردار باشند تا بتوانند با شناخت صحیح عوامل تأثیرگذار و نیز میزان تأثیر آنها، موجب استانداردسازی و یکنواختسازی رویه های اقدامی گردند .
شناخت تئوری آشوب و بکارگیری موثر آن در برخی پدیده ها، موجبات کنترل بحران های نظامی و دفاعی و همچنین کاهش هزینهها و ارتقای بهره وری را فراهم نمایند. بنابراین در مرحله اول لازم است؛ با درک مفاهیم نوین بین رشته ای همچون "تئوری آشوب" و با اعمال سیاست ها و راهبردهای مناسب و بهنگام، امکان ایجاد مدیریت بهره وری مناسب را در حوزه دفاعی فراهم نمود.
