بخشی از مقاله
خلاصه
این مطالعه به دنبال یافتن راهکاری مناسب برای بدست آوردن الگوی طراحی و اجرای مناسب و بهینه می باشد به نحوی که به طورکاملاً شفاف سیاست پیمانکاران و کارفرمایان در مواجه با سه شاخص مهم هزینه، زمان و کیفیت ساخت در پروژه های عمرانی را مشخص نماید. در این پژوهش ما ابتدا به جمع آوری مبانی نظری با استفاده از روش مطالعات کتابخانهای پرداخته و سپس از مطالعات میدانی به منظور جمع آوری داده ها از طریق تکمیل پرسشنامه توسط افراد خبره1 استفاده می کنیم.
جامعه آماری عبارت است از اساتید، کارفرمایان، پیمانکاران، مدیران و کارشناسان عمران استان البرز واقع در جمهوری اسلامی ایران. پس از دریافت پاسخ مصاحبه شوندگان از روش تحلیل عاملی در محیط نرم افزار SPSS v.23، برای ارائه مدلی جامع در ارتباط با عوامل موثر بر روابط بین کارفرما و پیمانکار در راستای بهبود شاخص های زمان، هزینه و کیفیت ساخت استفاده می شود. نتایج نشان می دهد که عوامل موثر در روابط بین کارفرما و پیمانکار در راستای بهبود ساخت در پروژه های عمرانی را می توان به سه شاخص قراردادی، اجرایی و ریسک تقسیم کرد. همچنین نشان داده شد شاخص قراردادی از بیش ترین درجه اهمیت در ساخت پروژه های عمرانی برخوردار است.
ریاضیات فازی با توجه به طبیعت پیوسته تصمیمات ابزار مناسبی برای مدل سازی تأثیر رعایت روابط بین کارفرما و پیمانکار بر تلفیقی از سه شاخص زمان، هزینه و کیفیت است، از طرفی اگر کیفیت در ساخت وجود نداشته باشد باعث خسارت به پروژه و در مرحله ای خسارت به کشور می شود. بنابراین می توان با بهره گیری از تحلیل عاملی برای ارزیابی مدل به تصویری روشن از کیفیت دست یافت. لذا مدل تحلیل عاملی حاصل از این پژوهش می تواند مدیریت را در تصمیم گیری یاری رساند.
.1 مقدمه
اغلب پروژه های عمرانی حاصل کار اجزای مختلفی از نظام عمرانی می باشند که در آن هر یک از اجزا متناسب با تخصص خود و چارچوب قراردادهای تعریف شده به انجام وظیفه می پردازند1]و.[2 تخصص های متنوع و موردنیاز پروژه های عمرانی غالباَ در قالب اجزای مستقل حقوقی به ایفای نقش می پردازند. چه، اکثر شرکت ها در یک زمینه یا چند زمینه محدود فعالیت می کنند.[3] فعالیت های مختلف و متعدد[4] در پروژه های عمرانی که توسط ارکان متنوع به انجام می رسند تا حد زیادی به یکدیگر وابسته بوده و اندرکنش های مختلفی بر یکدیگر ایجاد می نمایند
به عنوان مثال بسیاری از فعالیت های عمرانی از نظر زمان انجام، به یکدیگر وابسته بوده و آغاز هر فعالیتی تا پیش از انجام فعالیت یا فعالیت های پیش نیاز آن عملاَ غیرممکن می باشد. [5] همچنین کیفیت مطلوب بسیاری از فعالیت ها اقتضا می نماید فعالیت های دیگری به انجام رسیده باشد هر چند که از نظر فنی این ضرورت وجود نداشته باشد و نیز ارزش ریالی بسیاری از مصالح نیز الزاماتی از نظر پیش نیازی ایجاد می نماید که در بسیاری موارد در خور توجه است. از سوی دیگر تنوع و تعدد فعالیت ها در پروژه های عمرانی، به منزله تعدد و تنوع مولفه های کیفی بوده و آن نیز به معنای وسعت دامنه کنترل های کیفی جهت تحقق کیفیت می باشد.
زمان، هزینه و کیفیت در پروژه های عمرانی به مثابه اضلاع یک مثلث، دارای روابط متقابلی با یکدیگر هستند، به نحوی که با کاهش یا افزایش هر یک از آنها، دو ضلع دیگر برای ایجاد تعادل ناگزیر به تغییر می باشند. چنانچه شاخص های زمان، هزینه و کیفیت در پروژه ای به صورت توامان در وضعیت بهینه قرار داشته باشند یا به عبارتی اگر پروژه ای با هزینه برآورد شده، ضمن برخورداری از کیفیت استاندارد، در زمان مقرر به بهره برداری برسد، پروژه مذکور موفق ارزیابی می گردد. از این رو، با توجه به این که در خصوص عوامل مؤثر بر هزینه، زمان و کیفیت در ساخت پروژه های عمرانی تاکنون تحقیق جامعی انجام نشده، ارائه مدلی جامع با شناسایی، تحلیل و جمع بندی دلایل مربوطه از دیدگاه عوامل مختلف درگیر در این طرح ها - به تفکیک کارفرما، پیمانکار و مشاور - در جهت سامان دهی به وضعیت اقتصادی کشور و مردم موثر است.
قسمت عمده ای از پروژه ها، پروژه های عمرانی می باشند که بخش اعظمی از بودجه های دولتی و خصوصی صرف این گونه پروژه ها می شود . باتوجه به اهمیت فراوان این گونه پروژه ها، شاهد تاخیرات زمانی، هزینه های اضافی بر برآورد اولیه، کاهش کیفیت و به دنبال آن پائین آمدن بازده پروژه می باشیم. با در نظر گرفتن اهمیت این موضوع و مشکل ذکر شده، مدیران سال ها برای رفع این مشکل تحقیق کرده و مدل های متفاوتی را برای آن پیشنهاد کرده اند که یکی از مهم ترین آن ها مثلث مدیریت پروژه - هزینه، زمان، کیفیت - می باشد. اما با توجه به همه جانبه شدن و تأثیرات عوامل گوناگون در صنعت ساختمان این مثلث پاسخگوی رفع این مشکلات مدیریتی نمی باشد. این پژوهش بر آن است بر اساس آمارگیری از جامعه آماری متشکل از اساتید، کارفرمایان، پیمانکاران، مدیران و کارشناسان پروژه های عمرانی کلان استان البرز در جمهوری اسلامی ایران، عوامل گوناگونی را که در صنعت ساختمان در روابط بین کارفرما و پیمانکاران تأثیر گذارند را شناسایی و مدلی را در راستای بهبود شاخص های زمان، هزینه و کیفیت ارائه نماید.
از طرف دیگر، با در نظر داشتن معیارهای متعددی که باید در امر تصمیم گیری به نحوی دخالت داده شوند، بکارگیری روش های تصمیم گیری چند معیاره برای ارزیابی تأثیرات عوامل مختلف بر شاخص های زمان، هزینه و کیفیت از قابلیت خوبی برخوردار می باشد. در سالیان اخیر آن چه که به نظر ضروری رسیده، ابداع و تدوین روشی مدون و سیستماتیک برای تصمیم گیری بوده است. در این راستا روش های مختلفی معرفی شده اند که هر یک از آن ها در حل مسائل خاصی مورد استفاده قرار می گیرند و کاربرد ویژه ای دارند.
در این پژوهش ما از روش مطالعات کتابخانهای منابع متشکل از مقالات، پژوهش ها، پایان نامه ها، آیین نامه ها، نشریه ها و کتاب های مربوط به موضوع مورد نظر استفاده می کنیم و از این منابع فیش برداری کرده و در پژوهش خود مورد استفاده قرار می دهیم. در ادامه با استفاده از مطالعات میدانی به ارائه و تنظیم پرسشنامه پرداخته و پاسخ های مصاحبه شوندگان یعنی اساتید، کارفرمایان، پیمانکاران، مدیران، کارشناسان پروژه های عمرانی استان البرز واقع در جمهوری اسلامی ایران را جمع آوری می کنیم. بعد از دریافت پاسخ مصاحبه شوندگان از روش تحلیل عاملی در محیط نرم افزار SPSS v.23 جهت ارائه مدلی جامع استفاده می کنیم و در نهایت نتایج پژوهش و مواردی را به عنوان پیشنهادات برای تحقیقات و پژوهش های آینده ارائه می دهیم.
.2 مرور ادبیات
.1,2 مروری بر کارهای مرتبط با موضوع مقاله
تاریخچه مدیریت پروژه در دنیای جدید به سال های ابتدایی دهه 1900 میلادی باز می گردد، جایی که هنری گانت2 با توسعه نمودار میله ای ابداعیخود آغاز گر حرکتپُرشتاب بعدی طی دهه های 1950 و 1960 میلادی ابتدا در پروژه های نظامی و هوا فضای آمریکا و سپس در انگلستان گردید. هرچند نام پرآوازه هنری گانت به عنوان پدر تکنیک های برنامه ریزی و کنترل پروژه در تاریخ ثبت گردیده است، لیکن سال های دهه 1950 و 1960 به عنوان سال های آغازین رشد و توسعه مدیریت پروژه در دنیای معاصر شناخته می شود
در چند دههی اخیر، روش های مختلفی جهت بهینه سازی توأم زمان، هزینه و کیفیت ساخت در پروژه ها ارائه شده است. با توجه به این که در نظر گرفتن کیفیت به عنوان معیار بهینه سازی در انتخاب روش های اجرای پروژهاخیراً مورد توجه جدی قرارگرفته است، بیشتر مقالات این موضوع به بهینه سازی توأم زمان و هزینهی اجرا، اختصاص یافته اند. از جمله تحقیقاتی که در مباحث مرتبط با موازنه هزینه و زمان در فشرده سازی زمان اتمام پروژه و با رویکرد های متفاوت صورت گرفته، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
وی کار و همکاران - 2001 - 3 با کاربرد ترکیب و تقریب فازی، سعی در شناسایی و کمی سازی بدون تناقض روابط بین منابع ریسک و نتایج آن بر سنجش های عملکرد پروژه داشت.
لیو و همکاران - 2001 - 4 با استفاده از الگوریتم ژنتیک با رویکرد فازی، اثرات عدم قطعیت در زمینه تبادل هزینه و زمان را بررسی نمودند
مجید کیانی و همکاران - 1383 - به دلایل و لزوم واگذاری پروژه ها به صورت دوعاملی در جهت قطعیت زمان و هزینه ساخت پرداختند.
دی آر اوگانسمی و همکاران - 2005 - 5 مفهوم زمان پروژه را در ارزیابی موفقیت یا امکان ادامه حیات یک پروژه ی ساخت مهم دانسته و با کاربرد مدل تکه ای مدلی با قابلیت پیش بینی خوب زمان پروژه در ساخت معرفی کردند
آذرون و توکلی مقدم - 2006 - 6 یک مدل چند هدفه برای مسأله ی تبادل بین هزینه و زمان را در یک شبکه ی پرت پویا با استفاده از یک روش واکنشی گسترش دادند.
