بخشی از مقاله
چکیده:
جنگلها یک مجموعه حیاتی هستند که هرگونه دخالت در آنها میتواند تعادل آنها را برهم زند ولی متاسفانه در سالهای اخیر با افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش استفاده، تخریب و آسیبهایی به آن وارد شده است. کلیه عوامل آسیبرسان به جنگلها به هر نحو و شرایطی باشند قابل کنترل هستند. در صورتی که اطلاعات صحیحی از مناطق و عوارض موجود در اختیار قرار گیرند یا به عبارت دیگر اطلاعاتی در قالب نقشه در اختیار باشد که هر لحظه قابل تعمیم به مناطق مورد نظر باشند. این اتفاق زمانی محقق میشود که کلیه نقشهها و اطلاعاتی که از جنگلها در اختیار است، طی فواصل زمانی کوتاه به روز رسانی شوند. ولی باتوجه به هزینه و زمانبر بودن،تحقق چنین چیزی امری تقریباً غیر ممکن است.
پس باتوجه به تاثیر پویایی عوامل مختلف محیطی، اقتصادی و اجتماعی در مقیاسهای مختلف مکانی و زمانی و گستردگی و وسعت سطح منابع طبیعی باید به دنبال یک روش مناسب، مقرون به صرفه با سرعت و دقت بالا بود. دنیای امروز، دنیای اطلاعات و استفاده بهینه از آن است. بدون تردید اطلاعات و دادهها بعنوان مهمترین ابزار برای مدیریت و اجرای درست شیوهها در مقابله با مشکلات میباشند. سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور میتواند بعنوان فناوری نوینی در مدیریت جنگل بکار گرفته شود.
با توجه به اینکه سطح جنگلها روز به روز در حال کاهش است اهمیت این موضوع نیز بیش از بیش آشکار میشود. با توجه به اینکه حوضه قلعهدره در جنگلهای ارسباران در نزدیکترین فاصله نسبت به مرکز شهرستان کلیبر واقع شده و اهمیتی که از نظر اکوتوریسم در منطقه ارسباران ایفا میکند؛ لذا نیازمند بهترین و صحیحترین مدیریت در ابعاد مختلف میباشد که لازمه اینکار در دستداشتن بهترین و دقیقترین نقشههای پایه محیطی با کمحجمترین سطح اشغال در ادارات و سازمانهای اجرایی میباشد.
در این مطالعه نقشههای پایه موضوعی مختلفی از منطقه قلعهدره با استفاده از نرمافزارهای سنجش از دور و GIS تهیه شد. این نقشهها با کمترین میزان کنترل و پیمایش زمینی تهیه شده است. لازم به ذکر است که تهیه این نقشهها از عرصه علاوه بر زمان و هزینه زیاد احتمال خطای بیشتری نیز دارند. درحالی که با استفاده از روشهای نوین و استفاده از نرمافزارها احتمال خطا تقلیل یافته است. به کمک این نقشهها میتوان به کلیه اطلاعاتی که از این حوضه نیاز است بصورت کامل و آسان در اختیار قرار گیرد.
مقدمه
با رشد شهرنشینی و غلبه ماشین و حاکمیت تفکر سوداگرانه و تغییر نگرش به زمین به عنوان کالا و نه به مثابه وطن و مکان آرامش، حداکثر استفاده مادی از زمین در دستور کار قرار گرفته و علاوه بر فضاهای سبز شهری، باغها و مزارع اطراف شهرها نیز تخریب و به ساختمان تبدیل شده اند. با گذشت زمان و آشکار شدن عواقب زیان بار زیست محیطی ناشی از تقلیل باغ ها و فضای سبز، فواید فیزیولوژیکی فضاهای سبز مورد توجه قرار گرفت
اگرچه درختکاری در خیابانها و ایجاد تفرجگاههای عمومی و پارکهای کوچک و بزرگ شهری سابقه نسبتا طولانی در ایران دارد لیکن جنگلداری را به مفهومی که امروزه در کشورهای پیشرفته مطرح است، باید مقولهای جدید به حساب آورد به صورتی که بحث پیرامون جنبه های تکنولوژیک آن حتی در مراکز آموزشی از سابقه و رونق چندانی برخوردار نیست و دقت وتخصص و سازماندهی خاص و سرمایه گذاری قابل توجهی را میطلبد
وجود آثار و عوارض طبیعی نظیر رودخانه، کوه، جنگل و مناظر باز، ارزش فراوانی برای هر شهر دارد. این آثار جدای از آنکه یاد وخاطره طبیعت را همواره در شهر زنده نگه میدارند، میتوانند هم چون نشانه های شهری ارزشمندی عمل کنند و از این طریق بر کیفیت محیط شهرها بیافزایند بنابراین چنین آثاری در حکم ثروت طبیعی شهر محسوب میشوند
توسعه روز افزون جامعه شهری متاثر از رشد بی رویه جمعیت و مهاجرت، منجر به ساخت وسازهای بدون برنامه ریزی و گسترش مهارنشدنی آن، تغییرات زیادی را در ساختار فضاهای شهرها سبب گردیده است که لزوم هدایت آگاهانه ،سازماندهی اساسی فضای سبز مناسب را صد چندان نموده است، از سوی دیگر تغییرات بنیادی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دگرگونیهای وسیعی را در ساختار فضایی مجتمع های زیستی طلب مینماید .[10] بنابراین با بکارگیری فناوری میتوان با تسلط بیشتری، اطلاعات مورد نیاز را بدست آورد، ازسوی دیگر با استفاده از تکنیک های تجزیه و تحلیلهای جدید مثل GIS میتوان دقت کار دستی را افزایش و هزینه و زمان را کاهش داد .[2]امروزه به علت پیشرفت علوم و فنون و استفاده از تکنیکهای جدید مانند تکنیکهای سامانه اطلاعات جغرافیایی میتوان مشکلات مربوط به امر جنگلداری را به حداقل رساند
در این مطالعه از نرم افزارهای سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS برای تهیه نقشه های منطقه قلعهدره واقع در سه کیلومتری شهرستان کلیبر استفاده شده است که شامل نقشههای توپوگرافی، هیدروگرافی، شیب، جهت، ارتفاع، جاده، روستا، اقلیم، کاربری اراضی، مدل رقومی ارتفاع، خاک، زمین شناسی، حفاظتی، و میدان دید می باشد و بقیه اطلاعات آن صرفا جزء مطالعات مروری است و از چندین منبع مختلف تهیه شدهاند.
GIS چیست؟
سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - بستری برای ذخیره، نگهداری، مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی میباشد و جهت کار همزمان با دادههایی که وابستگی مکانی - جغرافیایی - و توصیفی دارند، طراحی شده است. امروزه در اختیار داشتن دادههای به هنگام و استخراج اطلاعات مورد نیاز از این داده ها دارای اهمیت وافری می باشد در این رابطه سیستم های اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری مهم در مدیریت داده های زمین مطرح میباشند که با فراهم ساختن امکان یکپارچه سازی دادههای حاصل از منابع مختلف، امکان استخراج اطلاعات مورد نیاز و کشف ارتباطات پیچیده وناپیدای ما بین پدیدههای مختلف را فراهم مینمایند
دادههای زمینی، در بسیاری از کاربردها مورد نیاز میباشند لذا سیستمهای اطلاعات جغرافیایی پاسخگوی نیازهای طیف وسیعی از کاربران میباشد
اهمیت GIS در مدیریت جنگل:
باتوجه به محدودیت منابع و روند صعودی توسعه چنانچه این حرکت توام با مدیریت و برنامه ریزی صحیح صورت نگیرد، می تواند مشکلاتی را به وجود آورد. زیرا هر گونه توسعه نیازمند بهره برداری و استفاده از منابع طبیعی است بنابراین میتواند اثراتی را بصورت مستقیم یا غیرمستقیم در طبیعت بر جای گذارد .[3] افزایش جمعیت و پیشرفت فن آوری سبب گردیده است تا بشر جهت رفع نیازهای بنیادی خود اقدام به تخریب طبیعت و تغییر نوع پوشش طبیعی نماید امروزه استفاده از تصاویر ماهواره ای چندزمانه و نقشههای رقومی کاربرد گستردهای یافته است.
آمایش سرزمین"تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیت های انسان در فضا" تعریف می شود، درواقع آمایش سرزمین به جمعیت و فضا، مدیریت فضا شامل نظام شهری، آبادیها، نظام شبکه های ترابری میان شهر و روستا و نظام نواحی که مبین کاربرد زمین توسط فعالیتهایی مانند کشاورزی، جنگلداری، مرتعداری، صنعت و معدن است اشاره دارد.
از سویی عدم وجود یک مجموعه یکپارچه اطلاعات توصیفی و مکانی از منطقه نقصانی است که در زمان مطالعه و برنامهریزی توسط مدیران احساس میشود و از سویی دیگر انتخاب فاکتورهای متعدد برای برنامهریزی و مدیریت بهینه سرزمین سبب تعدد لایه های اطلاعاتی شده و کوششها برای یافتن راه حلی مناسب برای تحلیل بر روی تعداد زیاد لایههای اطلاعاتی و اخذ نتیجه صحیح، تصمیم گیران را به سمت و سوی استفاده از سیستمی سوق میدهد که علاوه بر دقت بالا از نظر سرعت عمل و سهولت انجام عملیات در حد بالایی قرار داشته باشد.
یکی از بهترین راه حلها برای حل مسئله مذکور، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - میباشد. به همین دلیل پیاده سازی GIS در مقیاس مناسب که اطلاعات کامل منطقه را همراه با نقشه جغرافیایی که نشاندهنده مکان واقعی عوارض از جمله گستره حوضهها، مکان و پراکنش روستاها، مسیرجاده ها، رودخانه ها و... را در خود جمعآوری کرده باشد الزامی است. با در اختیار داشتن این اطلاعات در یک مجموعه و در قالب مناسب شامل اطلاعات مکانی و توصیفی، GIS به عنوان یک ابزار توانمند در دست مدیران و برنامهریزان باعث دقت در تصمیم گیری، کاهش زمان و صرفه جویی بسیار در هزینه ها میگردد .
برنامهریزی حفاظت شیوههای هدفمند را برای مدیریت و تصمیمگیری درباره کاربری زمین براساس تجزیه و تحلیل دقیق از محدودیتها و به منظور حفاظت از منابع آب و خاک ارائه میکند امروزه به توسعه راه هایی برای برنامهریزی حفاظت به دلیل رشد پیشبینی شده جمعیت، تقاضای رو به رشد مواد اولیه برای سوختهای زیستی، کاهش منابع آب شیرین و افزایش تخریب سرزمین در کشورهای توسعه یافته، توجه ویژهای در سراسر جهان میشود اکنون پیشرفتهای اخیر در فنآوریهای مکانی، مدیران منابع زمینی را با ارائه ابزارها و منابعی برای مدیریت و حفظ موثرتر از منابع همراهی میکند امکانی که هیچ گاه بدین درجه از کارایی نبوده است برنامهریزی حفاظت، روشهای توسعه یافته توسط محققان برجسته در زمینه حفاظت به وسیله فن آوریهای مکانی را ارائه میدهد این فناوریها عبارتند از: سیستم تعیین موقعیت جهانی - GPS - ، سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS فن آوریهای ارائه نقشه برروی اینترنت، سنجش از دور و نرمافزارهای مختلف برای مدلسازی.
