بخشی از مقاله
چکیده
مس فلزی سنگین و سمی برای گیاهان است که اگر مقدار آن از حدمعینی عبور کند موجب اختلال در روند رویشی آنها میشود مس عموماً عنصری قابل دریافت در محیط طبیعی نیست. درواقع مس وقتی در محیطهای خاصی مثل معدن مس سونگون وارد محیط اطراف میشود با خاک ترکیب میشود. و ارتباط تنگاتنگی با ماده آلی و مواد معدنی آن برقرار میکند در نتیجه پس از آزادشدن یا توسط آبهای روان اطراف دور میشود و یا وارد خاک میشود
این مس در محیط تجزیه نمیشود پس میتواند در بدن گیاهان و حیوانات نیز جمع شود به همین علت است که باید ابتدا گونه های مقاوم به مس را شناسایی و در اطراف آبهای جاری - چون آلایندهها از طریق آب جاری راحت تر منتقل میشوند - معدن مس سونگون کاشته شود تا درصد مس از طریق گیاه پالایی کاهش یابد. در خاکهای غنی از نظر مس تنها تعداد محدودی از گیاهان مثلAeolanthus bifolius شانس بقا دارند که متاسفانه در ایران یافت نمیشود.
برای انجام گیاه پالایی نباید از گیاهان زراعی مثل: کلم، آفتاب گردان یا زعفران که وارد سبد غذایی میشوند یا علف چشمه که وارد رژیم حیوانات میشوند استفاده کرد. برای بهتر شدن محیط اطراف معدن باید از درخت پالایی و استفاده از درختان که هم مقاومتر و پایدارتر هستند و هم بطور مستقیم وارد رژیم موجودات زنده نمیشوند استفاده کرد که بکاربردن درختان جنگلی بومی منطقه مثل افرا، بلوط و زبان گنجشک در اولویت اول و استفاده از درختان سریع الرشد مثل صنوبر در رده دوم پیشنهاد میشود. لازم به ذکر است که این مطالعه یک مقاله مروری است و با استفاده از چندین منبع گردآوری شده است.
مقدمه:
معدن کاری یکی از مهم ترین فعالیت های انسانی است که نقش تاثیرگذاری در شکوفایی اقتصادی کشورها دارد اما در صورت مدیریت ناصحیح میتواند با ورود فلزات سنگین به محیط اطراف موجب آلودگی محیط زیست شود.
دامنههای فعالیت معدن مس سونگون به قدری بوده است که موجب تخریب جنگلهای ارسباران و تهدید جدی برای منطقه به حساب میآید. علی رغم این مشکل بهرهبرداری از این معدن موجب تسریع در روند رشد و ریشه کنی معضل بیکاری و جلوگیری از موج مهاجرت مردم این منطقه میشود چون اگر چنین نبود به این روند رضایت نمیدادند و درکنار آن محیط زیست منحصر به فرد خویش را که عاری از هر نوع آلودگی و مشکل زیست محیطی بود در معرض تهدید قرار نمیدادند.اگر تخریب جنگلهای ارسباران به بهانه ایجاد اشتغال پسندیده نیست بهانه قراردادن ملاحظات زیست محیطی برای مانع تراشی پیش روی سونگون نیز شایسته نمیباشد.
لذا بهترین راهکار این است که پروژههای مس منطقه به فنآوریهای روز زیست محیطی مجهز شوند و تمام قوانین وملاحظات زیست محیطی در این زمینه به دقت عمل شوند. گیاه پالایی استفاده از گیاهان برای پاکسازی محیط زیست است. ارائه گیاهان مهم اقتصادی با یک دورهی کوتاه زندگی با بازده زیاد یا گیاهان با دورهی رشدطولانی با بازده مستمر میتواند در افراد محلی برای برنامه گیاه پالایی ایجاد انگیزه نماید. معدنکاوی، موادلازم برای حیات وپیشرفت بشر را فراهم و ازطرفی با افزایش آلودگی ها، مجال حیات و استفاده از محیط زیست سالم را برایش محدود میکند.
از اینرو اهمیت شناخت تاثیرات محیط زیستی، عملیات معدن کاوی تجزیه و تحلیل استانداردهای موجود در این زمینه برای مقابله با تاثیرات سوء زیست محیطی از جایگاه ویژهای برخوردار است. هدف از این مطالعه کمک به پالایش مناطق اطراف معدن مس سونگون با کمترین آسیب به زیست بوم و در واقع مدیریت همگام با طبیعت میباشد. چرا که طبیعتی که در اختیار ماست یک ودیعه و امانتی است که باید با کمتریت آسیب در اختیار نسل های آتی نیز قرار گیرد.
مشخصات جغرافیایی محل:
معدن مس سونگون در استان آذربایجان شرقی و در 32 کیلومتری شمال شهر ورزقان واقع شده و موقعیت 42 و 46 جغرافیایی آن ، 42 و 46 طول شرقی و 38 عرض شمالی است.ارتفاع متوسط این منطقه از سطح دریا 2000متر است.
مرز جنوبی و شرقی این معدن ،منطبق بر رودخانه سونگون و مرزشمالی آن در محل برخورد با رودخانه پخیر و حدغربی آن ارتفاعات مشرف به معدن است..[2] درواقع روستا و توده نفوذی سونگون، برروی رشته کوههای قرهداغ و ارسباران قرارگرفته اند. این رشته کوهها با 80 کیلومتر عرض بخشی از کمربند آندزیتی آلپ-هیمالیا میباشندگسترش دامنههای فعالیت مجموعه مس سونگون علی رغم اینکه فرصت اشتغال را برای مردم آن منطقه به وجود میآورد ولی در صورت عدم رعایت موارد فنی تهدیدهایی برای محیط زیست آن منطقه به ویژه جنگلهای ارسباران در پی دارد. از آنجا که فعالیتهای معدنی در کل منطقه قره داغ و پوشش قسمت معدنی ارسباران صورت میگیرد و نیز جنگلهای ارسباران که در شهرستانهای این منطقه پوشش دارد.
ارسباران با مساحتی بالغ بر 80 هزار و654 هکتار روزگاری نه چندان دور یکی از مناطق رویشی نادر برای گونههای کمیاب جانوری محسوب میشد. در این منطقه1334گونه گیاهی220 [3] گونه پرنده، 38 گونه خزنده، 5گونه دوزیست، 48 گونه پستاندار و22 گونه ماهی شناخته شده است. این منطقه بخاطر زیست بومهای گوناگون، ارزش بیولوزیکی بسیار بالا و گونههای گیاهی و جانوری منحصر به فرد بعنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته شده است. این مطالعه صرفا یک مطالعه مروری است و از منابع مختلف گردآوری شده است.
-1نقش مس
عنصر مس در تولید کلرو پلاست، فعالیتهای آنزیمی و هم چنین در واکنش های انتقال الکترون سهیم است .[4] بعبارتی مس از جمله عناصر ضروری و کم مصرف برای رشد و توسعه گیاهان بوده و نقش عمده آن در گیاه، فعال نمودن آنزیمهای دهیدروژناز، اکسیداز، آکسوربیک اسید اکسیداز و... می باشد.[32] مس به عنوان کوفاکتور در برخی آنزیمها مانند سوپراکسید دسموتاز مس-روی - - SOD عمل میکند اثرات مس روی فعالیت نیترات ریدکتاز نیز شناخته شده است
هم چنین این عنصر در اکسیداسیون مواد و اعمال سلولی مهم از جمله ساخت رنگدانهها و نفوذپذیری غشای پلاسمایی نقش دارد.[34] مس به مقدار کمی به وسیله گیاه جذب میشود، به نحوی که سطح بحرانی آن در بخشهای سبزینه 30-50 میلیگرم ماده خشک می باشد. اگر مقدار مس در برگها از 5 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک کمتر باشد. بروز علائم کمبود آن مختل خواهد بود برای اکثر گیاهان در صورتی که غلظت مس 20-30 میلیگرم در گرم ماده خشک باشد، سبب مسمومیت گیاه میگردد
-2واکنش مس با خاک و عوارض آن
مسعموماً عنصری قابل دریافت در محیط زندگی نیست. گیاهان مس ضروری مورد نیاز خود را از خاک به دست میآورند بخشی از مس به واسطه واکنش باران با خاک حل میشود و بدین ترتیب در محیط زیست قابل دریافت میشود.[6] ریشه گیاهان هم با آزاد کردن اسید قادرند مس را از خاک بصورت محلول بدست آورند. چنانچه مس محلول به داخل محیط رها شود به سرعت با مواد گیاه خاکی - ترکیبات آلی - پیوند برقرار کرده و دیگر در محیط زیست قابل دریافت نخواهد بود. در واقع وقتی مس با خاک ترکیب میشود ارتباط تنگاتنگی با ماده آلی و مواد معدنی آن برقرار میکند در نتیجه پس از آزاد شدن دور نمیشود.
به مقدار زیاد وارد آب و خاک میشود. مس در آبهای سطحی میتواند خیلی دور شود که در این صورت یا بصورت ذرات رسوبی یا یونهای آزاد درمیآید. مس در محیط تجزیه نمیشود به همین دلیل وقتی در خاکها یافت میشود میتواند در گیاهان و حیوانات هم جمع شود. هم چنین در خاکهای غنی از نظر مس تنها تعداد محدودی از گیاهان از شانس بقا برخوردارند به همین دلیل است که در نزدیکی کارخانههای مس تنوع گیاهی چندانی وجود ندارد مس به خاطر اثرات مخربش بر روی گیاهان تهدیدی جدی برای تولیدات مزارع است این عنصر قادر است فعالیت خاکها را مختل کند چرا که تاثیر منفی برفعالیت میکروارگانیزمها و کرمهای خاک دارد به همین خاطر تجزیه ماده آلی ممکن است به نحو بارزی کاهش یابد از این رو مقابله با آلودگی افزایش مس در خاک امری ضروری برای محیط زیست تلقی میشود.
