بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف کاربرد ماساژ و موسیقی در تنظیم ریتم خواب و بیداری دانش آموزان با مشکلات دقت و تمرکز انجام شد. روش پژوهش حاضر از نوع آزمایشی پیش آزمون و پس آزمون با دو گروه آزمایشی و کنترل بود.
اطلاعات با استفاده از پرسشنامه کانرز فرم معلم ، پرسشنامه - CSHQعادات خواب کودکان - و آزمون تولوز-پیرون جمع آوری شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان دختر مدارس ابتدایی دولتی منطقه 6 آموزش و پرورش در سال تحصیلی 93-92 بود. نمونه پژوهش شامل 104 دانش آموز دختر - بر اساس کمترین دقت و تمرکز با توجه به معرفی از سوی معلمین - انتخاب شدند.
از تعداد فوق آزمون خط زنی مربعات دنباله دار - آزمون تولوز-پیرون - انجام شد. از بین آنهایی که کمترین کارآیی را در گروه خود داشتند، نهایتا 37 دانش آموز انتخاب شده که با توجه به نتایج پرسشنامه کانرز و عادات خواب، 26 دانش آموز واجد شرایط انتخاب شدند. تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و در سطح استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSSو تحلیل کوواریانس انجام شد. نتایج نشان دادند کاربرد ماساژ و موسیقی ریتم خواب و بیداری را تنطیم کرده و باعث افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان شده است.
مقدمه:
فرآیند یادگیری بدون تمرکز حواس ، دقت و توجه لازم ، نمیتواند انجام پذیرد. تمرکز و توجه از ضروریات لازم در زمینه تحصیلی، یادگیری و آموزشی است
دنیای پیرامون ما دارای ریتم های منظم و گوناگونی است که هر یک از آنها از قانون ویژه ای پیروی می کند. از جمله ریتم های موجود در دنیا، چرخش زمین به دور خورشید می باشد که ریتم شبانه روز و سالانه را شکل می دهد. بدن انسان دارای یک ریتم و آهنگ داخلی است که به ریتم شبانه روزی بدن معروف است .این ریتم به طور متوسط دارای یک چرخش 24 ساعته بوده و بر عملکرد دستگاه های بدن تاثیر می گذارد. به طوری که درجه حرارت بدن ، ضربان قلب، ترشح هورمونها، دفع الکترولیتها،فشار خون، غلظت تیروزین پلاسما، اسیدهای آمینه آزاد، تولید کلسترول و رفتار های انسان تحت تاثیر این ریتم قرار می گیرد.
به طور کلی ریتم روزانه با فعالیت انسان شرطی و تقویت می شود به گونه ای که وقتی انسان در مسافرتهای طولانی مدت هوایی ، به دلیل تفاوت زمان بین مبدا و مقصد، ساعت زیستی بدن دچار اختلال شده و برای انطباق پیدا کردن آهنگ روزانه با زمان محل جدید مدت زمان مناسبی لازم است و در طول این دوره مسافر دچار رخوت ، خواب آلودگی و از هم پاشی هوش و حواس می شود. باید توجه داشت که محرکهای شرطی کننده به تنظیم زمانی آهنگ روزانه کمک می کنند اما آن را بوجود نمی آورند.
مهم ترین عامل تنظیم کننده ریتم شبانه روزی بدن نور می باشد، این علائم از طریق چشم ها به مغز فرستاده می شود و به نظر می رسد مسئولیت ریتم شبانه روزی - ریتم سیرکادین - 1 در مغز بر عهده هسته هایی در داخل هیپو تالاموس می باشد که هسته فوق کیاسماتیک نامیده می شود.
علم گاه زیست شناسی یا علم پدیده های زیستی2 دوره ای که توسط پژوهشگرانی چون هالبرگ و آشوف - رنبرگ و گاتا، - 1993 شکل گرفت از ریتم های زیستی به عنوان، مجموعه فعالیتهای مداوم زیستی تعبیر می کنند. فعالیتهای انسان نسبت به عامل زمان و پدیده های طبیعی که سبب تغییر آنها می شود ، حساسیت دارد
ساندرز، 1999 - - ، اظهار می دارد که ساعات زیستی به موجودات در خصوص ارزیابی و پاسخ دهی به نوسانات ریتم های محیطی3 که ناشی از حرکات زمینی در برابر ریتمهای زیستی می باشد، یاری می رساند. ریتم های محیطی عواملی مانند روز وشب وجزرو مد بوده که به دلایل چرخش زمین، حرکت زمین به دور خورشید، چرخیدن ماه به دور زمین بوجود می آیند.
ریتم شبانه روزی ، در حدود 24 ساعت است، این واژه اولین بار توسط هالبرگ - 1950 - ابداع شد. در واژه سیرکادین ، کلمه "در حدود " بسیار مهم است، زیرا ساعت زیستی دقیقا 24 ساعت نمی باشد ، مگر اینکه بواسطه اشارات نظم دهنده - نور و تاریکی - عمل نماید. زمانی که فردی بدون نشانه های زمان نما و یا اشارات محیطی زندگی می کند، طول روزهای وی بین 24 تا 25 ساعت متغیر است ، که این حالت را ریتم خود نگهدارنده طبیعی می نامند که در این صورت چرخه وی بیش از 24 ساعت نمایان می شود.در طی یک دوره طبیعی خواب در شب و بیداری در روز، زمان نماهای نور و تاریکی، به خوبی زمان نماهای 24 ساعته می توانند از ریتم راهنمای سیرکادین در طی یک دوره تقریبا 24 ساعته پیروی نمایند
گاه زیست شناسان دریافته اند که دمای بدن و ریتم های هشیاری بسیار به هم نزدیک هستند، البته زمان معینی برای اوج عملکرد در فعالیت های مغزی وجود ندارد، اما نقطه اوجهای متفاوت زمانی جهت انجام فعالیتهای مختلف موجود است.
در بررسی که استکی و همکاران - - 1380 بر روی حافظه کوتاه مدت دیداری و شنیداری 56 دانش آموز دختر و پسر انجام دادند به این تیجه رسیدند که کارآمدی کوتاه مدت تحت ریتم شبانه روزی بوده و برای دختران ساعت 16 و پسران در ساعت 8 و 11 در بالاترین حد خود بوده است.
اهمیت واقعی ساعت بیولوژیک انسان زمانی بیشتر مطرح می شود که برخی معضلات در افراد با ریتم سیر کادین مختل - افراد نابینا،مسافرین پروازهای طولانی، کارکنان شیفت کار و افراد مسن - مشاهده می گردد - مایسلین، - 1995 .زمانی که مردم به طور ناگهانی ریتم های فعالیتی روزانه خودشان را تغییر می دهند، آنگاه ریتم های سیرکادین داخلی آنها که بوسیله SCN1 کنترل می گردند، دچار عدم تطابق با محیط بیرونی می گردد. این عدم تطابق بین ریتم های درونی و محیط های بیرونی منجر به خواب آلودگیهای نا بجا در حین کار و یا تغییرات خلق و خوی افراد شده که نهایتا با دخالت در توانایی افراد برای انجام وظایف حین کار مشکلاتی را بدنبال می آورد که می توان به پدیده هایی چون جت لاگ و کار نوبتی اشاره کرد
اختلالات چرخه خواب و بیداری در کودکان از پدیده های بسیار شایع است ، که اشکال شدید آن می تواند در عملکرد فرد و روابط خانوادگی او تاثیرات مخربی بجا گذارد.انواع اختلال خواب شامل بی خوابی، خواب آلودگی، اختلال تنفسی وابسته به خواب، کابوس شبانه، اختلالهای بیداری،اختلالهای ریتمیک حرکتی ، ترس از تنهایی و تاریکی ، مشکل در خواب رفتن، بی نظمی در تداوم خواب، بیدار شدن در طول خواب و ...... می باشد. در صورتی که اختلال خواب درمان نشود ، منجر به عوارضی نظیر اختلال در توجه و تمرکز، حافظه، یادگیری و اختلالات رفتاری می شود
یکی از روشهای درمان غیر دارویی جهت اختلالات چرخه خواب و بیداری استفاده از ماساژدرمانی است اگر دقت کرده باشید گاهی وقتها که در بخشی از بدن احساس درد و ناراحتی میکنیم، ناخودآگاه آن نقطه را ماساژ میدهیم یا زمانی که سردرد داریم، شروع به ماساژ شقیقه و پیشانی خود میکنیم. بنا بر عقیده چینی ها، ماساژ باعث بهبود انرژی حیات از طریق آزاد سازی واسطه ها و هورمونهای عصبی - سروتونین و ملاتونین - شده و بنا بر این منجر به احساس خستگی کمتر ، بهبود افسردگی ناشی از آن و بهبود اختلالات خواب و بیداری می شود.
امروزه موسیقی و تاثیرات نوروفیزیولوژیک آن مورد توجه بسیاری از محققان در سراسر دنیا می باشد. در حوزه روانشناسی موسیقی را همچون زبان های رایج دنیا، نوعی زبان دانسته اند که مناطق خاص خود را در مغز دارد و همچون زبان ، درک آن نیازمند آموزش است
