بخشی از مقاله
چکیده
امروزه جنگ های متعدد در منطقه خاورمیانه باعث به وجود آمدن خسارات بسیاری در نقاط شهری شده است. از جمله قسمت هایی که در شهرها مورد حمله دشمن قرار می گیرند ، تاسیسات و تجهیزات شهری و مراکز حیاتی شهر هستند،که در صورت هر گونه اختلال و تخریب در آنها،کارکرد وحیات شهر فلج می شود. از طرفی هزینه های اجرا و احداث این تاسیسات بسیار بالا بوده و نیز به حین تخریب برخی تاسیسات شهری از جمله تاسیسات گاز رسانی ، علاوه بر خسارات مالی، خسارات جانی بیشماری نیز در پی دارد .لذا پرداختن به مسئله پدافند غیر عامل در مکان یابی و برنامه ریزی مراکز و در تاسیسات شهری از جمله تاسیسات گاز رسانی، آب، فاضلاب، برق ضروری می نماید لذا رعایت ملاحظات دفاع غیر عامل در شهرسازی و طراحی شهری تاثیر بسزایی در کاهش آسیب پذیری شهرها داشته ومنجر به کاهش خسارات وارده شده ومیزان مقاومت ودفاع را در مواقع جنگ و بحران افزایش می دهد.
مطالعه حاضر به بررسی ابعاد مختلف پدافند غیر عامل در رابطه با تاسیسات شهری درمحدوده عمل شهرها می پردازد. شیوه مطالعه حاضر بصورت کتابخانه ای بوده و شهر ارومیه به عنوان نمونه موردی، مورد مطالعه قرار گرفته است ودر نهایت به ارائه راهبردهای کلی درجهت برنامه ریزی ومکانیابی تاسیسات زیربنایی شهری پرداخته شده است.
-1 مقدمه
با آغاز زندگی شهرنشینی ، برنامه ریزی و ساخت شهرها به دلیل حضور انسان همراه با دفاع و برقراری امنیت درهمه ابعادکالبدی، اجتماعی ،اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی و... بوده است. یک شهر نظامی با توجه به اهمیت استراتژیک برای حملات احتمالی دارای سیستم دفاعی خاص خود می باشد، اما هر شهری هرقدر هم کم جمعیت وکم اهمیت ، ناچار به دفاع از خود در زمان جنگ و بنابراین ناچار به تهیه تجهیزات مورد نیاز خود برای این امر می گردد. در برنامه ریزی پدافند غیر عامل در سطح شهرها رویکردهای متفاوتی نسبت به این امر وجود دارد که با توجه به شرایط، الویت ها ،نوع و محیط اجرا و.... متفاوت است و روش های خاص خود را می طلبد
. لذا اجرای اقدامات پدافند غیر عامل ، در جهت مقابله با تهاجمات دشمن و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، دریایی و زمینی کشور موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت ها ومراکز حساس وحیاتی را که به تولید، توزیع و ارائه خدمات می پردازند در برمی گیرد . در این بین تاسیساتی مانند: مخازن و منابع آب شهر ، تاسیسات برق شهر و مرکز مخابرات و تاسیسات گاز شهری و ... از جمله فضاهای عمومی، خدماتی و راهبردی در سطح شهر ومنطقه هستند که کمتر مورد پژوهش و اهمیت واقع شده اند.
برنامه ریزان و طراحان باید بررسی و ارزیابی الزامات پدافند غیرعامل را در مکانیابی مراکز وتاسیسات شهری دردستور کار کلیه امور قرار داده واز بروز عدم تعادل وآسیب پذیری درسیستم شهری در شرایط بحران جلوگیری به عمل آورند. زیرا بروز هرگونه اختلال در آنها منجر به فلج شدن دیگر کارکردهای شهری و نیز دشواری در حیات جوامع انسانی شده وبایستی هزینه های گزافی جهت احداث و راه اندازی مجدد آنها صرف شود . لذا این مقاله سعی بر آن دارد که باتکیه براصول پدافند غیرعامل به بررسی وتحلیل موقعیت استقرارتاسیسات زیربنایی شهری شهر ارومیه و ارائه راهکارهایی جهت استقرار مناسب و رعایت حریم های این تاسیسات باتوجه به مجاورت با کاربریهای دیگر شهری جهت جلوگیری ازخسارت،تهدید جوامع انسانی ورفع وکنترل آسیب در مواقع بحران بپردازد.
-2مبانی نظری:
از دیدگاه احمرلوئی پدافند به معنی حفظ جان مردم،تضمین امنیت افراد،صیانت ازتمامیت ارضی وحاکمیت ملی درهمه مواقع دربرابرهرگونه شرایط،موقعیت وهرگونه تجاوز است - احمرلوئی، - 13:1389و پدافند به دوشاخه تقسیم می شود:
الف- پدافند عامل که بیشتر درهنگام وقوع بحران - جنگ،سیل،زلزله و... - استعمال می شودونیازی تبار آن را این طور تعریف می کند:"دفاع درمقابل دشمن بابه کارگیری سلاح ها ،تجهیزات جنگی وتکنیک های رزمی به منظور از کار انداختن ماشین جنگی دشمن ونابودی آن.
ب- پدافند غیرعامل که تاکیدآن بیشتر برروی مدیریت پیش از بحران است عبارتست از هراقدام غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی ،ساختمان ها،تاسیسات،تجهیزات وشریان های کشوردرمقابل بحران هایی با عامل طبیعی - خشکسالی،سیل،زلزله،رانش ولغزش وطوفان و.. - وعامل انسانی - جنگ،شورش های داخلی،تحریم و... - ایجاد می گردد.
هم چنین بیشتر نظریه پردازان داخلی پدافند غیر عامل رابا تاکید بر بعد دفاع پیشگیرانه دربرابر حملات دشمن - عامل انسانی - تعبیر کرده اند به طور کلی دفاع غیر عامل به مجموعه ای از اقدامات دفاعی اطلاق میشود که به کمک آن میتوان بدون سلاح و با کمترین امکانات و تجهیزات فنی - نسبت به دفاع عامل - نظامی - در مقابل تهاجم دشمن و یا بلایا و خطرات مقابله کرد.
-3 اهمیت و فواید برنامه ریزی پدافند غیر عامل در تاسیسات و تجهیزات شهری:
- کاهش خسارات جانی و مالی در زمان جنگ و نیز شرایط بحران های طبیعی
- میزان اختلال در خدمات رسانی به مناطق شهری را در مواقع بحران کاهش می دهد و افزایش مقاومت را در پی دارد.
- تدابیر پدافند غیر عامل در معماری وشهرسازی می تواند علاوه بر کاهش خسارات ،تهدیدات انسان ساز - جنگ وبمباران هوایی و... - جهت کاهش خطر پذیری دربرابر انواع خطرات طبیعی نیز مفید واقع شود.تلفیق طراحی پدافند غیر عامل برای مقابله با خطرات طبیعی مانند زلزله علاوه بر تهدیدات انسان ساز در زمان صلح وجنگ باعث »پایداری«طرح دفاعی ونیز صرفه جویی قابل توجهی در حفظ سرمایه های ملی می گردد.
-4 اصول و روش ها در طراحی، برنامه ریزی، مکانیابی و اجرا که در رابطه با تاسیسات و تجهیزات شهری می توان بکار بست:
-4-1 تاسیسات برق رسانی
- در سیستم های انتقال برق و تاسیسات و پست های برق رسانی همواره باید از مجاورت و تداخل و ارتباط مستقیم با حوزه ها و تاسیسات پر خطر اجتناب نمود و بدین ترتیب تا حد امکان احتمال خطر و ایجاد خسارت را کاهش داد.
- از قرار دادن دکل های برق فشار قوی و مراکز توزیع برق در مراکز و حوزه های شهری پر تراکم جلوگیری نمود. بدیهی است وارد آمدن مشکلات ناشی از انهدام و آسیب های جدی به چنین تاسیساتی در حوزه های مرکزی و کلیدی می تواند سبب فلج شدن قلب های تپنده شهر ها گردیده و تاثیرات و نتایج نامطلوبی را برجای گذارد
- رعایت حریم خطوط انتقال نیرو در سطح شهر به ویژه در مجاورت با کاربری مسکونی چرا که عدم رعایت این حریم خطرات جانی و مالی فراوانی برای اموال و افراد در پی دارد.
- اجرای شبکه توزیع برق بصورت زیر زمینی
-4-2 تاسیسات آبرسانی
-4-2-1 چاه ها، خطوط انتقال و ایستگاه های پمپاژ:
احتمال آلوده کردن رودخانه های بزرگ ، معمولا خیلی کم است ولی آلوده کردن چاه ها و کانال های انتقال آب بیشتر امکان پذیر است . با تعیین نقشه پراکندگی منابع آب و اولویت بندی آنها تا حد زیادی مسئله تمرکز زدائی می بایست مورد توجه قرار گیرد به نحوی که در صورت تغییرات کمی و کیفی هر کدام از منابع و مخازن آب ، امکان جایگزین کردن دیگری در شبکه توزیع فراهم باشد
- استتار تا حد زیادی تاسیسات را در مقابل تهدیدات حفظ می کند - منبع همان - به ویژه استقرار درون یک محوطه فضای سبز می تواند راهکار مناسبی باشد از طرفی در صورت آسیب دیدن تصفیه خانه ازشدت جریان آب در پایین دست فضای سبز به علت ضریب جذب بالای پوشش گیاهی کاسته می شود.
- در صورت امکان آنها را در فضاهای روی زمین احداث نکرد.
-4-2-3 مخازن و شبکه های آبرسانی
- استفاده از چندین مخزن آب در نقاط مختلف بهتر از استفاده از یک مخزن بزرگ می باشد چرا که با آسیب دیدن این مخزن بزرگ مشکل اصلی خیلی زود بروز می کند .در حالیکه وقتی چندین مخزن در نقاط مختلف در دسترس باشد می توان مخازن سالم را جایگزین و خدمات آبرسانی را ادامه داد.دو گونه مرسوم طراحی و اجرای شبکه های تاسیساتی آبرسانی در قالب شبکه های شاخه ای و شبکه های حلقوی طبقه بندی می گردند.
