بخشی از مقاله
چکیده
قرآن به شهادت آیاتش کتابی است مشتمل بر موضوعات گوناگون و بیشمار.گونهگونی و فراوانی این موضوعات سبب شده که شعر فارسی همواره عرصهي شایسته اي براي بروزو ظهور مفاهیم و مضامین قرآنی بوده باشد.شاعران پارسیگو نیز همیشه به قصد تیمن و تبرك و غنا و اعتبار بخشیدن به کلام خود توجه ویژهاي به استفاده ازمعانی عمیق و مضامین شگرف این منبع بیشائبه داشته اند.
خاقانی در شمار شاعرانی است که توان و تمایل او در کاربرد آیات و مضامین و مفاهیم متعدد و متنوع قرآنی با استناد به دیوان شعر او قابل انکار نیست.از جمله هنرنماییهاي او در این زمینه میتوان به استفاده از اعداد قرآنی و مفاهیم وابسته به آنها در شعرش اشاره کرد. اودر ابیات بسیاري اعدادقرآنی را نیز مانندآیات ومضامین قرآن براي بیان مقصود مناسب دانسته و از آنها بهره گرفته است.دراین مقاله به بررسی وتحلیل کارکرد اعداد قرآنی درشعر او پرداخته می-شود.
.1 مقدمه
با مطالعهي دیوان خاقانی درمییابیم که او در زمینههاي گوناگون ادبی و استفاده از مضامین تازه دست به ابداع و ابتکار زده است.تحلیل و بررسی شعر او نشان می دهد معلومات بسیار و ذهن خلاق او موجب ایجاد تجربه هاي تازه و کاربرد آنها در کلام او شده است.او در ساخت تصاویر و ترکیبات متنوع صاحب نام است.به طوري که به گفتهي استاد فروزانفر در کتاب سخن و سخنوران»جاي هیچ سخن نیست که خاقانی از جهت ابداع تراکیب و ایجاد کنایات دلپذیر همپایه و در ردیف بزرگترین شعراي ایران ا ست و کمتر بیتی از ابیاتش توان دید که بر یک یا چند ترکیب تازه مشتمل نباشد
ازجمله ترکیبات بدیع دیوان او ترکیبات عددي است که حجم وسیعی از اشعارش را به خود منحصر کرده است.خاقانی با عدد هاي مختلف ترکیبات تازه و زیبایی را رقم زده است.»او با آشنایی گستردهاش دربارهي پیشینه ي ملی و مذهبی اعداد و اهمیت و تقدس آنها در فرهنگ ایرانی و اسلامی ترکیبات متنوعی با آنها ساخته است و به این طریق استادي و هنرمندي خود را در زمینهي ساخت ترکیبات تازه و پرورش معانی به اثبات رسانده است
اعداد در شعر خاقانی به منظورهاي گوناگون از قبیل اشاره به آیات قرآن،باورهاي مذهبی، روایات،اساطیر و ... به کار رفته اند.در این مقاله برآنیم که کارکرد اعداد قرآنی را در شعر خاقانی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم و مشخص نماییم که آیا خاقانی از اعداد قرآنی در شعر خود استفاده کرده است؟بسامد استفادهي او از اعداد قرآنی در کدام بخش از اشعار او بیشتر بوده است؟آیا موارد استفادهي او از این اعداد با کارکرد آنها در قرآن یکسان است؟
.2 پیشینهي تحقیق
اگرچه پیرامون شعر خاقانی و ویژگیها و خصایص سبکی او سخن بسیار گفته شده اما در زمینهي کارکرد اعداد قرآنی در شعر او به طور اخص پژوهشی صورت نگرفته و تا کنون فقط دو مقاله با عناوین»نظم اعداد در شعر خاقانی شروانی« از علی حسن سهراب نژاد و ناصر نیکوبخت در فصلنامهي علمی پژوهشی کاوش نامه شمارهي 16 سال نهم و مقالهي»عدد چهار در دیوان خاقانی شروانی« نوشتهي محمد بهنام فر و مرضیه ماهوکی در پرنیان سخن - مقالههاي پنجمین همایش پژوهشهاي زبان و ادبیات فارسی - به رشتهي تحریر درآمده و مقالهي حاضر اولین پژوهش مستقل در مورد کارکرد اعداد قرآنی در شعر خاقانی است.
.3 سوالات و فرضیات تحقیق
-1 آیا خاقانی از اعداد قرآنی مانند دیگر مفاهیم و مضامین قرآن در شعر خود استفاده کرده است؟
-2 بسامد کاربرد اعداد قرآنی در کدام بخش از اشعار خاقانی بیشتر است؟
-3 نحوهي کاربرد اعداد قرآنی در شعر خاقانی چگونه است؟
.4متن اصلی
.1.4 واژه شناسی اعداد
اعداد جمع عدد و عدد اسم و مشتق از »عدد« است
واژه ي عدد در لغت به معناي شماره و رقم و گاه به معناي شمارش تعداد یا به معناي معدود - شمرده و مقدار - است
لغت شناسان عدد را به یکیهاي ترکیب شده یا ترکیب آحاد تعریف کرده اند
عدد در اصطلاح فلسفه از مقوله يکم به حساب میآید که یکی از مقولات عشر است.برخی فلاسفه عدد را از مفاهیم ماهوي و بعضی آن را از مفاهیم اعتباري میدانند
ریاضی دانان اعدادرا به حقیقی،صحیح،طبیعی،کسري،گویا،مخلوط،موهومی، مثبت،منفی و ... تقسیم میکنند
.2.4 تاریخچه ي اعداد
شمارش در تاریخ بشر پیشینه اي کهن دارد و بشر پیش از اختراع خط به آن آگاهی داشته است.انسان هاي نخستین براي نشان دادن اعداد و ارقام،خطوطی را رسم میکردند.مورخان با توجه به اسناد تاریخی بابلی ها را نخستین واضعان حساب و عدد میدانند؛ایشان با وضع حساب و عدد،سال را به دوازده ماه و ماه را به سی شبانه روز و شبانه روز را به ساعات،دقایق و ثانیه ها تقسیم کردند و عدد را تا شصت به توان چهار میشمردند.تقسیمات شمارشی آنها شصت شصت بوده که در اصطلاح »حساب ستینی« نامیده میشود.برخی نیز بر این باورند که اعداد و مسمیات آنها و ارقام و مدل ولاتشان از علم اسماء است
