بخشی از مقاله
چکیده
استعاره ها در همه عرصههای زندگی نفوذ دارند، در تبادلات کلامیِ روزمره، ادبیات، هنر، آموزش، روانشناسی، طراحی و... .بهطور کلی استعاره نوعی روش اندیشیدن و شناخت محیط و مفاهیم پیرامون است که با قرار دادن مفاهیم ملموس از یک حوزه ادراکی بهجای حوزه دیگر به درک و فهم آن حوزه کمک می کند. مطالعات، امروزه نشان داده است که کاربرد استعارهها بسیار فراوان بوده و از حوزه زبانشناسی پا را فراتر نهاده است.
کودکان اگرچه استعارههای کلامی را تا سنین بالاتر درک نمیکنند اما بعضی اوقات، به صورت ناخودآگاه از این نظام تفکری برای بیان اندیشه و درک خودشان به خوبی بهره میبرند. این پژوهش که از دیدگاه هدف کاربردی میباشد، با برقراری ارتباط بین مباحث حوزه طراحی و روانشناسی شناختی به صورت تحلیلی-کیفی، کاربردپذیری استفاده از استعاره در طراحی محصولی، در راستای پرورش فکری و جسمی کودکان را مورد مطالعه قرار دادهاست.
در این راستا در جامعه آماری دبستانهای منطقه 6 شهر تهران - کلاسهای اول تا پنجم - به صورت نمونهگیری تصادفی خوشهای، در دو دبستان از هر پایه 10 - نفر دختر و 10 نفر پسر - انتخاب و نقاشی های آنها با موضوع آزاد مورد تحلیل قرار گرفت. نشانههای بکاررفته در نقاشی ها بررسی شده و در نتیجه نقوش مرتبط با مفهوم امنیت بیشترین ارزش را با توجه به فراوانی دریافت کردند. سپس با الهام از این نقوش - با رویکرد استعاری - اسباب بازی هایی طراحی گردیده و محصول نهایی از طریق مشاهده با توجه به رفتار کودکان، توسعه یافته و اثر آن به عنوان بستری جهت خیالپردازی، خلاقیت، استقلال و چالش های جسمی برای کودکان مورد ارزیابی قرار گرفتهشد.
مقدمه
در دنیای امروز دیگر بر کسی پوشیده نیست که طراحی - دیزاین - 1 چه تأثیرات وسیعی را بر روی زندگی بشر و حل مسائل و مشکلات معمول و غیر معمول ایفا می کند. یکی از حوزه های کاری که طراحان صنعتی به آن وارد شد و توانست موفقیت هایی را در این زمینه کسب کند طراحی اسباب بازی بود. طراحی اسباب بازی در ابتدا به صورت تنها یک تجارت نگریسته می شد و جذابیت برای کودکان تمام معیار یک اسباب بازی می شد.
محصولات "فرانک هورن بی " در سال 1901 توانست اسباب بازی های مکانیکی با عنوان "مکانو"2 را در انگلستان به ثبت برساند شرکت "لگو"3 با مجموعه اسباب بازی های مدولار در اواخر 1930 با تکیه بر استفاده گسترده از پلاستیک ها توانست گسترش پیدا کند که تا کنون نیز این شرکت توانسته است تا قسمت زیادی از تجارت اسباب بازی را به خود اختصاص دهد
با گسترش علم روان شناسی و توجه به روان شناسی رشد کودکان به اسباب بازی ها با رویکردهای مختلف نگریسته شد و از قابلیت های آن استفاده گردید. تولید کنندگان اسباب بازی برای وارد نمودن این قابلیت ها و رشد در بازار رقابتی نیاز به بکارگیری فرایندهای طراحی شدند.
طراحان در فرایند طراحی با مراحل کاریِ یکسانی در تمام متُدها4 مواجه می شوند. تولید ایده های متنوع و خلاقه را می توان یکی از همان مراحل مهم در فرایند طراحی دانست. یافتن راهی برای تولید ایده های فراوان وخلاقه را می توان یکی از دغدغه های همیشگی طراحان دانست چرا که صنعت به طراحان برای چنین مهارتی نیاز دارد. استعاره که تا اواخر قرن بیستم بیشتر در صنایع ادبی مورد توجه قرار می گرفت توانست به یک نوع از تفکر و عنوانی برای ادراک تبدیل شود.
تفکر استعاری به عنوان حوزه مفهوم ساز اگرچه در متون مذهبی و کتب آسمانی زیاد بکار رفته بود اما کم کم توانست در علومی چون روان شناسی، علوم اجتماعی و سیاسی شکلی تازه به خود بگیرد و در طراحی توانست به عنوان دریچه ای معرفی گردد تا با آن طراح بتواند نگاه متفاوت به مسأله را داشته باشد. محصول استعاری حاصل کار طراح با نگاهی استعاری محور به یک مسأله طراحی است.
استعاره ها در محصول همانند استعاره در صنایع ادبی دارای دو عنصر اصلی یعنی منبع5 و هدف6 است. فورسویل - Forceville - 1996,2002 سه سوال را برای شناخت هر حوزه استعاری مطرح می کند:
- 1 کدام یک از دو عنصر اصلی در استعاره بکار برده شده و چگونه قابل شناسایی است؟
- 2 کدام یک از ویژگی ها در حوزه منبع استعاره قرار می گیرد و کدام ویژگی در حوزه هدف استعاره قرار می گیرد و چطور شناخته می شود؟
- 3 کدام ویژگی باید یا می توان به عنوان نگاشت از حوزه منبع به حوزه مقصد بکار برده شود و چگونه این انتخاب تصمیم گیری می شود؟
در طراحی محصول استعاری این سوالات می تواند راهنما باشد. طراحان در محصولات استعاری هدف را به نحوی شکل می دهند که تجربه ای از منبع را بدون نقضِ هویتِ هدف فراخوانی کنند. به این کار طراحان نگاشت7 گفته می شود.
طراحیِمحصولِ استعاری به صورت روش شناسانه را می توان بسیار نوپا اعلام کرد اگرچه این نوع طراحی از زمان باستان و در طراحی ظروف و لوازم کاربردی بسیار شایع بود. در سال 2009 نازلی سیلا - - Nazli Cila و پائول هاکرت - Paul Hekkert - در مقاله ای به استعاره های محصول8 می پردازند. در این مقاله به معرفی چارچوبی برای استعاره محصول اشاره می کنند که در آن طراح، محصول و کاربر و روابط آنها بر اساس فرایند خلق و تجربه بررسی می گردد.
در پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد خود در دانشگاه آلتو با عنوان » طراحی بوسیله استعاره 9« پس از پرداختن به ارتباط طراحی و استعاره سعی در معرفی معیارهایی می کند که می تواند استعاره محصول را مشخص کند. در نهایت به طراحی یک محصول که محافظ گوشی موبایل است می پردازد
سیلا - - Cila 2013 در رساله دکترای خود با عنوان »استعاره هایی که با آن طراحی می کنیم10« با تاکید بر استفاده از استعاره ها در طراحی محصول از منظر تجربی به استعاره ها توجه دارد. سیلا استعاره ها را در محصول به دو دسته تقسیم می کند: الف - استعاره های کاربردی در هویت سازی و نحوه بکار گیری محصول و ب - استعاره ها برای خلق تجربه .
در پژوهش های داخلی می توان به رساله دکتری با عنوان »نشانه شناسی و معنا در محصول...«، نسرین مقدم - 1390 - اشاره نمود. ایشان اولین بار به زبان محصول و استعاره ها در محصولات اشاره کرده اند و در آن به معنی شناسی محصول با تمرکز بر محصولات الکتریکی می پردازند. ایشان به خاستگاه نشانه شناسی و معنی شناسی در طراحی صنعتی اشاره می کند و ابعاد نشانه شناسی در محصولات را تفکیک می کنند. ایشان در مورد اصول افزایش شناخت عملکرد و معنی در محصول به نگاشت استعاری اشاره می کند.
بنفشه رضایی - - 1385 در پایان نامه ارشد طراحی صنعتی با عنوان هویت سازی در طراحی روشنایی تلاش می کند تا با توجه به نشانه های استتیکی و سمبولکِی نور در فرهنگ ایرانی - اسلامی و حکمت اشراق به طراحی یک روشنایی با رویکردی معنا گرایانه بپردازد. ایشان از منابع عرفانی در جهت رسیدن به فرم های معنا گرا استفاده می کند و مسئله نور را در متون اسلامی- ایرانی کاوش می کند.
راضیه مهدیه - - 1393 در پایان نامه مقطع ارشد طراحی صنعتی مسئله روشنایی برای فضای شخصی را با رویکردی استعاری مورد بررسی قرار می دهد. ایشان نیز پس از بررسی چند سبک طراحی محصول در دورانهای مختلف تلاش می کند تا بر اساس متون داستان های رمزی سهروردی به فرم های معنا گرا برسند. ایشان رویکرد استعاری را که خانم سیلا در پایان نامه مطرح کرده اند را به تفصیل توضیح می دهند و بر این اساس کار خود را در فرم پردازی ادامه می دهند. در زمینه استعاره و بازی حسین شیخ رضایی - - 1388 استعاره در بازی را راهی برای آموزش اخلاق معرفی می کند.
در این پژوهش تلاش گردید تا پس از بررسی مبانی حوزه های استعاره و بازی از دیدگاه های مختلف، بین استعاره و بازی پیوندی یافته شود. در مسیر طراحی اسباب بازی تنها یک متد اختصاصی در مورد طراحی اسباب بازی مشاهده گردید. هرچند امکان عدم مشاهده متد های احتمالی دیگر نیز برای نگارندگان محتمل به نظر می رسد. اما آنچه این پژوهش را نسبت به دیگر پژوهش ها متفاوت می کند، طریقه کسب مفاهیم استعاری برای طراحی اسباب بازی هست که می تواند این روش کار در طراحی های دیگر به غیر اسباب بازی و برای کاربران دیگر در حوزه محصولات دیگر نیز تکرار گردد. از دیگر سو طراحی اسباب بازیِ استعاری بر اساس مفاهیمی که در ناخودآگاه کودکان حضور دارند نیز نوآوری این پژوهش محسوب می گردد.
در کار پژوهش پیش رو ابتدا با استعاره و تعاریف آن آشنا می شویم و در ادامه به مفاهیم استعاری و استعاره مفهومی اشاره می گردد. برای روشن تر شدن حوزه بازی ابتدا به لغت بازی و معنای آن در زبان فارسی پرداخته گردید و دلایل مختلف بازی از دیدگاه های مختلف عنوان گردید. به کارکرد استعاره در طراحی اشاره می گردد تا به اهمیت این حوزه از نگاه به طراحی اشاره گردد و در نهایت کار موردی انجام شده گزارش می گردد. برای یافتن مفاهیمی که کودکان به صورت ناخودآگاه از آنها بهره می برند.
تلاش کردیم در ابتدا به رفتار کودکان در بازی های رایج نگاهی باندازیم. یکی از بازی های کودکان که گاه در تنهایی و یا با هم سن وسالهای خود انجام می دهند ساخت یک خانه است. برای اطمینان از انتخاب خود به سراغ نقاشی کودکان دبستانی در هر دو جنسیت رفته و پس از انتخاب تصادفی در هر مقطع فراوانی عناصر بکار رفته در نقاشی ها بررسی گردید. پس از رسیدن به عنصر خانه به عنوان بالا ترین فراوانی این سوالات مطرح گردید که . مفهوم ساخت خانه در کودکان به چه چیز بر می گردد؟ کودک تجربه استقلال را فرا می گیرد و یا می تواند مفهوم دیگری را بیان کند؟ امنیت و نیاز به جایی اختصاصی یا فضایی خصوصی همه مواردی بود که مورد توجه قرار گرفت
