بخشی از مقاله
مقدمه
ارتباطات انسانی که شامل ارتباط او با خود، خدا و دیگران می شود، از جمله مواردی است که مورد عنایت دین قرار گرفته و برای هر کدام برنامه ها و نقشه های خاصی در نظر گرفته شده تا در نهایت به سعادت اخروی او بینجامد.از آنجایی که دین اسلام، دینی جامع و دربرگیرنده ی همه ی نیازهای فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی است، تمام مسائل ریز و درشت زندگی انسان از جهات و ابعاد گوناگون مورد توجه خاص دین قرار گرفته است. در این میان ارتباط انسان با سایر همنوعان خود، اهمیت ویژه ای دارد. یکی از وجوه اهمیت چنین ارتباطی این است که انسان موجودی اجتماعی است و سعادت و شقاوت او در جمع و جامعه رقم خورده است.
ارزش و اعتبار این ارتباط از نظر دین تا جایی است که برای هر کدام از این ارتباطات حقوق و تکالیفی وضع شده و گاهی در مواجهه ی حقوق مردم با حقوق خدا، حقوق مردم رجحان و برتری پیدا می کند.حیطه ی ارتباطات انسانی با سایر انسان ها شامل محیط خانواده، دوستان، کار و ... می باشد که هر فرد در هر کدام از این موارد وظیفه دارد تکالیفی را انجام داده و حقوقی را رعایت کند. در این میان آنچه مورد نظر این تحقیق است ارتباط یک فرد در محیط کار با انسان هایی که با او سروکار دارند و در اصطلاح »ارباب رجوع« نامیده می شوند و چنان که این حقوق بر مبنای عرف، اخلاق و شرع به طور کامل و صحیح انجام پذیرد »تکریم ارباب رجوع« صورت گرفته است.
اصطلاح »ارباب رجوع« ترکیبی از »ارباب« و »رجوع« است. به نظر می رسد واژه ی »ارباب« دارای قداست خاصی است که در ذهن شنونده مفاهیم احترام و بزرگی را تداعی می کند و به همین جهت تکریم و بزرگداشت او امری لازم و ضروری است. در واقع انسان در محیط کار خود همواره با افرادی روبه رو می شود که به دلایل مختلف و برای کارگشایی از مشکلات خود به سراغ او می روند و از این لحاظ نیازمند یاری او هستند در عین حال وظیفه ی اخلاقی، انسانی و شرعی این انسان، سعی در رفع مشکل این افراد است. هر فرد بر مبنای همین رفع نیازها و به ازای این گونه تلاش ها ارتزاق می کند و پولی دریافت می کند.
اما آنچه دین از ما می خواهد امری فراتر از یک بده و بستان حقوقی است. دین می خواهد در برابر کسی که نیازهای خود را به ما عرضه می کند نه تنها به برطرف کردن این نیازها اقدام نموده، بلکه به لحاظ خدمت و بندگی و از زاویه ی احترام به خلق خدا، انگیزه ای جز رضای خدا نداشته، تقوای الهی پیشه کرده و جز به اقدام و بزرگواری با او برخورد نکنیم. در آیات و روایات فراوانی از این برخورد با عناوین مختلف یاد شده است. عنوان کلی این بحث رعایت »حق الناس« است. در این تحقیق سعی شده است تا حد امکان به بررسی موضوع تکریم ارباب رجوع از سه زاویه ی اخلاقی، عرفی و حقوقی پرداخته شود.
الف - تکریم ارباب رجوع از منظر اخلاق
هنگامی که از منظر اخلاقی به موضوع »تکریم ارباب رجوع« نگریسته شود، و اصول اخلاقی خاصی که در زمینه ی ارتباط انسان ها با همدیگر در زمینه ی رفع نیازها توجه شود، می توان به نکات ارزشمندی دست یافت. گرچه این قضیه و به شکل امروزی آن در صدر اسلام وجود نداشت اما اصول و فرمول های کلی که از آیات و روایات می توان استخراج کرد به نحو قابل توجهی در همه زمان ها قابل اجرا و توجه است. برخی از این اصول اخلاقی عبارتند از :
الف - -1/ داشتن اخلاص نیت
براساس آموزه های دینی، هر فردی باید در کارهای خود نیت الهی داشته است. در آیات قرآن ویژگی اهل اخلاص را در این می داند که در راه خدا به هر وسیله ای جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند - /54مائده - و در پاره ای از آیات، اخلاص را شرط کمال عمل معرفی کرده است - /139بقره - همچنین از نظر امام علی - علیه السلام - ، برترین کارها، کاری است که برای خدا باشد. - مجلسی محمدباقر، 1403ق، ج. - 294 :73از نتایج اخلاص در عمل این است که اگر کسی کاری را برای دیگری چه بر حسب وظیفه و چه بیش از وظیفه خود و فقط برای رضای خدا انجام داد اولاً این کار و ارزش عبادی پیدا می کند چنانکه که امام صادق - ع - فرمود.ثانیاً از خطرات آثار پس از انجام کار، از جمله خطر بزرگ منت گذاشتن بر دیگران در امان خواهد بود. و مهمتر از همه اینکه انسانی که درصدد جلب رضایت خدا کار می کند از انجام هیچ کار نیکی کوتاهی نکرده و باز کردن گره از کار خلق را مصداق کار نیکی می داند که قرآن کریم بر سبقت گرفتن در انجام آن تأکید فراوان دارد. - 148 بقره-48 مائده -
الف - -2/ سعی در برآوردن نیازهای مردم
یکی دیگر از دستورات مؤکد اخلاقی آن است که انسان باید تا آنجایی که می تواند سعی در رفع نیازهای دیگران نماید. این مطلب با عناوین مختلف در کتب اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته است. برخی ارزش این کار را تا آن جا بالا برده اند که معتقدند: »ثواب مسرور کردن برادر ایمانی از حد و نهایت بیرون است و شاد کردن دلی بهتر از آباد کردن کشوری است زیرا کسی که آن را به شادی مرمت کند خانه ی خدا را مرمت کرده است و هرکسی را نسبت بندگی خداست، و هر که بنده ی کسی را شاد کند، مولای او را شاد کرده است. - «نراقی ملااحمد، - 493 : 1381 هنگامی که مجموع روایاتی که شرایط مسلمانی را با عبارت »فلیس بمسلم« و عباراتی از این دست بررسی کنیم، خواهیم دریافت که تیر هدف همه ی آنها توجه به برطرف کردن نیازهای مردم و عدم انحصار طلبی و رسیدگی به حال خود و داشتن دغدغه برای گذراندن زندگی خود و خانواده ی خود را نشانه گرفته است.
