بخشی از مقاله
چکیده
دوران کودکی و نوجوانی دوران شکلگیری شخصیت فرزندان محسوب میشوند. فعالیتهایی که آنها در این دوران انجام میدهند و مهارتهایی که یاد میگیرند تعیینکننده موفقیت آنها در آینده خواهد بود. خانواده و به ویژه مادر مهمترین عامل در فعالیت های فرزندان در این دوره میباشد. سوالی که مطرح میشود این است که اشتغال مادر در بیرون از منزل چه اثرات تربیتی را برای فرزندان او به همراه خواهد داشت؟ آیا اشتغال مادر در بیرون از منزل به فعالیتهای مثبت فرزندان منجر میشود با بالعکس؟
روش: جمعیت مورد مطالعه شامل همه فرزندان 15 تا 20 ساله موجود در 12هزار خانوار نمونهگیری شده در مناطق شهری کشور که در پیمایش گذران وقتِ انجام شده در سالهای 1392 و 1393 شرکت کردهاند میباشد. ابتدا به اندازهگیری مقدار زمان پرداختن فرزندان به فعالیتهای آموزشی، مطالعه، فعالیتهای ورزشی و فعالیتهای فرهنگی در روز - تحت عنوان فعالیتهای مفید - پرداخته شد. پس از آن این زمانها بر حسب مقدار زمان کار مزدی مادر در بیرون از خانه مقایسه شدند.
نتایج: اشتغال مادر به دلیل بالا رفتن درآمد خانواده تاثیر مثبتی بر فعالیتهای فرزندان دارد. نتایج حاکی از این است که مادران شاغل باسوادتر نیز میباشند. تعامل سواد و اشتغال در مادران باعث شده که آنها از نیازهای تربیتی فرزندان خود آگاه بوده، و اهمیت بیشتری به تربیت آنها بدهند و همچنین منبع مالی مورد نیاز برای رفع نیازهای تربیتی فرزندان را نیز در دسترس داشته باشند. فرزندان مادران شاغل مدت زمان بیشتری را به کسب مهارت میپردازند، آنها بیشتر مطالعه میکنند و فعالیتهای ورزشی بیشتری انجام میدهند.
تبیین اثر اشتغال مادر بر فعالیتهای فرزندان ترکیبی از تئوریهای اقتصادی و اجتماعی را میطلبد. اشتغال و سواد در تعامل با هم بر فعالیتهای فرزندان اثر میگذارند، سواد به مادر آگاهی میبخشد و اشتغال هزینههای مورد نیاز برای فعالیتهای مفید فرزندانش را تامین میکند.
.1 مقدمه و طرح مسئله
در جهان امروزی همزمان با تحولات اقتصادی و اجتماعی بهوجودآمده، خانواده نیز به عنوان یک نهاد اجتماعی تحولات بسیاری را متحمل شده است. این تحولات، نویدها و نگرانیهایی را در مورد فرزندانی که قرار است در این خانوادههای نوظهور پرورش یابند به وجود آورده است. برخی محققان در مورد چگونگی اینکه رشد دستآوردهای والدین و کاهش بعدِ خانوار حاکی از افزایش رفاه و کیفیت فرزندان بوده است تحقیق کردهاند، در همین حال برخی دیگر تأکید بر روندهایی از قبیل رشد تکوالدینی و افزایش اشتغال زنان دارند که نتایج منفی را برای فرزندان به دنبال دارد. مطالعات در مورد اشتغال زنان دارای نتایج متفاوتی بوده و برخی بر اثر منفی و برخی نیز بر اثر مثبت آن نظر دارند
از آنجایی که دوران کودکی و نوجوانی دورههای مهم زندگی فرد در فراگیری و کسب مهارتها هستند لذا این دوران از مهمترین دورههای زندگی فرد شناخته شده و نظر بر این است که ویژگیهایی که در این دوران کسب میشود اثرات قوی را بر دستآوردهایی که او در آینده خواهد داشت، دارند.
کسانی که در این دوران تواناییهای بیشتری را کسب میکنند احتمال بیشتری دارد که توانمندیها و قابلیتهای بهتری را در زندگی خود در آینده نشان دهند. لذا این موضوع که چه چیزهایی تواناییهای این افراد را در این مرحله از زندگی تعیین می کند و فهم اینکه چه چیزی مانع و چه چیزی کمککننده به توسعه شایستگیهایی که در آینده به موفقیتهایی در زندگی فرد منتهی میشوند از اهمیت ویژهای برخوردار است. از جمله عواملی که در تعیین ویژگیهای کودکان و نوجوانان مهم دانسته میشود، خانواده و ویژگیهای آن است. گری بکر از بنیانگذاران تئوری سرمایه انسانی میگوید: " هیچ بحثی نمیتواند از تأثیر خانواده بر مهارت و دانش و ارزشهای فرزندان چشم پوشی کند
تا زمانی که کودکان در خانه زندگی میکنند والدین به طرق مختلفی بر رفتارها و توانمندیهای آنها تأثیر میگذارند؛ در سادهترین شکل این والدین هستند که تصمیم میگیرند که کودک به مدرسه برود یا نرود، همچنین این والدین هستند که در مورد کیفیت مدرسه، نوع مدرسه، وسایل مورد نیاز و .... تصمیمات اصلی را میگیرند. نظارت والدین بر رفتارهای کودکان، و حتی کمکهای آنها در انجام تکالیف بر مهارت های اکتسابی آنها بسیار موثر میباشد. برای مثال کودکان والدین با سواد و مرفه قابلیت بیشتری را برای توسعه شناختی دارند. کم شدن تعداد کودکان نیز می تواند منابع در دسترس آنها را بیشتر بکند. بالاتر بودن سطح سواد والدین میتواند مزایای اشتغال آنها را بیشتر کند و لذا رفاه اقتصادی بیشتری را نیز برای فرزندان به دنبال داشته باشد. از طرفی با افزایش سطح سواد مادران راه یابی آنها به بازار کار بیشتر شده و لذا آنها زمان کمتری را با فرزندان خود میگذرانند و لذا کنترلشان بر فرزندان کمتر شده و میتواند أثر منفی را بر فرزندان داشته باشد.
خانواده ایرانی نیز در سال های اخیر تغییرات فراوانی را متحمل شده است. ایران امروزه در مراحل چهارم گذار جمعیّتشناختی خود قرار دارد و گذار را به پایان رسانده است - ترکاشوند - 1390 باروری در آن به پایینترین سطوح رسیده و بعدِ خانوار را به مقدار زیادی کاهش داده است - عباسی و دیگران . - 2009 سواد و تحصیلات در بین والدین و به ویژه زنان افزایش یافته است و به دنبال آن زنان وارد بازار کار شده و میزان فعالیت آنها افزایش یافته است - محمودیان و دیگران . - 1392 از سوی دیگر در کنار همه اینها استحکام خانواده کاهش یافته و نسبت طلاق به ازدواج افزایش یافته است
همه این وقایع به گونهای در کنار هم و همزمان رخ دادهاند. با این حال هنوز مطالعهای در مورد فرزندانی که در این خانوادهها در حال پرورش هستند صورت نگرفته است و هنوز نمیدانیم که این تغییرات چه أثری را بر گذران وقت فرزندان در این گونههای جدید خانواده داشته است.
مطالعات صورت گرفته نشان دادهاند که تکوالدینی، از طریق کاهش ارتباط والدین و فرزند، کاهش فرصت سرپرست خانوار در پرداختن به امور خانه و کاهش سطح کنترل و نظارت او بر فعالیتهای فرزندان، میتواند اثر منفی را بر رفتارهای فرزندان بر جای بگذارد - محمودیان و دیگران . - 1391 همچنین مطالعه تعداد فرزندان و اثرگذاری آن بر رفتارهای فرزندان نشان داده است که بالا رفتن تعداد فرزندان از دو فرزند منجر به اثرات منفی در کسب مهارت ها برای فرزندان میشود - محمودیان و ترکاشوند . - 2013 در این گزارش بعد دیگری از وضعیت خانواده، یعنی اشتغال مادران مورد نظر بوده و هدف نتایجی است که اشتغال مادر میتواند برای فرزندان داشته باشد.
.2 زمینههای نظری .1-2 اشتغال مادر و اثرات آن بر گذران وقت فرزندان
همانگونه که در بحثهای مقدماتی گفته شد، در زمینه اثر اشتغال مادر بر فرزندان نتایج دوگانهای وجود دارد؛ از یک طرف نظر بر اثر مثبت و از طرف دیگر نظر بر اثر منفی اشتغال مادر برای فرزندان میباشد. این تأثیر دوگانه را میتوان ناشی از تفاوت در مکانیسم تاثیرگذاری دانست. این مکانیسمهای متفاوت را به خوبی میتوان در تئوریها مشاهده نمود.
در تئوریهای اقتصادی خانواده به عنوان یک واحد تولیدی در نظر گرفته میشود که با توجه به دروندادهایی که دارد، سعی بر به حداکثر رساندن سودمندی اعضایش دارد - هاومن و ولف . - 1832 :1995 در اینجا کار مادر میتواند منابع اقتصادی خانواده را بیشتر کند و لذا والدین پتانسیل بیشتری را برای سرمایه گذاری بر روی فرزندان دارند. همچنین میتوان گفت که سواد بیشتر باعث بالاتر رفتن درآمد نیز میشود و لذا منفعت اشتغال را بالاتر میبرد.
جامعهشناسان و روانشناسان نیز به ارائه رویکردهایی در تکمیل رویکردهای اقتصادی پرداختهاند. در حالی که دریچههای تأثیر در این دیدگاه ها متفاوت از دیدگاههای اقتصادی است ولی دلالتهایشان همسو با آنها میباشد. در مدل نقش و اجتماعیشدن به تأثیر مدلهای نقشی و اجتماعی شدن بر کودکان تاکید میشود. از آنجایی که والدین و بزرگترهای خانه جزء مدلهای نقشی اولیه برای کودکان میباشند، لذا تاثیر مستقیمی را بر توسعه اجتماعی و شناختی کودکان دارند. برای مثال والدین باسواد که وقت بیشتری را در مطالعه میگذرانند باعث میشوند که کودکان نیز با مطالعه آشنایی بیشتری داشته باشند و زمان بیشتری را به مطالعه اختصاص دهند
در چارچوب اجتماعی شدن نیز، تاکید بر انتقال از والدین به کودک و تاکید بر اهمیت وجود والدین در خانه در جهت پرورش و توسعه یک شخصیت نرمال دارند. همچنین نظر بر این است که حضور والدین در خانه باعث افزایش کنترل و نظارت والدین و کاهش سایر عوامل منفی میشود - همان: . - 1832 کار مادر باعث میشود که او زمان کمتری را در خانه بگذراند و لذا از نقش تربیتی و کنترلی او در خانه کاسته میشود
.2-2 مطالعات پیشین
حجم مطالعات در زمینه اثر اشتغال مادر بر فرزندان فراوان است، ولی نتایج از هم متفاوت میباشد. همانگونه که گفته شد، برخی مطالعات بر اثر مثبت کار مادر بر دستآوردهای کودکان نظر دارند، در این مطالعات بیشتر به بالا رفتن درآمد خانواده توجه شده و اینکه با اشتغال مادر درآمد خانواده بیشتر میشود و سرمایهگذاری بیشتری در کیفیت فعالیت فرزندان صورت میگیرد.
