بخشی از مقاله
چکیده
تشکلهای آببران میتوانند نقش بسیار مهمی را در توزیع آب، مدیریت و بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی ایفا نمایند. بهتر است تشکیل این تشکلها همزمان با عملیات اجرایی و پس از گزینهیابی تشکلها و بررسی دیدگاه بهرهبرداران در خصوص نحوهی تشکیل این تشکلها صورت گیرد. در این پژوهش که در آن همزمان از روشهای کمی و کیفی استفاده شده است، هدف گزینهیابی تشکیل تشکلهای آببران در محدوده شبکه آبیاری و زهکشی سعادتآباد میباشد و در آن به بررسی دیدگاهها و نظرات بهرهبرداران در خصوص محدودهی ایجاد تشکلهای آببران و دلایل انتخاب این محدودهها، امکان ایجاد تشکل با حداکثر عضویت در منطقه، میزان تمایل پاسخگویان به عضویت در تشکلها، بررسی نیازها و انتظارات بهرهبرداران از تشکلهای آببران در مورد ایجاد تشکلهای آب بران در آینده و اولویت بندی فعالیتهای مربوط به مدیریت شبکه توسط تشکلهای آببران از دیدگاه بهرهبرداران پرداخته شده است.
واژههای کلیدی: تشکلهای آببران، شبکه آبیاری و زهکشی سعادتآباد، مدیریت آبیاری، مطالعات اجتماعی
مقدمه
هدف از ایجاد تعاونیها - تشکلهای - آببران، فراهم آوردن ساز و کارهایی است تا از طریق یک فرآیند مشارکتی، کشاورزان در ت صمیمگیریها و مدیریت آب ک شاورزی نقش آفرینی و از آب در د سترس ا ستفادهی بهینه کنند. این ت شکلها بر ا ساس سازماندهی بهرهبرداران در چارچوبی قانونی ایجاد میشوند تا بتوانند از مجرای آن متناسب با ظرفیتهای ایجاد شده، احداث و بهرهبرداری، توسعه و تعمیر و نگهداری از تأسیسات و شبکههای آبرسانی یا بخشهایی از آن را به نحوی اثر بخش در دست گیرند - امینی و همکاران، . - 1385در بسیاری از کشورهای در حال توسعه سیستمهای آبیاری بدون مشارکت بهرهبرداران و به دست دولتها طراحی و اجرا شد. این نوع توسعهی یک بعدی در بهرهبرداری از منابع آب در دراز مدت، سازمانهای متصدی امور آب را با مشکل بار سنگین هزینههای بهرهبرداری و نگهداری مواجه کرد، زیرا کشاورزان در خود تعهدی در برابر چیزی که متعلق به آنان نیست احساس نمیکردند - کهریزی و همکاران،. - 1380
انجمن یا تشکل های بهره برداران آب به عنوان تشکیلات پایدار محلی نقش کلیدی در مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی دارند که از طریق مشارکت ذینفعان در تمامی مراحل تصمیم گیری، برنامه ریزی، ساخت، بهره برداری، نگهداری و تأمین مالی و همچنین در تمامی سطوح مدیریت آبی شامل سیستم اصلی و شبکه های درجه دو و سه امکان پذیر است. انجمن آب بران رهیافتی برای تحقق پایداری مدیریت مصرف بهینه آب کشاورزی برای بهبود امنیت غذایی، درآمد مزرعه و بالا بردن معیشت به ویژه برای خرده مالکان است تا کشاورزان بتوانند راهبردهای بهبود بهره وری آب کشاورزی شامل بهبود گونه های گیاهی، تغییر الگوی کشت، بهبود عملیات زراعی، مدیریت آبیاری و روش های نوین آبیاری را بپذیرند و عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی خود را افزایش دهند. به علاوه تشکل های آب بران می توانند زمینه را برای سهولت کار مروجان در امر آموزش و ترویج شیوه های مدیریت آب کشاورزی فراهم کنند - چیذری،. - 1387
روش شناسی
این پژوهش به روش کمی صورت گرفته است و در آن از ابزار پرسشنامه به منظور گردآوری اطلاعات استفاده و در کنار آن نیز از روشهای کیفی مانند: مشاهده و مصاحبه با نمایندگان کشاورزان 13 - نفر - بهرهگرفته شده است.
هدف از انجام این پژوهش
هدف از انجام این پژوهش گزینهیابی تشکیل تشکلهای آب بران، به عنوان گزیداری جهت انتقال مدیریت آبیاری به بهرهبرداران - مورد مطالعه: شبکه آبیاری و زهکشی سعادتآباد استان فارس - میباشد.
معرفی منطقه مورد مطالعه اراضی شبکه مذکور در مجاورت سعادت شهر عمدتاً بین جاده اصفهان- شیراز و رودخانه سیوند واقع شده اند. این منطقه در محدوده °30 3' تا °30 6' عرض شمالی و °53 تا °53 10' طول شرقی قرار دارد.همچنین جمع مساحت اراضی کشاورزی دشت سعادت آباد قریب 6700 هکتار می باشد که عمدتاً جزء اراضی آبی محسوب می شوند و تنها قریب 1300 هکتار آن از رودخانه سیوند حقابه دارند. اراضی مزرعه قصردشت و روستای دولت آباد به مساحت حدود 1700 هکتار زیر پوشش شبکه مدرن قرار دارند، که تامین آب این اراضی از محل سد سیوند انجام میپذیرد.
آب کشاورزی دشت سعادت آباد عمدتاً ار دو طریق تامین میشده. یک بخش از اراضی - شامل اراضی قصردشت - از رودخانه سیوند حقابه دارند. میزان آب دریافتی به طور متوسط حدود 500 لیتر در ثانیه بوده و این آب به وسیله کانال خاکی قصردشت بطول حدود 5 کیلومتر در محل تنگ بلاغی از رودخانه منشعب شده و تا قصردشت ادامه یافته و حدود 1300 هکتار از اراضی قصردشت را مشروب میساخته-است. بخش دیگر اراضی سعادتآباد که حدود 5000 هکتار را شامل میشود بوسیله چاههای عمیق و نیمهعمیق آبیاری میگردیدند. اراضی دولت آباد عموماً از پساب قصردشت آبیاری میگردیدند و به عنوان حقآبه بر عرفی رودخانه به حساب میآیند.مهمترین محصولات کشاورزی منطقه سعادتآباد عبارتند از: غلات - گندم و جو - ، چغندر قند، یونجه، صیفیجات، ذرت و حبوبات. درصد اراضی اختصاص یافته به محصولات یاد شده از سالی به سال دیگر متفاوت بوده و به دلیل نداشتن برنامه مشخص نظم خاصی را نشان نمیدهد.
بجز محصولاتی نظیر گندم و چغندر که بدلیل داشتن قیمت تضمین شده از روند تقریباً ثابتی تبعیت مینماید.شبکه آبیاری دشت سعادتآباد شامل کانال آبرسان SAMC 4 میباشد که از محل سد از رودخانه جدا شده و از مسیر نهر فعلی قصردشت عبور مینماید . در مسیر کانال یاد شده آبگیرهای مستقل و کانالهای درجه 2 با نامهای SASC1L, SASC2L5, SASC4L, SASC5R از کانال اصلی جدا شدهاند. طول کانال 6170 SAMC و کانالهای درجه 7160،2 متر میباشد.شرایط توپوگرافی دشت سعادتآباد به این شکل است که تمام روانابهای سطحی آن به وسیله زهکشهای طبیعی جمعآوری و از طریق زهکش مصنوعی اکبرآباد و زهکش طبیعی واقع در خط القعر منطقه - تقریباً در امتداد جنوب شرقی - شمال غربی - به رودخانه سیوند تخلیه میگردد. شبکه زهکشی پیشنهادی شامل 2 رشته زهکش درجه 1 به نامهای SAMD16 و SAMD2 و 16 رشته زهکش درجه 2 و 5 رشته زهکش حائل میباشد.
یافته ها و بحث
در خصوص تشکیل تشکلهای آب بران اکثر نمایندگان کشاورزان معتقدند که مردم از تشکیل تشکلهای آببران حمایت میکنند. زمانی که آب وارد منطقه شود، مردم با علاقهی بیشتری جلو میآیند و در تقسیم ووزیعت آب همکاری خواهند داشت. قبلاً نیز در گذشته مردم بدون هیچ مشکلی، آب را بین خودشان تقسیم میکردند. همچنین معتقدند که در ابتدای کار باید قانونهای سفت و محکمی گذاشت تا جلوی تخلفهای احتمالی از همان ابتدای کار گرفته شود و متخلف بدون هیچ ارفاقی به شدت مجازات شود تا فکر تخلف کردن به ذهن هیچ کس خطور نکند. تعدادی از نمایندگان بهره برداران نیز اعتقاد دارند، در برخی از امور نیز نباید نظر مردم را خواست زیرا تعدد و تنوع نظرات باعث بوجود آمدن اختلافات میشود و کارها بیش نمی رود، بنابراین در برخی از موارد بهتر است که بهترین تصمیم بدون درنظر گرفتن نظر سایرین گرفته شود.
همچنین پاسخگویان که نمایندگان کشاورزان هستند، معتقدند که در تشکیل تشکل ها باید از جوانترها استفاده شود، زیرا افراد جوان ذوق و شوق زیادی دارند و حاضرند بدون دریافت هزینه و با انرژی بسیار، کارها را انجام دهند، این در حالی است که مسن ترها در صورت داشتن منافع مالی حاضر به همکاری هستند.یکی از دیدگاههای قابل توجه در میان نظرات ارائه شده استفاده از نیروهای بومی می باشد. استفاده از نیروهای بومی تحصیل کرده و جوان در کنار افراد باتجربه سبب کاهش هزینه و دستمزدها میشود و استفاده از این افراد در تشکلها مناسبتر است.
محدودهی پیشنهادی تشکیل تشکل های آب بران با حداکثر عضویت توسط نمایندگان بهره برداران
بر اساس جدول زیر از مجموع 13 نفر پاسخگو، 9 نفر 69,2 - درصد - تمایل به تشکیل یک تشکل مجزا در روستای دولت آباد و یک تشکل در مزرعه ی قصردشت، 4 نفر 30,8 - درصد - تمایل به تشکیل یک تشکل در کل محدوده ی پروژه را دارند. از دلایل آنها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
دلایل تشکیل تشکل به صورت مجزا در هریک از محدوده های مطالعاتی
- به دلیل وسعت زیاد اراضی مزرعه قصردشت نسبت به دولت آباد بهتر است تشکلهای جداگانه تشکیل شوند.
- توزیع و بهره برداری از آب مسائل و مشکلات زیادی دارد و هر یک از اعضای تشکلها در محدودههای خود میتوانند مسائل را پیگیری کنند.
- مردم و بهرهبرداران هر منطقه با یکدیگر سازگارتر و هماهنگترند و یکدیگر را بهتر درک میکنند. وسعت که زیاد شود کار نیز دشوارتر میشود.
- مردم هر منطقه و روستا از همبستگی و همدلی بیشتری با یکدیگر برخوردار هستند و در واقع با یکدیگر یکدست میباشند.
