بخشی از مقاله
چکیده
تمامی محققین در این مورد اتفاق نظر دارند که شهرکاشان بعنوان مهمترین مرکز ساخت و تولید آثار هنری سفالینه زرین فام در ایران مطرح می باشد. بر اساس آثار بدست آمده و امضاء هنرمندان بر روی آثارشان، چنین بر می آید که چندین خانواده در ساخت آثار هنری نقش داشته اند. که از جمله مهمترین آنها خاندان ابی طاهر است. خاندان ابی طاهر در طول بیش از دو قرن در سده های 6 الی 8 ه .ق در کاشان به تولید محصولات سرامیکی بسیار نفیس، اعم از ظروف و کاشی همت گماشتند و بسیاری از آثار زرین فام آنان اینک یا در بقاع متبرکه ی شیعیان و یا در موزه های مشهور جهان موجود می باشند.
از آنجایی که آثار منسوب به خاندان ابی طاهر از گستردگی زیادی برخوردار است و بررسی آنها بایستی با بحث های تاریخی و شیوه های تزئین و قلم گیری هر یک از افراد این خاندان همراه باشد لذا در این پژوهش، تنها به آثار امضادار این خاندان که برای بقاع متبرکه ساخته شده پرداخته شده است. در نهایت پس از بررسی خاندان ابوطاهر و آثار متعلق به آنها، شجره این خاندان و آثارشان به صورت نمودار ترسیم شده است.
مقدمه
از آنجایی که خاندان ابو طاهر کاشانی معروف ترین استاد کاران در زمینه لعاب زرین فام می باشند لذا بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته اند از جمله پژوهش های صورت گرفته توسط فاطمه کریمی - - 1378 تحت عنوان »ابوطاهر - خاندان - « در کتاب دائره المعارف بزرگ اسلامی است نوشتار فوق فاقد تصاویر آثار می باشد.
همچنین آلیور واتسون - 1382 - 1 در کتاب خود با عنوان سفال زرین فام ایرانی در مقداری نیز به معرفی خاندان ابوطاهر پرداخته است. مقاله ای نیز تحت عنوان Abul-Qasims Treatise on Ceramics Iran از آلن جیمز2 ترجمه ی بخشهایی از کتاب ابوالقاسم کاشانی و طرز تهیه ساخت لعاب زرین فام می باشد که در سال 1973 میلادی چاپ شده است. ساخت لعاب زرین فام در ایران تالیف جواد نیستانی و زهره روح فر - - 1389 نیز ضمن بررسی و تحلیل مواد معرفی شده در کتاب »عرایس الجواهر و نفایس الاطایب« و معرفی عناصر و مواد ارائه شده توسط ابوالقاسم کاشانی به معرفی هنرمندان و آثار آنها نیز اشاره دارد.
در پایان کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب به تصحیح ایرج افشار - - 1386 به خاندان ابوطاهر نیز اشاره دارد. از دیگر پژوهش ها پایان نامه ای تحت عنوان بررسی و احیای لعاب زرین فام خاندان ابو طاهر کاشانی است توسط سید محمد میرشفیعی - - 1390 انجام شده است
توجه آن بیش از همه معطوف به ساخت لعاب زرین فام خاندان ابوطاهر بوده و در فصلی به معرفی خاندان پرداخته شده است. در این مقاله ی پیش رو سعی شده است ضمن معرفی کامل تر خاندان ابو طاهر، آثار امضا دار آنها همچون محراب ها و کاشی هایی که جهت بقاع متبرکه ساخته اند نیز بررسی شود.
در کتاب سفال زرین فام ایرانی از آلیور واتسون به چهار خانواده سفالگر کاشان به صورت زیر اشاره شده است که در دوران پیش از مغول و ایلخانی کار می کرده اند.
الف: خانواده ابوطاهر:
- ابوطاهر
- محمدبن ابی طاهر
- علی بن محمد
- یوسف بن علی ب: خانواده الحسینی:
- علی بن احمد بن علی الحسینی
- حسن
ج: خانواده ابوزید:
- ابوزید بن محمد بن ابی زید
- برادر ابوزید؟
- علی
د: خانواده المقری:
- محمد بن ابی الحسن المقری
- علی
همچنین اسامی هنرمندانی که بیش از یک اثرامضا دار دارند چون: - الحسن بن عربشاه -2 استاد جمال نقاش، در کارگاه رکن الدین محمد بن علی و هنرمندانی که تنها دارای یک اثر امضا دار می باشند ذکر شده است که در اینجا می آوریم.
-1 الحسین بن المرتضی بن محمد
-2 محمد بن ابی منصور
-3 محمد بن ابی نصر
-4 محمد بن محمد
-5 شمس الدین الحسنی
-6 عمر علی
در ادامه به لحاظ موضوع مقاله و مورد بحث بودن محرا ب ها و کاشی های زرین فام خاندان ابوطاهر، به معرفی بیشتر این خاندان می پردازیم.
خاندان ابوطاهر و بررسی آثار امضا دار آنها
خاندان ابوطاهر، مشهورترین خاندان هنرمند سفالگر ایرانی، از مردم کاشان، در سده های 6 8 ه.ق هستند. هنرمندان 4 نسل از این خاندان در دوره ای حدود یک سده و نیم بر آثار هنری خود رقم زده و نام پدر و نیای خود را ثبت کرده اند هرچند در کارگاه سفاگری این خاندان ساخت و پرداخت انواع ظروف و کاشی به روشهای مختلف صورت می گرفته و آثاری به شیوه های یکرنگ، مینایی و نقاشی شده زیر لعاب از آنان برجای مانده، اما شهرت آنان به سبب آفرینش نفیس ترین و زیباترین محرابها و کتیبه های کاشی زرین فامی است که زینت بخش حرمها و بقاع متبرکه شیعیان بوده و هست. بدین سان شجره نسب خانواده و هنرمندان این خاندان را به ترتیب زیر می توان معرفی کرد.
