بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ایران، با توجه به صرف هزینههاي زیاد در مقابله با بیابانزایی تاکنون موفقی تها ي چندانی حاصل نشده است که یکی از دلایل آن، عدم ارزیابی و یا ارزیابی نامناسب طرحها ي انجام شده در قبل و بعد از اجراي طرحها است. از جمله این طرحها، طرح کنترلکانون ها ي بحرانی فرسایش بادي است. بخشی از این کانونها در 25 کیلومتري شرق شهرستان جیرفت در استان کرمان واقع شدهاند. اهمیت و ارزیابی میزان تأثیر هر یک از اقداما ت مدیریتی، بیومکان یکی و بیولوژیکی در تثبیت ماسههاي روان و کنترل فرسایش بادي در این کانون بحرانی مشخص نموده است که روشهاي اعمال شده با هم نتایج مثبت و مؤثري را داشتهاند.
از آنجا که پایداري روشهاي اعمال شده در گرو رعایت اصول مبتنی بر توسعه پایدار بوده، ارزیابی اقدامات صورت گرفته امري بسیار مهم است. در نهایت آنچه در کانونهاي بحرانی شهرستان جیرفت صورت گرفته استحضور مشترك و هماهنگ کلیه عوامل، با تکیه بر اصول علمی، تجربی و دانش بومی است که باعث گردیده این طرح به طرح شاخص تبدیل شود.
از ویژگیهاي مهم این طرح استفاده از بادشکن غیرزنده به-جاي مالچ نفتی و برخورداري از تنوع گونهاي و گونههاي سازگار بیابانی است. نتایج نشان داد که از بین روشهاي ارزیابی، بهترین روش در مورد ارزیابی اقدامات انجام شده درکانونها ي بحرانی فرسایش بادي، روشهاي کیفی همراه با روشهاي کمی بهدلیل رقومی بودن اکثر شاخص ها و یا قابلیت تبدیلشدن به شاخصهاي کمی در این منطقه بوده است. ارزیابیهاي انجام شده نشان داد، فعالیتهاي انجام شده باعث تغییر میزان پوششگیاهی و ارتقاي آن از 37 درصد به 74 درصد شده است که این موضوع از نشانههاي موفقیت پارامترهاي اجرایی است.
-1 مقدمه
پدیدة بیابانزایی در کشور رو به گسترش است و وجود ریزگردها در اکثر شهرها و استانهاي کشور نشان از بحرانی شدن این پدیده طبیعی دارد. در شرایط گرم و خشک یا ران، خشک ی و محدودیت بارش جزء لانفکی وژگی یها ي جغرافیایی طبیعی کشور است. بخش وسیعی از کشور ایران از شرایط حاد اقلیمی خاصه خشکی رنج میبرد.
در این مناطق علاوه بر شرایط حاد اقلیمی، خشکسالیهاي متوالی نیز فشار را بر محیط بیشتر میکند و پدیده بیابانزایی را افزایشم یدهد . درك و شناخت دقیق، به هنگام و مستمر فرآیندهاي موجد خشکسالی، سازش با فرآیندهاي طبیعی پدیدآورنده خشکسالی، کنترل و مدیریت آن، یپ شگیري و مهار فرآیندهاي انسانساز خشکسالی از راهکارهاي مؤثر در کاهش آثار پدیدة خشکسالی در کشور است
بر اساس طرح شناسایی کانونها ي فرسایش بادي، 170 کانون بحرانی فرسایش بادي در 14 استان مشاهده شده است. دفتر تثبیت شن و بیابانزدایی متولی مبارزه با فرسایش بادي و کاهش اثرات بیابانزایی در کشور است که بر اساس پیشنهاد استانهاي بیابانیطرح ها یی به تصویب رسانده و اجرا میکند، ولی واقعیت این است که با امکانات محدود کشور از نظر اعتباري نمیتوان با فرسایش بادي مبارزه کرد و جلوي حرکت ماسههاي روان را گرفت و شاید در مکانهایی که حرکت ماسههاي روان خسارتی وارد نمیکنند کنترل آنها ضرورت نداشته باشد.
مطالعات انجام شده در مناطق بیابانی ایران نشانم یدهد که بهترین مرحله مبارزه با فرسایش بادي در مرحله برداشت است. مبارزه با فرسایش بادي در مرحله برداشت علاوه بر صرف هزینه کمتر با موفقیت بیشتري نسبت به دو منطقه دیگر همراه خواهد بود، هر چند که در برخی از مناطق به دلیل خسارتها ي ناشی از منطقه رسوبگذاري به ناچار باید در منطقه رسوبگذاري نیز عملیات اجرایی صورت پذیرد. بنابراین در طرح ملی دفتر تثبیت شن و بیابانزدایی اقدام به شناسایی کانونهاي بحرانی فرسایش بادي و برآورد خسارتها ي ناشی از آن و همچنین اولویتبندي کانونهاي بحرانی اقدام نموده است.
طرح بازنگري کانونها ي بحرانی فرسایش بادي و ارزیابی آنها پس از گذشت قریب به هشت سال از تهیه اولیه این طرح در سال 1388 در دستور کار قرار گرفت. این طرح مبتنی بر روش منشأیابی تپههاي ماسهاي در ایران - اختصاصی و احمدي - است. اولین مسئله در ارزیابی طرح، پاسخ به سوالاتی است که باید به آنها پاسخ گفت، در ابتدا باید دید چه مسائلی وجود دارند که براي حل آنها طرح تهیه م یشود و سپس تصمیمات مربوط به اجراي طرح اتخاذ میگردد. تصمیمگیران باید کوشش کنند تا راهحل ی بیابند و یا جوابی پیدا کن ند. با تعریف مسائل و طرح روش سؤالات به مسائل، متخصصان بهتر میتوانند به هدف کلی ارزیابی دست پیدام یکنند.
در نگاه مدیریتی به بیابان، دیدگاه کارایی یا مسئلهیابی1 بهترین راه بررسی یک ﺳﯿﺴﺘﻢ است. وظیفه مدیریت شناسایی نقاط فاقد کارایی است و از میان برداشتن آنها می باشد
در تحقیقات گذشته محققین، مناطق برداشت D، حمل T و رسوبگذاري S را در تپههاي ماسهاي مورد شناسایی قرار داده و با بهکارگیري شاخصهاي اقتصادي و اجتماعی، آن بخش از این مناطق را که به تأسیسات زیستی و اقتصادي خسارت وارد مینماید تعیین و از آنها تحت عنوان کانونها ي فرسایش بادي نام برده میشود. این کانونهاي بحرانی با در نظر گرفتن شاخصهاي مورد نظر، به سه طبقه با شدتهاي زیاد H1، متوسط H2 و کم H3 طبقهبندي م یشوند .
بر اساس طرح فوق در سطح کشور 20219475/28 هکتار از اراضی تحت تأث یر فرسایش بادي میباشند که 145118470/5 هکتار آنها جزء منطقه برداشت، 991529/8 هکتار جزء منطقه حمل و 4777475/15 هکتار مابقی جزء منطقه رسوبگذاري هستند. در سالهاي اخیر از طرف جوامع بینالمللی نسبت به بررسی و کنترل پدیده بیابانزدایی و ارزیابی طرحهاي انجام شده در ماسهزارها، توجه زیادي صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به بررسی و ارزیابی اجرايطرح ها ي بیابانزدایی در دشت لامرد استان فارس - جعفري و حیاتی، - 1384 و نیز ارزیابی طرح بیابانزدایی دشت نرماشیر بم اشاره نمود.
