بخشی از مقاله
چکیده
میوه ها و سبزیها از جمله مهمترین محصولات باغی هستند که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی و سلامت انسان بازي میکنند. این گروه از محصولات کشاورزي بدلیل داشتن رطوبت زیاد فساد پذیر هستند و در دوره پس از برداشت بخش عمده اي از آنها - بین 5 تا 50 درصد - از بین میروند. میزان این ضایعات حتی در برخی موارد تا 80 درصد نیز میرسد. در این میان تره بار بالاترین درصد ضایعات را به خود اختصاص داده اند. کاهش و به حداقل رساندن چنین ضایعاتی به عنوان »برداشت مخفی« میتواند یکی از راههاي مؤثر در تأمین غذا براي جامعه به حساب آید. در کشورهایی که سیستم کشاورزي پیشرفته اي دارند، پیشرفتهاي قابل توجهی در زمینه تکنولوژي پس از برداشت صورت گرفته است.
چنین عملیاتی نه تنها ضایعات این گروه از محصولات را به حداقل میرساند بلکه کیفیت آنها را نیز در طی حمل و نقل، جابجایی، انبارداري و توزیع حفظ خواهد کرد. بخش عمده اي از این ضایعات را میتوان با اجراي عملیات صحیح در دوره قبل از برداشت - در باغ یا مزرعه - حذف نمود. مدیریت تغذیه، آفات و بیماریهاي گیاهی در دوره قبل از برداشت، تکنولوژي صحیح برداشت، تیمارهاي غیر شیمیایی و استفاده از ترکیبات طبیعی براي کنترل ضایعات، عملیات پیش سرمادهی، سیستم هاي بسته بندي جدید، انبارداري صحیح - شامل کلیه عملیات در طی انبارداري - و بالاخره حمل و نقل صحیح از مهمترین راهکارهاي موجود هستند که تا حد قابل توجهی میزان این ضایعات را به حداقل میرسانند.
بنابراین کاهش ضایعات این گروه از محصولات کشاورزي نیازمند اصلاح ساختار تولید این محصولات از باغ و مزرعه تا انبار و سپس حمل و نقل و بازاررسانی و در نهایت مصرف کننده خواهد بود. بالا بردن دانش فنی تولید کنندگان، انبارداران، مسئولین میادین میوه و تره بار، خرده فروشیها و در نهایت مصرف کنندگان گامی موثر در این راستا می باشد. در این مقاله راهکارهاي کلیدي در هر مورد ارائه خواهد شد.
مقدمه
توسعه روز افزون جمعیت نیاز به تأمین غذا را روز به روز افزایش میدهد. به منظور افزایش تولید و رفع هر چه بیشتر مایحتاج بشر راهکارهاي مختلفی چون افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح، دستیابی به ارقام برتر، مدیریت عملیات زراعی شامل دفع آفات و بیماریها، آبیاري، تغذیه، هرس و غیره وجود دارد. در این بین یکی از راهکارها که به دست فراموشی سپرده شده است و کمتر مورد توجه قرار می گیرد کاهش ضایعات پس از تولید است که محققین به این بخش اصطلاح »برداشت مخفی« را اختصاص داده اند. محصولات باغی - شامل کلیه میوه ها، سبزي ها و گل و گیاهان زینتی -
بدلیل بالا بودن درصد رطوبتشان و ماهیت فیزیولوژیکی خاصی که دارند طبیعتا داراي ضایعات بیشتري پس از برداشت میباشند که گاهی بسته به نوع محصول ممکن است تا %60 محصول تولیدي به این طریق از دایره مصرف خارج شود. عوامل متفاوتی هم در دوره قبل از برداشت و هم در دوره پس از برداشت در شدت این پدیده مؤثر هستند. برخی از این عوامل تحت کنترل بوده و انسان قادر است آنها را به نحو صحیح تحت تاثیر قرار داده و بدین وسیله ضایعات را به حداقل برساند.
انتخاب رقم
عملیات زراعی و شرایط آب و هوایی قبل از برداشت نقش مهمی در سرعت فرآیندهاي فیزیولوژیکی محصول برداشت شده دارد ولی در این بین نقش رقم یا کولتیوار نیز بسیار مهم است. موفقیت در انجام عملیات پس از برداشت بستگی زیادي به ماهیت فیزیولوژیکی محصول دارد. عکس العمل محصولات باغبانی به شرایط انبارداري علی رقم بقیه صفات تحت تأثیر انتخاب طبیعی و انتخاب انسانی نبوده است.
اخیراً در برنامه هاي اصلاحی محصولات باغی، صفات مرتبط با فیزیولوژي پس ازبرداشت محصول مورد توجه زیادي قرار گرفته است که مهمترین آنها عبارتند از:
- قابلیت خوب جابجایی و کاهش نرم شده میوه در طی رسیدن بخصوص در گوجه فرنگی. این عمل با تأثیر بر آنزیم پلی گالاکتوروناز و با استفاده از مهندسی ژنتیک صورت گرفته است.
- مقاومت به سرمازدگی در طی انبارداري خصوصا در سیب، آوکادو، موز، خیار، هلو و گوجه فرنگی.
- مقاومت به اسکالد در سیب که تحت کنترل فرآیند اکسیداسیون آلفا فارنزن است. تحقیقات نشان داده است که یک ژن در بروز این عارضه دخالت دارد.
- مقاومت به انبارداري در اتمسفر کنترل شده، غلظت بالاي دي اکسید کربن و غلظت کم اکسیژن در مورد توت فرنگی دو گروه از ارقام بر اساس محصولات حاصل از تخمیر مانند استالدیید و اتانول وجود
دارند. ارقام آناپولیس1 و کاوندیش2 در غلظت بالاي دي اکسید کربن، استالدیید و اتانول بسیار کمی تولید مینمایند در حالیکه ارقام کنت3 و هانوي4 در اثر نگهداري در غلظت بالاي دي اکسید کربن اتانول و استالدیید بیشتري تولید مینمایند و ضایعات آنها بیشتر است. بنابراین در انتخاب رقم باید توجه خاصی را مبذول داشت چرا که در صورت نامناسب بوده رقم انتخاب شده با شرایط و اهداف تولید ممکن است بقیه عملیات باغبانی تأثیر ناچیزي بر کاهش ضایعات داشته باشد.
شدت نور
شدت نور مناسب نه تنها در افزایش تولید و تکثیر در محصول مؤثر است بلکه از بروز عوارض فیزیولوژیکی خاصی چون آفتاب سوختگی نیز جلوگیري میکند. این عارضه در گوجه فرنگی بسیار شایع بوده و بخش قابل توجهی از محصول را دچار آسیب میکند. در شرایطی که شدت نور زیاد است پرورش گوجه فرنگی بصورت داربستی توصیه نمیگردد. بعلاوه در این شرایط بهتر است از ارقامی که داراي برگ بیشتري میباشند استفاده نمود تا با سایه اندازي برگها برروي میوه ها شیوع این عارضه کاهش یابد.
