بخشی از مقاله
چکیده:
در جوامع اسلامی بسیاری از امور در فرهنگ و سنن جامعه تأثیرگذار است یکی ازاین امور احادیث و روایات معتبر از پیامبر - ص - و امامان معصوم - ع - است که در آداب و رسوم جامعه تأثیر گذاشته و فرهنگ به خصوصی را به جای میگذارد.یکی از این احادیث ، حدیث عرفانی» لیله الرغایب« است. شب جمعه اول ماه رجب را»لیله الرغائب« نام نهاده اند.
اعتقاد رایج براین است که این شب ازاهمیت و فضیلت زیادی برخوردار است و برای آن شب اعمالی ذکر شده است که هرکس آنها را به جا آورد؛حاجت های او برآورده خواهد شد. دراین مقاله ضمن بیان معنای لیله الرغائب تلاش می گردد احادیث آنها در منابع فریقین نقل و نقد و از نظرسندی مورد ارزیابی قرار گیرند، بررسی ها نشان میدهد که این احادیث چندان معتبر و مستند نیستند.
طرحمساٌله در فرهنگ اسلامی، برای برخی از زمان ها و مکان ها خصوصیات ویژه ای گفته شده است. از این رو برخی از سرزمین ها چون بیت المقدس و مکه جایگاه قداست معنوی خاصی دارند و اعمال در آن مکانها از پاداش و ارزش ویژه ای برخوردار می باشد. برخی از زمان ها نیز چون سحرگاهان و فجر و لیله القدر از چنین ویژگی های خاص بهره مند هستند و خداوند در آیات و حتی سوره هایی به ارزش و جایگاه ویژه آنها اشاره کرده است و درباره شب قدر آن را برابر با هزار ماه که به اندازه عمر آدمی است دانسته است این ویژگی را می توان درباره برخی از ماهها چون ماه رمضان و یا ماه رجب برشمرد که از ویژگی های انحصاری برخوردار می باشند.
از جمله ویژگی های انحصاری ماه رجب، لیله الرغائب است.چند سالی است که توجه بسیار زیادی به اولین شب جمعه ماه رجب یا همان لیله الرغائب - شب آرزوها - میشود و این شب جایگاه خاصی پیدا کرده است. برخی از محققین این شب را جز بدعتی که از میان اهل سنت برخاسته و در میان شیعه گسترش یافته، نمیدانند. در این پژوهش احادیث فریقین در خصوص لیله الرغائب بررسی و سند آنها مورد دقت و تامل قرار می گیرد.
مفهوم شناسی رغائب در طول سالیان اخیر اولین شب جمعه ماه رجب را بسیار اهمیت داده و بویژه در رسانه ها برای آن اهمیت مهمی قائل شده و آن را شب آرزوها بیان می کنند. و گویند در آن شب آنچه انسان آرزو کند خداوند برآورده خواهد کرد،و منشا آن کار غیرکارشناسی است که از احادیث لیله الرغائب برداشت کرده اند؛ اصولا "آرزو" و "آرزو کردن" در آموزه های دینی ما به مذمت از آن یاد شده است تا جایی که حضرت علی علیه السلام در خطبه خود فرمودند: بیشترین چیزی که نسبت به آنها از شما می ترسم دو چیز است اول: پیروی از هوی و هوس دوم: آروزهای دور و دراز - کلینی،1369، ج8 ؛ ص - 58 و در عوض آنچه سفارش زیاد و مورد تاکید قرار گرفته است داشتن حالتی بین "امید "به رحمت خداوند و "ترس" از عذاب اوست.
با دقت در معنای لغوی "رغائب" متوجه می شویم که "رغائب" جمع "رغیبه" است که به دو معنا استعمال می شود:- چیزی که مورد میل و رغبت مردم است - صاحب،بی تا، ج5، ص - - 75 بخشش کثیر و فراوان - فیومی،1372، ج2، ص - 231طریحی در معنای صلاه الرغائب می نویسد: نمازی است که به خاطر ثواب عظیم آن مردم به آن رغبت می کنند.
- طریحی،1375، ج2، ص - 72بنابراین هیچ کدام از معانی آن ارتباطی با "آرزو" و "آروز کردن" ندارد ؛بلکه معنای "لیله الرغائب" این است که عبادت و راز و نیاز با خدا در این شب آن قدر عظمت دارد و دارای ثواب است که قلوب مومنین خدا جو و عاشق رغبت دارند در این شب رحمت پس از نماز مغرب و گشودن روزه خویش، ساعتی را به اقامه نماز و استغفار و مناجات با پروردگارشان به سرآورند و بخشش و رحمت و مغفرت او را طلب کنند و پر واضح است که اینها همه غیر از آرزو کردن صرف است پس به مردم تلقین نکنیم که لیله الرغائب شب آروزهاست و هر کس در این شب آروز کند آروزیش برآورده خواهد شد.
«حر عاملی،1414ق.م،ج5،ص - 123 در کتب فقهی و رسالههای عملیه شیعه و کتابهای اخلاقی، همه از نماز شب رغائب به عنوان یکی از نمازهایمستحبّی یاد کرده اند که همه اینها فضیلت لیله الرغائب در نزد خداوند را میرساند. و این شب از شبهای معدودی است که از اهمیت و فضیلتخاصّی برخوردار است. عارف کامل و استاد و اصل مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی در این باره در کتاب المراقبات خویش می نویسد: اولین شب جمعه ماه رجب را لیله الرغائب نامند.
در این شب فرشتگان بر زمین نزول می کنند.اگر شب اول ماه رجب مصادف با شب جمعه بود، سزاوار است عمل »لیله الرغائب« را نیز انجام دهد.از پیامبر اکرم - ص - روایت شده است که فرمودند: از اولین شب جمعه د رماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبی است که فرشتگان آن را »لیله الرغائب« می نامند. این نامگذاری به این جهت است که هنگامی که مقداری از شب گذشت، هیچ فرشته ای در آسمان ها و زمین نمی ماند مگر این که در کعبه و اطراف آن جمع می شوند.
آن گاه خداوند می فرماید: ای فرشتگانم! هرچه می خواهید از من درخواست کنید.فرشتگان عرض می کنند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب درگذری.خداوند می فرماید: این کار را انجام دادم. - تبریزی ،1389،ص - 62عارف کامل، ملکی درباره اعمال این شب می نویسد: بهتر است کسی که این حدیث را می شنود، در این شب، زیاد بر فرشتگان صلوات فرستاده تا تکلیفی را که آیه تحیت - سوره نساء آیه - 68 برای صلوات فرستادن به عهده ما گذاشته به اندازه توانایی انجام داده باشد. وی آنگاه به نقل از رسول خدا - ص - نمازی را که در بالا شرح آن گذشت نقل می کند .
استاد ملکی تبریزی این پرسش را مطرح می کند که: ظاهر روایت این است که »لیله الرغائب« اولین شب جمعه ماه رجب است؛ و اگر اعمالی که در این روایت ذکر شده از اعمال این شب بوده و شب جمعه اول ماه، مصادف با اول ماه شد، چگونه می توان این عمل را به جا آورد؟وی پاسخ می دهد از آن جایی که پنج شنبه قبل از جمعه اول، جزء ماه رجب نیست؛ باید در پاسخ بگوییم که اگر بخواهیم به ظاهر روایت عمل کنیم، این اعمال درصورتی است که شب اول ماه شب جمعه نباشد؛ و اگر شب جمعه بود، شب جمعه دوم، این اعمال انجام می شود؛ گرچه لیله الرغائب نباشد. چون در روایت تصریح نشده که این اعمالحتماً باید در لیله الرغائب باشد. ولی راه دوم و سومی هم هست که صحیح تر به نظر می رسد.
راه دوم این است که این اعمال را بدون روزه انجام دهیم و راه سوم این است که روزه را هم بگیریم گرچه روزه در رجب نباشد. - تبریزی،1389،ص - 63-62 لیله الرغائب الف - لیله الرغائب در نزد اهل سنت انس بن مالک از پیامبر - ص - روایت کرده است که ایشان فرمود »:ماه رجب ماه خداست، ماه شعبان ماه من پیامبر - ص - ، و ماه رمضان ماه امت من میباشد.
هر کس روز پنجشنبه روزه بگیرد، یعنی اولین پنجشنبه ماه رجب، سپس بین مغرب و عشاء یعنی شب جمعه، دوازده رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره فاتحه را یک مرتبه و سوره قدر را سه مرتبه و سوره توحید - قل هواالله احد - را دوازده مرتبه بخواند، و این دوازده رکعت را به صورت مذکور دو رکعت دو رکعت بخواند، بعد از اتمام نماز هفتاد مرتبه بر من پیامبر - ص - صلوات بفرستد و بگوید: »اللهم صل علی محمد النبی الأمی وعلی آله«، سپس سجده برود و در سجدهاش هفتاد مرتبه بگوید: »سبوح قدوس رب الملائکه والروح«، سپس سرش را بلند کند و هفتاد مرتبه بگوید: »رب اغفر لی وارحم وتجاوز عما تعلم إنک أنت العزیز الأعظم«، سپس سجده دوم را برود و مثل سجده اول آن را تکرار نماید، بعد از آن نیاز خود را از خدا بخواهد آن نیاز برآورده میشود.
«ابن جوزی،1386،ج2،ص - 126-124 بحث لیله الرغائب و اعمال آن شدیدا در میان عوام اهل سنت رواج داشته و دارد. اما علمای اهل سنت از همان ابتدا با آن مخالفت شدیدی داشتند.برای نمونه می توان از ابن جوزی و دیگر بزرگان حدیث اهلسنت نام برد که سند این روایت را بسیار ضعیف دانسته و عمل لیله الرغائب را بدعتی بزرگ شمردهاند.
