بخشی از مقاله
چکیده
سیدآبادي، از شخصیتهاي نامآشناي ادبیات کودك ایران است. بسیاري از آثار او موفق به کسب عناوین گوناگون، در جشنوارههاي داخلی و خارجی شده اند که یکی از آنها، رمان شاهزادهي بیتاج و تخت زیرزمین - 1389 - است. در پژوهش پیشِ رو، عنصر زبان، در چهار سطحِ واژگانی، نحوي، بلاغی و لحن، واکاوي شده تا برخی از ویژگیهاي این اثر، شناسایی شود.
مهمترین ویژگیهاي زبانی رمان عبارت اند از: تکرار؛ فراوانی واژههاي نشاندار؛ کاربست ماضی ساده، استمراري و بعید؛ پیروي شکل نوشتاري واژه ها و ساختار جملهبندي رمان از گونهي معیار زبان؛ وجود سبکهاي گسسته، تودرتو و همپایه در ساختار جملهها؛ کاربرد آرایههاي کنایه، نماد، تشبیه، تضمین و تلمیح و لحن نسبتاً موفق. باوجود نشانههایی مبنی بر توانایی نویسنده در بهخدمتگرفتن امکانات زبانی، سیدآبادي نتوانسته آنگونه که باید، از ظرافتهاي زبانی براي افزایش کیفیت رمانش بهره بگیرد.
چنین به نظر میرسد که دغدغهي بیان موضوع و درونمایه، او را از اندیشیدن به دیگر عناصر داستان و شگردهایی براي تقویت آنها بازداشته؛ ازاینرو، این عناصر نتوانسته اند مکمل یکدیگر و ساختار کلی اثر باشند و رمان را به اثري بینقص تبدیل کنند؛ رویدادي که وقوع آن، با توجه به پیام اثر - صلحطلبی، انساندوستی و بیزاري از جنگ - و اشراف نویسنده اش بر حوزه هاي گوناگون ادبیات کودك، دور از انتظار نبود.
.1 مقدمه
علیاصغر سیدآبادي، متولد سال 1350 در روستاي سیدآباد نیشابور است. او با انتشار قصهي منظوم مینیبوس دایی - 1375 - به عرصه ي ادبیات کودك پاي گذاشت و با فعالیت در حوزههایی گوناگون - شعر، داستان و نقد و نظریه - ، به یکی از شخصیتهاي نامآشنا و اثرگذار ادبیات کودك و نوجوان ایران تبدیل شد. انتشار بیش از پنجاه عنوان کتاب و ده ها مقاله در پیوند با ادبیات کودك و نوجوان، سردبیري پژوهشنامهي ادبیات کودك و نوجوان، عضویت در هیئتمدیرهي انجمن نویسندگان کودك و نوجوان و داوري بسیاري از جشنوارههاي این حوزه، از فعالیتهاي او در این زمینه است.
کتابهاي سیدآبادي تاکنون جوایز بسیاري را در جشنوارههاي داخلی و خارجی کسب کردهاند. یکی از این آثار، رمان شاهزادهي بیتاج و تخت زیرزمین - 1389 - است. این رمان، موفق به کسب عنوان کتاب برتر، از جشنوارهي شوراي کتاب کودك - 1390 - شده است. براي شناسایی برخی از ویژگی هاي این اثر، زبان آن در چهار سطح واژگانی، نحوي، بلاغی و لحن واکاوي شد که نتایج آن در ادامه تقدیم میشود.
.1 -1 پیشینهي پژوهش
تنها پژوهشی که در آن شاهزادهي بیتاج و تخت زیرزمین بررسی شده، مقالها ي کوتاه از لیلا مکتبیفرد است . - 1389 - این مقاله به معرفی ویژگی مشترك این رمان و داستان غول و دوچرخه، نوشته ي احمد اکبرپور، اختصاص د ارد. در این آثار نویسنده مخاطب را به عنوان یکی از شخصیت ها وارد داستان کرده و این شخصیتها هستند که درباره ي پیشبرد و شکلگیري روایت اظهارِِنظر میکنند.
نویسنده از همان آغاز، حضور خود را بهعنوان راوي اعلام میکند؛ اما او قدرت مطلق نیست و فاصله ي خود را با روایت حفظ می کند. در این نوع داستانها نقش شخصیت ها از مخاطبی که در متن داستان است فراتر رفته و به شخصیت/منتقد نزدیک شده است. این شخصیتها به عنوان منتقدي که در متن داستان حضور دارد عمل و همزمان با خلق اثر، آن را نقد میکنند
.2 درنگی بر رمان
قاسم، براي فرصتی مطالعاتی، راهی آمریکا می شود. راه به خودي خود دور است و تأخیر چند ساعته ي پرواز دوحه به واشنگتن آن را سختتر میکند؛ اما این سختی براي قاسم طاقتفرساست؛ او مشکلی دارد؛ نمیتواند از دستشویی هواپیما استفاده کند و چون محاسب اتش براي ورود به آمریکا درست از آب در نیامده است، فاصله ي دوحه تا واشنگتن را عذاب میکشد.
بالأخره، هواپیما در فرودگاه واشنگتن به زمین می نشیند و اولین اقدامی که قاسم در بدو ورودش به خاك آمریکا می کند، یافتن سرویس بهداشتی است؛ کاري که او را از مکانی در فرودگاه واشنگتن به روستایی کوچک و دورافتاده در ایران پرتاب میکند؛ روستاي سالهاي کودکی و نوجوانیاش و گروه پنجنفرهاي که می خواستند به آمریکا بروند تا در آنجا چند کار مهم انجام دهند و حالا قاسم به محض ورودش به آمریکا یکی از آنها را انجام داده و میداند فرصت نهساعتهاي را که تا زمان پروازش به شیکاگو باقی مانده است، چگونه سر خواهد کرد؛ با نوشتن خاطرات مربوط به آن گروه پنجنفره و مأموریتشان و ایمیلکردن آنها براي دخترش.
زمان - نقی - ، پینوکیو - رجب - ، بز - هاشم - ، باد - موسی - و تیمور - قاسم - کلاس پنجماند که فکر سفر به آمریکا به سرشان میزند. برادر زمان گم شده و خبر رسیده که به آمریکا رفته است. زمان که دلتنگ و دلواپس برادر است، میخواهد براي یافتن او به آمریکا برود. این موضوع را بیآنکه دلیل آن را به دوستانش بگوید با آنها در میان میگذارد و آنها هم موافقت میکنند ت ا در این سفر او را همراهی کنند؛ اما رفتن به چنین سفري باید انگیزهاي قوي داشته باشد؛ بنابراین بچهها براي خود مأموریتی تعریف میکنند؛ تیمور: »روي دیوارهاي آمریکا بنویسیم ʼمرگ بر آمریکا « - سیدآبادي، 21 :1389 - ، پینوکیو، بز و باد: »آنجا بشاشیم و برگردیم« - همان - .
حالا که مأموریت اعضا مشخص شده، باید راهی براي رسیدن به مقصد انتخاب کرد. بهترین گزینه، ساختن راه زیرزمینیست. این پیشنهاد را زمان میدهد و میشود پادشاه بیتاج و تخت زیرزمین؛ اما زمین سنگلاخ است و راهسازي را دشوار میکند؛ بنابراین مأموریت ناتمام میماند و پادشاه بی تاج و تخت زیرزمین چند سال بعد شهید میشود، گروه از هم میپاشد و بدین ترتیب، مأموریتهاي کودکی هم براي همیشه فراموش میشود. و حالا، قاسم پس از بیست و هشت سال به آمریکا رسی ده و احساس میکند وظیفه دارد مأموریت گروه را به انجام برساند. مأموریت پینوکیو، بز و باد را همان اول کار با موفقیت انجام داده است، دنبال یافتن راهی براي پیداکردن نشانی از برادر زمان است و براي انجام مأموریت خود هم فکرهایی دارد: »سه روز دیگر اینجا یک تظاهرات ضدجنگ برگزار میشود.
مردم جمع میشوند و علیه حملهي آمریکا به ایران راهپیمایی میکنند. نگران نباش، خبري نیست؛ این راهپیماییها براي این برگزار میشود که چنین اتفاقهایی نیفتد. من هم میخواهم در این راهپیمایی شرکت کنم. شاید بگویی این که شعار نوشتن نیست. فکر آنجایش را هم کردهام؛ روي مقوایی با ماژیک آبی، درشت مینویسم: ʼمرگ بر جنگ!
