بخشی از مقاله
چکیده:
حصول اطمینان کامل از دنیایی که در آن همه مردم همواره به غذای کافی سالم و مغذی دسترسی دارند و نیازهای غذایی آنها را برای زندگی سالم و فعال بر آورده می نماید مهمترین مسأله توسعه پایدار کشاورزی می باشد ؟ امروزه بحث حفظ محیط زیست ، ایمنی وبهداشت غذایی یکی از چالش های مهم بشر می باشدکه تولید محصولات کشاورزی ارگانیک یکی از راهبردهای جدید آن است که در همین راستا کشاورزی پایدار بر مبنای تولید محصولات ارگانیک و سالم بوده و با ا منیت غذایی همسو و ضامن سلامت جامعه است ؟دراین مقاله که از روش اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است سعی بر آن است چرایی ضرورت کشاورزری ارگانیک اشاره و اهمیت آن در تولید غذای سالم و امن مورد مطالعه قرار گیرد .
مقدمه:
به دنبال افزایش جهانی جمعیت طی قرن بیستم، سامانه کشاورزی بیش از پیش به نهاده ها و عملیات خارجی برای تولید محصولات غذایی جهت تأمین امنیت غذایی متکی شده اند. هر چند، عملکرد بسیاری از محصولات زراعی طی این دوره به شکل چشمگیری افزایش یافت، اما رهیافت رایج مبتنی بر توسعه با ابزار فناوری های نوین نه تنها به امنیت غذایی منجر نشد، بلکه در بسیاری از موارد، به ویژه در کشورهای در حال توسعه باعث بروز پیامدهای نامطلوب بوم شناختی، فنی، اقتصادی و اجتماعی شد
در طی دهه های اخیر به موازات گسترش تکنولوژی، تولید و مصرف جهانی مواد شیمیایی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است. بطوری که طی سالهای 1940 تا اوائل دهه 1980 تولید مواد شیمیایی مختلف 340 برابر گردیده است ومیلیاردها تن موادی که تا آن زمان وجود نداشته، یک باره در محیط آزاد شدند. از جمله مواد شیمیایی که جهت تولید محصولات کشاورزی از آن زمان مورد استفاده قرار می گیرد واثرات سوء انکار ناپذیری بر روی سلامت مصرف کننده ومحیط زیست باقی می- گذارد، آفت کش ها شیمیایی می باشند که بیشترین بحث را در بین آلاینده های مختلف مواد غذایی بخود اختصاص داده اند.
آفت کش به گروهی از مواد شیمیایی اطلاق می شود که به منظور نابود ساختن و یا کنترل جمعیت انواع آفت ها از قبیل حشرات، علفهای هرز، قارچ های زیان آور و امثال آنتولید مصرف می شود. مطالعات مختلف آزمایشگاهی و اپیدمیولوژیک - همه گیر شناسی - طی چندین دهه ارتباط بین انواع آفت کش ها و بروز بیماری های نظیر انواع حساسیت ها، مسمومیت غذایی و سرطان هایی نظیر: لنف، پانکراس، سینه، روده، پروستات، تیروئید را در انسان نشان داده است. به عنوان مثال در دهه 1950 شانس ابتلا به سرطان دستگاه گوارش در شهروندان آمریکایی در طول دوره زندگی 1 به 20 بوده است.
اما امروزه ریسک ابتلا دو برابر شده ونسبتی برابر 1 به 8 دارد. در این رابطه نتایج مطالعه بر روی افراد مبتلا حاکی از بالا بودن سطح آفت کش ها در عضو سرطانی بیمار در مقایسه با افراد سالم می باشد نکته قابل توجه این است که بسیاری از سمومی که در طی سال هایی معلوم گردیده که عامل بروز بیماری های مختلف در انسان می باشد، همچنان مورد کشاورزان قرار می گیرند.
در سال 1990 انجمن ملی سم شناسی آمریکا اعلام کرد که24 نوع از 51 آفت کش شناخته شده که عامل سرطان در حیوانات آزمایشگاهی هستند، همچنان مورد استفاده قرار میگیرند، همچنین تاسال 1997 هشت نوع از 26 آفت کشی که توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان تحت عنوان شاهد کافی برای ایجاد سرطان تقسیم شده اند، هم اکنون توسط کشاورزان نیز برای استفاده در تولید محصولات کشاورزی درخواست می شوند
به عبارت دیگر رشد و توسعه علوم و فناوری های نوین نظیر تولید ارقام پر محصول استفاده از کودهای شیمیایی و سموم و مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی در سه دهه اخیر انقلاب بزرگی را در امر افزایش تولیدات کشاورزی به وجود آمده است به موازات افزایش تولیدات کشاورزی و حل مشکل کمبود غذا در بسیاری از کشورهای توسعه یافته در حال توسعه مشکلات جدیدی در عرضه اکوسیستم های کشاورزی به وجود آورد که آلودگی منابع آب ، خاک و به هم خوردن تعادل بیولوژیکی موجود اکوسیستم ها ، بروز آفات و بیماری های جدید ، کاهش کیفیت مواد غذایی مهمترین آنهاست ؟ امروزه بحث حفظ محیط زیست ، ایمنی و بهداشت غذایی یکی از چالش های مهم بشر می باشد و تولید محصولات کشاورزی زیستی یکی از راهبردهای جدید آن می باشد. اهداف کلی در کشاورزی ارگانیک شامل تولید غذا با کیفیت بالا و عالی ، همسو و همگام ، حفظ طبیعت و محیط زیست ، تقویت چرخه های زیست محیطی ، ارتقای سطح حاصلخیزی خاک ، صیانت از تنوع ژنتیکی و ایجاد محیطی امن و سالم می باشد
-5-2 اهداف و اصول کشاوزی ارگانیک
اصول کشاورزی ارگانیک به شرح زیر است :
حفظ حاصلخیزی خاک در دراز مدت از طریق به کارگیری راهکارهای زیستی.
بازیافت بقایای گیاهی و جانوری به منظور بازگشت عناصر به خاک و در نتیجه، کمینه سازی کاربرد نهاده های برون مزرعه ای و حفظ چرخه عناصر غذایی.
منع کاربرد نهاده های شیمیایی مصنوعی مانند آفت کش ها، کود های معدنی، افزودنی های شیمیایی.
اتکا به نهاده ها و منابع تجدید پذیر برای حفظ منابع تولید.
کلیه این اصول در نهایت به تولید محصولی با کیفیت مطلوب منتهی خواهد شد. اصول کشاورزی ارگانیک بر اساس آنچه IFOAM بیان کرده و شکل گسترش یافته اصول پیش گفته اند، عبارت اند از : - IFOAM,2006 -
-1تولید غذا با کیفیت مطلوب و به مقدار کافی
-2برهم کنش و کاربرد رهیافت و چرخه های زیستی
-3در نظر گرفتن اثرات اجتماعی، اقتصادی و بوم شناختی سامانه تولید و فراوری محصولات کشاورزی
-4تقویت چرخه های زیستی درون کشت بوم که شامل چرخه های زیستی ریز موجودات، پوشش گیاهی و جانوری خاک، گیاهان و حیوانات است
-5ایجاد بوم سازگان های آبی پایدار و باثبات
-6حفظ و بهبود باروری خاک در دراز مدت
-7حفظ تنوع ژنتیکی سامانه تولید و بوم سازگان های پیرامون آن که شامل حفظ زیستگاه گیاهان طبیعی و حیات وحش نیز می شود
-8کاربرد مناسب آب، منابع آبی و موجودات زنده آن به شکلی که سلامت این بوم سازگان ها حفظ شود
-9حداکثر کاربرد منابع تجدیدپذیر محلی در کشت بوم ها
-10ایجاد توازنی پایدار بین تولید زراعی و پرورش دام
-11پرورش دام با رعایت نیازهای اولیه و کنش های رفتاری طبیعی آنها
-12کمینه سازی انواع آلودگی های ناشی از سامانه ی کشاورزی
-13فراوری محصولات ارگانیک با بهره گیری از منابع تجدیدپذیری
-14تولید محصولات آلی کهکاملاً تجزیه پذیر زیستی باشند
-15تولید پوشاکی با طول عمر زیاد و کیفیت مناسب
-16تأمین کیفیت مطلوب زندگی برای کلیه افرادی که در چرخه تولید محصولات ارگانیک دخیل هستند، به شکلی که نیازهای اولیه آنها تأمین شود، درآمد کافی، رضایت شغلی و محیط کار ایمن و سالمی داشته باشد
-17 حرکت به سمت ایجاد یک چرخه کامل تولید، فراوری و بازاریابی که عدالت اجتماعی وسلامت بوم شناختی در آن لحاظ شده باشد
محصولات ارگانیک و امنیت غذایی
یکی از مهمترین دغدغههای مصرفکنندگان، سلامت محصولات غذایی است واساساً یکی از خاستگاه- های کشاورزی ارگانیک نیز پاسخ به این دغدغه ها بوده است.ریشه ی این نگرانی ها، کاربرد متراکم نهاده -های شیمیایی - صنعتی در تولید محصولات رایج و حضور پسماند سموم، کودها، مواد هورمونی، آنتی بیوتیک ها و افزودنی ها و مکمل های رشد در این محصولات است که موجب بروز مشکلات سلامتی می- شود و به اثبات رسیده است.
بنابراین انتظار می رود فراورده های کشاورزی ارگانیک از سلامت بالاتری برخوردار باشند به همین دلیل علاقه به کشاورزی ارگانیک به دلیل اینکه مصرف کنندگان به غذاهای سالمتر نسبت به غذاهای رایج و معمولی تمایل بیشتری دارند افزایش یافته است و حاضر است قیمت بیشتری برای محصولات ارگانیک پرداخت کند.
یکی از نکاتی که مربوط به کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی است و نباید از نظر دور داشته شود این که منبع کود به خودی خود عامل کیفیت محصول محسوب نمی شود. به عبارت دیگر، نیتروژن حاصل از کود شیمیایی یا نیتروژن حاصل از کود ارگانیک دارای ماهیت یکسانی در داخل محصول زراعی یا دامی است. این اثرات جانبی کودهای شیمیایی است که موجی اُفت کیفی محصول می شود.
بدین ترتیب، آشکار است عدم کاربرد نهادههای شیمیایی - صنعتی در تولید محصولات ارگانیک موجب می شود این فرآورده ها از اثرات جانبی این ترکیبات، مصون و بنابراین از کیفیت بالاتری برخورداری باشند.به عنوان مثال، گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد که کاربرد علف کش ها برای کنترل علف هرز موجب افزایش مقدار سیانید، نیترات پتاسیم و دیگر سموم در گیاهان زراعی می شود
افزایش میزان بیماری ها از طریق مصرف غذا نیز موجب افزایش نگرانی مصرف کننده در رابطه با مصرف مواد غذایی شده است؟ بهداشت، درمان و ارزش تغذیه ای دلایل بسیار مهمی برای مصرف کنندگان برای خرید محصولات ارگانیک هستند
بهداشت و ایمنی مواد غذایی انگیزه های اصلی برای خرید مواد غذایی ارگانیک هستند اما به نظر می رسد در نظر گرفتن اخلاقیات نیز انگیزه ای در خرید محصولات غذایی ارگانیک می باشند
یکی از مسائلی که محصولات ارگانیک با آن روبرو هستند، اندازه، ظاهر، رنگ و شکل آنهاست که شاید بازارپسندی آنها کمتر از محصولات رایج باشد. این امر هم ناشی از عدم کاربرد برخی نهاد های شیمیایی است که موجب خسارت جزئی آفات شده و بنابراین ظاهر آنها را تحت تأثیر قرار می دهد.
با افزایش آگاهی مصرف کننده نسبت به امتیازات بهداشتی و زیست محیطی محصولات ارگانیک موضوع بازار پسندی آنها تحتالشعاع این امر قرار گرفته است در مورد طعم بهتر محصولات ارگانیک نیز مطالب مختلف و متعددی منتشر شده است، اما به نظر نمی رسد بتوان به شکل مستند و علمی نشان داد طعم این محصولات تفاوت خاصی با سایر محصولات داشته باشد اما در مورد ارزش غذایی محصولات ارگانیک، می توان با قاطعیت بیشتری حکم کرد. نتایج 29 پژوهش که توسط آدام - 2001 - مرور شده است، نشان می دهد مقدار مواد معدنی، ویتأمین ها و ماده خشک محصولات غذایی ارگانیک بیش از محصولات رایج است. درک خطر مصرف کننده و رفتار خرید برمحصولات ارگانیک به داشتن اطلاعات در مورد محصول بستگی دارد
دولت ها، دسترسی به اطلاعات در مورد مواد غذایی سالم و سیاست ها و برنامه های در مورد ایمنی مواد غذایی حق اساسی شهروندان می دانند
این سیاست ها توسط دولت های کشورهای در حال توسعه، موجب تولید محصولات ارگانیک می شود. جامعه جهانی، سیاست های نظارتی برای جهت دهی تولید غذاهای ارگانیک تهیه کرده اند.
