بخشی از مقاله
چکیده :
دردهه های اخیر پایداری توسعه به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های پیش روی انسان مطرح گردیده است. درراستای دستیابی به این هدف از جمله مسائلی که می بایست مورد توجه جدی قرار گیرد پایداری توسعه کشاورزی است
بخش کشاورزی سهم مهمی در تولید ناخالصی داخلی کشور دارد به طوریکه در سال 1387 بیش از 20 درصد از کل اشتغال را به خود اختصاص داده است. دستیابی به امنیت غذایی، کسب درآمدهای ارزی و استقلال سیاسی و اقتصادی از عمده ترین ضرورت های توجه به بخش کشاورزی است. توسعه کشاورزی بدون نگرش پایداری به آن موجب بروز مسایل و مشکلاتی گردیده است که مصرف بی رویه مواد شیمیایی و تخریب محیط زیست از عمده ترین آن هاست.
بر این اساس از سال 1980 موضوع توسعه کشاورزی پایدار مورد توجه قرار گرفت. کشاورزی پایدار نوعی از کشاورزی است که کیفیت زندگی نسل های فعلی و آینده را از طریق حفظ و بهبود فرآیندهای اکولوژیکی که زندگی بدان وابسته استرا بهبود می بخشد. مدل کشاورزی پایدار، تناسب اکولوژیکی، ماندگاری اقتصادی، مقبولیت اجتماعی و مسئولیت سیاسی را به عنوان چهار بعد تفکیک ناپذیر از اهداف بلند مدت پایداری را مورد بحث قرار می دهد که یکی از اهداف توسعه کشاورزی پایدار، ایجاد درآمد و اشتغال در نواحی روستایی در جهت افزایش رفاه و کاهش فقر روستائیان است که باید مورد توجه قرار گیرد
دستیابی به توسعه پایدار مهمترین هدف برنامه ریزان روستایی به شمار می رود. درنیم قرن اخیر، دانش رسمی و نوین، فناوریهای جدید و کارامدی رادر پهنه کشاورزی پدید آورده است که موجب تحولات اساسی در فرایتد تولید و عرصه زندگی بهره برداران کشاورزی و روستائیان شده است. در این مقاله با مرور مبانی نظری توسعه پایدار، ابعاد اقتصادی کشاورزی پایدار - بامولفه ایجاد درامد کافی و مناسب برای کشاورزان - بررسی می گردد
مقدمه
باافزایش روزافزون جمعیت ونیازهای فراوان به تولیدات غذایی، کشاورزی به روش های ابتدایی و سنتی با بازدهی کم، دیگر وابگوی این نیازها نیست. در طی سالهای گذشته با قطع درختان جنگلی و ازبین بردن مراتع، سطح زیر کشت افزایش زیادی یافته است وبا استفاده از تکنولوژی های صنعتی و روش های نوین کشاورزی تاحدودینیازهای موجود برطرف شده است.
در ادامه با استفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و ازبین رفتن موجودات خاکزی را در پی داشت، هرچند تولید افزایش یافت لیکن تخریب محیط طبیعی را باعث شد و سلامت مصرف کنندگان کالاهای کشاورزی به خطر افتاد. بنابراین به کارگیری روش های شیمیایی و مکانیکی هر چند توانست کشاورزی را رونق دهد،لیکن معایب زیادی از این کار حاصل گشت که موجب مطرح شدن موضوع کشاورزی پایدار گردید.مفهوم کشاورزی پایدار از ویژگی هایی نظیر حفاظت بلند مدت از منابع طبیعی ، تولید بهینه با حداقل نهاده های تولید ، ایجاد درآمد کافی از هر واحد بهره برداری و تامین تمام نیازهای غذایی و تامین سایر نیازمندی های جامعه روستایی تشکیل شده است
کشاورزی پایدار سیستمی است که در آن با اعمال مدیریت صحیح در استفاده از منابع طبیعی، میتوان نیازهای غذایی بشر را تامین و کیفیت محیط زیست را حفظ کرد و از تخریب ذخایر طبیعی جلوگیری به عمل اورد. در توسعه پایدار کشاورزی، کاهش فشار وارده به اراضی زیرکشت، عدم مصرف مواد شیمیایی - کود و سم - ، حفظ ذخایر طبیعی و سلامت نسل حاضر و آینده جزء مباحث اصلی است. گام های زیادی باید برای ایجاد کشاورزی پایدار برداشته شود، قبل از هرچیز باید به تعادل بین تولید محصول و تغییرات محیطی توجه گردیده و سیستم زراعی به عنوان بخشی از سیستم محیط زیست در نظر گرفته شود.
هم چنین به جای استفاده از کودها و سموم شیمیایی، علف کش ها و هورمون ها از تناوب زراعی، بقایای گیاهی، کودسبز، کودهای آلی، مبارزه بیولوژیک با حشرات و ارقام مقاوم به آفات بیماری ها استفاده گردد، انگاه میتوان گفت که سیستم کشاورزی پایدار،مولد، تجدیدشونده، سودآور و خودکفاست و لطمه ای به محیط زیست وارد نخواهد ساخت.
برهمین اساس فراهم نمودن امنیت غذایی همراه با کیفیت مناسب، حفاظت از آب، خاک و منابع طبیعی،تنوع زیستی،حفاظت از منابع انرژی در داخل و خارج از مزرعه، حفظ و بهبود سودمندی مزرعه، قابل پذیرش بودن از سوی جامعه و بهبود کیفیت زندگی انسان و ایجاد درآمد مناسب و کافی برای کشاورزان از جمله اهداف برنامه کشاورزی پایدار است که باید برای اجرایی نمودن ان ها، برنامه ها و اقدامات زیادی صورت گیرد. پس بنابراین کشاورزی پایدار باید از نظراکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد.
در طول سه دهه گذشته، با توجه به روند افزایش هزینه های تولید در بخش کشاورزی به علت وجود تورم دراقتصاد کشور،پایداری اقتصادی فعالیت های کشاورزی به شدت مورد هجوم واقع شده و قدرت خرید کشاورزانکاهش یافته است.تولید درآمد دربخش کشاورزی مستقیما"تحت تاثیرسیاست های دولت برمالکیت زمین، قیمتگذاری قابلیت دسترسی نهاده ها ، در دسترس بودن بازارهای مناسب و دیگر انگیزه های تولید کشاورزی است
یکی از مواردی که باید به آن اشاره نمود و اهمیت بخصوصی در کشاورزی و توسعه پایدار دارد بحث آب و عوامل نگهداری آن و اهمیت آن در کشاورزی می باشد. امروزه صیانت و حفظ منابع آبی و بهره برداری بهینه و اقتصادی و عادلانه آب یک مساله مهم جهانی است. بهره برداری از منابع حیاتی آب، پیوسته مسبب زندگی و فعالیت جوامع انسانی و عاملی مهم در ساماندهی سکونتهای روستایی و پایداری این گونه جوامع به شمار می آ مده است.
باتوجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران، استفاده پایدار از آب از اهمیت بالایی برخوردار است. متوسط بارندگی سالانه ایران حدود 250 میلیمتر بوده که از متوسط بارندگی در جهان - 860 میلی متر - بسیار کمتر است. همگام با رشد جمعیت جوامع روستایی و تنگناهای مربوط به منابع آب در این مناطق، لزوم استفاده پایدار از این منابع حیاتی بیشتر احساس می گردد.
کمبود آب همراه با تغییر الگوهای مصرف،فرسایش منابع موجود، افت ابهای سطحی و زیرزمینی، فقدان زیرساختهای مناسب، عدم مدیریت صحیح منابع آب، توسعه اراضی آبی ، شیب بالا و تخلیه منابع آب از منطقه و...تداوم زندگی روستاییان و فعالیت های بخش کشاورزی را به طور جدی تهدید می کند. نظر به اینکه آب در کشاورزی منطقه نهاده ای مهم و بسیار محدود به شمار می آید و نیز به دلیل تنگناهای اقلیمی و ویژگیهای جغرافیایی - خشکسالیهای پی در پی و شیب منطقه - وعدم مدیریت صحیح آب، استفاده پایدار از منابع آبی ازاهمیت بالا برخوردار می باشد.
در این راستا بررسی پایداری آب روستایی در بخش کشاورزی و شناخت عوامل موثر در پایداری آنها و ارایه راهکارهای لازم برای پایداری منابع آب نواحی روستایی بسیار ضروری بوده و دارای ارزش و اهمیت بسیار زیادی است. در کل بین عدم مدیریت صحیح منابع آب در منطقه و ناپایداری کشاورزی رابطه معناداری وجود دارد
کشاورزی پایدار را میتوان به صورت یک روش اکوسیستم برای کشاورزی درک کرد. عملکردهایی که میتوانند باعث آسیب طولانی مدت در خاک شوند مثل کشت و زرع بیش از اندازه - که به فرسایش منجر می شود - و آبیاری بدون زه کشی مناسب - که به نمک سازی خاک منجر میشود - . آزمایشهای طولانی مدت بهترین اطلاعات را در مورد اینکه چگونه عملکردهای مختلف بر ویژگیهای خاک که برای پایدارپذیری لازم و ضروری هستند تاثیر میگذارند در اختیار ما قرار میدهد .
در آمریکا یک آژانس فدرالی، خدمات حفاظت از منابع طبیعی USDA در ارائه کمکهای مالی و فنی برای کسانی که به پیگیری حفاظت از منابع طبیعی و کشاورزی به عنوان اهداف سازگار علاقهمند میباشند تخصصی عمل میکنند .مهمترین فاکتورهای برای یک مکان، خورشید، هوا، خاک، مواد معدنی و آب میباشد
