بخشی از مقاله
چکیده:
کتاب کلیله و دمنه ،مجموعه ای است که در اصل از فرهنگ هندی به ایران وارد شده است و عبداالله بن مقفع، آن را به عربی بازگردانده و بسیاری از مباحث اسلامی را در اصل داستان وارد کرده و به خصوص به احادیث و...استشهاد جسته .در حقیقت ،این کتاب کلیله و دمنه تفاوت فراوانی با پنجا تنترا و اصل هندی آن کرده است .یکی از مباحث کلامی که وی در کلیله و دمنه به آن توجه داشته است،بحث قضا و قدر و جبر و اختیار است .
این مقاله به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا کوشیده است این موضوع را در این مجموعه بازتاب دهد.و دستاورد آن ،توجه افراطی کلیله و دمنه به مساله ی قضا و قدر بوده است.در واقع کلیله و دمنه با نگاه جبرگرایانه به موضوع قضا و قدر پرداخته است.و آن را نوعی اراده ما فوق بشری و خارج از دسترس انسان معرفی نموده است.
مقدمه:
معرفی کلیله و دمنه:
کلیله و دمنه،مجموعه داستان هایی است از زبان حیوانات که در عهد ساسانیان از زبان سنسکریت به پهلوی نقل شده است .بعد از حمله عرب به ایران ،عبداالله بن مقفع آن را از پهلوی به عربی ترجمه کرد و این کتاب، مکرر به طبع رسیده
این کتاب ،چنانکه در مقدمه کلیله و دمنه عربی و فارسی مندرج است ؛از کتب خزینگی ملوک هند بوده است و در زمان انوشیروان طبیب دانایی، برزویه نام، به امر شاهنشاه ،آن کتاب را از هند به ایران آورد و به زبان پهلوی ترجمه کرد و درخواست تا بزرگمهر بختکان ،حکیم و مشاور دربار، یک باب برآن به نام برزویه برافزاید و او نیز چنین کرد. نام اصلی کتاب به زبان سنسکریت ،"کرتکا دمنکا "بوده است و در زبان پهلوی، "کلیلگ و دمنگ "گفتند و در زبان دری که گاف های اواخر کلمات،به های غیر ملفوظ بدل می شود ،"کلیله و دمنه "شده است و هنوز هم در هندوستان, ابوابی از این کتاب در ادبیات سنسکریت باقی است و نیز در کتب متتفرقه هنود،باب هایی جدا جدا از آن کتاب دیده می شود
در کلیله و دمنه بهرامشاهی نمی توان کما هو حقه قضاوت کرد .چه این کتاب ،همان طور که اشاره شد ،به سبب مطلوب بودن و شهرت فراوان،از روز اول دست به دست می گشته است و تا امروز نیز دست به دست می گرددو پیوسته ،یا در دست نساخ و کتاب بوده است یا در چاپخانه ها تحت طبع قرار داشته است .و چنین کتابی ،عزیز و متداول، محال است که به صورت حقیقی و اصلی خود باقی بماند
و شک نداریم که در هر قرنی ،از طرف کتاب و نساخ ،تصرفاتی در آن به کار رفته و بیش از شاهنامه و گلستان و تاریخ بلعمی ،معرض دستکاری و عرضه خرابی واقع گردیده است و با مختصر مراجعه به نسخ چاپی تازه و نسخه امیر نظام، این معنی به قیاس یک از هزار نمودار می شود و اگر نسخه ای قدیمی ،که تاریخ تحریر آن نزدیک به عصر مترجم است؛ یا دست کم در سده اول پس از عصر مترجم باشد،به دست می آمد آن وقت ممکن بود در کیفیت حقیقی سبک انشا و کمیت واقعی تطورات نثری مربوط به آن کتاب بحثی دقیق و مطابق ثواب به عمل آورد.
ولی افسوس که نسخه هایی قدیمی از این کتاب آن طور که خوشبختانه از تاریخ بلعمی و مجمل التواریخ به دست آمده است ، هنوز به دست ما نرسیده است .بنابراین معنی ،قضاوت ما دورنمایی است از این انشا ،نه در حقیقت نقشه ی هندسی و شکل و بنیان واقعی آن .یعنی ما این نسخه را که در دست داریم ماخذ و مدرک انتقاد و تحقیق خود قرار می دهیم ،نه کلیله و دمنه را که از زیر قلم ابوالمعالی بیرون آمده است. چه به یقین می دانیم که صورت اصل با این نمونه بسیار فرق داشته است
درباره کلیله و دمنه دانشمندان زیادی، از جمله" یوهانس هرتل وادگرتن" کوشیده اند تا اطلاعات دقیق خود را ابراز کنند .پنجاتنترا در سال 1836میلادی ،توسط" ابه دو بوا" پس از آن در سال1871توسط "لانسرو" ،به زبان فرانسوی ترجمه ودرپاریس منتشر گردید .غیراز ترجمه ای که "تئودور بنفی " به زبان آلمانی انجام داد و در لایپزیک به چاپ رسید ،بار دیگر توسط" استانلی رایس" در سال 1924میلادی ،و سپس "ریدر"در سال 1935و از متن سانسکریت به انگلیسی ترجمه گردید ."شولتس "در تحقیقات خود ،متن سریانی و ترجمه آلمانی آن را انتقاد و تصحیح نمود و در سال1911م آن را در برلین به چاپ رسانید .
آنچه در کتاب آشکارست ،دانش و حکمت عملی است و طرز زندگی و کشور داری .به همین سبب ،کتابی بسیار عزیز بود و خواندن آن مخصوص به شاهان بود و اگر کسی از سرداران آن را می خواند، احتمال می دادند که از جانب او خطری متوجه حکومت شود
کلیله و دمنه ،به تعبیر پیشینیان از نوع کتب حکمت عملی است و به خصوص به سیاست مدن، یعنی آیین کشور داری و طرزتدبیر توجه دارد ...این تعلیمات درباره شیوه فرمان روایی ،هم در خلال داستان ها مندرج است و هم به تصریح بیان شده است. و اصولا برخی از حکایات برای این مقصود می آید .در حقیقت ،غور در مطالب کتاب به جهان بینی خاصی رهنمون می شده مبنی بر خرد، دوراندیشی ،داد پیشگی، تدبیر ،زیرکی ،چاره اندیشی و معرفت فراوان به روحیات مردم
افزون بر این ها ،کلیله و دمنه تصویری است از جوامع بشری در گذشته، و حاوی نکات اجتماعی مهمی است. مثلا برزویه طبیب، در شرح فراز و نشیب حیات و سرگشتگی هایش، از چند گونگی ادیان و آراء مردم یاد می کند و این که اختلاف میان ایشان ،در معرفت خالق و ابتدای خلق و انتهای کارها بی نهایت بود و رای هریک براین مقرر ،که من مصیبم و خصم مخطی.
