بخشی از مقاله
چکیده
یک کنترل آفات و بیماریها یک مسئولیت مشترک و حفظ امنیت زیستی وظیفه همه است. ریسکهای امنیت زیستی آفات و بیماریهایی است که موجب آسیب به محیط زیست و سلامت مردم، گیاهان و جانوران میشود. در اغلب مشکلات آفات و بیماریها، ابعاد انسانی نقش مهمی ایفا میکند و همیشه باید در مدیریت در نظر گرفته شود. مدیران باید تشخیص دهند که استفاده از روشهای سرکوب جمعیت برای جلوگیری از طغیان آفات و بیماریها که در مناطق وسیع جغرافیایی گسترش مییابند، تاحدی غیرممکن است.
شیوههای جنگلشناسی اغلب میتواند در کاهش حساسیت جنگل به این طغیانها موثر باشند، اما این شیوهها باید علمی باشد. بسیاری از آفات جنگلی با شدت تخرب زیاد، گونههای غیربومی هستند و کم کردن مشکل تهاجم، بویژه در مراحل اولیه فرآیند تهاجم، بسیار موثر است. علاوه بر این، کنترل بیولوژیکی برای مقاومت میزبان، رویکرد مهمی برای مدیریت گونههای آفت غیربومی شیوع یافته است.
در نهایت، کاشت گونههای درختی بیگانه، در حالی که اغلب بسیار سریعالرشد هستند، مستعد آسیب فاجعه بار ناشی از آفات مهاجم هستند. در این مقاله بررسی میشود که آیا در حال حاضر تمرکز کافی روی امنیت زیستی منابع طبیعی و محیط زیست متمایز از امنیت زیستی کشاورزی، باغبانی و آبزیپروری وجود دارد. همچنین پیشنهادات برای بهبود کنترل آفات و بیماریها و مدیریت امنیت زیستی منابع طبیعی و محیط زیست مورد بررسی قرار میگیرد.
.1 مقدمه
کنترل آفات و بیماریهای جنگل
آفات و بیماریها و سایر عوامل زیستی میتوانند اثرات قابل توجهی روی جنگلها، از جمله اثر منفی روی رشد درخت، و تولیدات چوبی و غیرچوبی آن داشته باشند. آسیب ناشی از این عوامل میتواند از طریق کاهش تنوع زیستی و غنای گونهها روی زیستگاه حیات وحش اثر گذارد. آنها میتوانند سیمای سرزمین جنگل طبیعی را با از بین بردن یک یا تعداد بیشتری گونه درختی، تغییر دهند.
برخی آفات نیز تغییرات اجتنابناپذیری در رژیمهای مدیریت ایجاد میکند که اغلب مدیران جنگل را مجبور به تغییر در گونههای درختی جایگزین در جنگلکاریها میکند
اگرچه آفت به صورت طبیعی، مولفهای از جنگل بوده و تا زمانی که جمعیت آن در سیکل طبیعی اکوسیستم جنگل بوسیله دشمنان طبیعی کنترل شود، هیچ گونه تهدیدی برای این اکوسیستم محسوب نمیشود. تخریب جنگل با دستکاریها و دخالتهای غیر اصولی منجر به نابودی این دشمنان طبیعی شده و در اثر این اختلال اکولوژیکی، جمعیت آفات به طرز نگران کنندهای افزایش یافته و با طغیان و گسترش غیرعادی خود باعث خشکاندن و نابودی درختان ضعیف در جنگل میشوند
آفات و بیماریها در جنگلهای ایران میتواند به سه دسته کلی طبقهبندی شود:
- بومی:1 گونههای بومی که برای صدها سال در ایران وجود دارند. شیوع آفات و بیماریها از این گونهها به صورت دورهای رخ می-دهد، نمونههایی از این گونهها شامل پروانه جوانهخوار بلوط، پروانه ابریشمباف ناجور، پروانههای برگخوار خانواده ژئومتریده، بیماری پوسیدگی زغالی بلوط، پروانه دمقهوهای، سوسک قهوهای برگخوار توسکا، سوسک آبی برگخوار توسکا، پروانه برگخوار داغداغان، پروانه سفید درختان، بیماری شانْکْر شاهبلوط، زنبور برگخوار وَن، زنبور برگخوار آزاد، زنبور گالزای تخمدان نسترن، پروانههای چوبخوار، کرم سفید ریشه، بیماری فتیله نارنجی، بیماری قیریلکه برگِ اَفرا، سوسکهای پوستخوار و چوبخوار.
- بیگانه:2 گونههایی که در طی سالهای اخیر وارد جنگلهای کشور شدهاند. آنها به نامهای "خارجی"، "غیربومی" و "بیرونی" نیز شناخته میشوند، مانند پروانه برگخوار شبپره شمشاد Cydalima perspectalis. است.
- مهاجم:3 حشرات و بیماریهایی که فراتر از محدده معمول شناختهشده خود گسترش مییابند.
هر دو اصطلاح، " بیگانه" و "مهاجم"، به انتقال از یک اکوسیستم به دیگری، نه انتقال در مرزهای ملی اشاره دارند. بنابراین، حتی ارگانیسمهایی که به اکوسیستمهای جدید در داخل یک کشور وارد میشوند، میتوانند به عنوان بیگانه و مهاجم در نظر گرفته شوند، اگر فراتر از محدوده جغرافیایی معمول خود گسترش یابند. بیماری سوختگی شمشاد - blight Boxwood - آفت غیربومی است که از جنگلهای آستارا و تالش در سال 1389 به جنگلهای استان گلستان گسترش یافته است.
حشرات و بیماریهای بومی جنگل تا زمانی که در سطوح جمعیتی بدون آسیب هستند، بطور کلی موجب نگرانی نیستند. زمانی که جمعیت این گونههای بومی فراتر از آستانه قابل قبول افزایش مییابد، یا هنگامی که گونههای بیگانه یا بومی به صورت تهاجمی رفتار میکنند، نگرانیها به وجود میآید. در صورتی که آسیبهای محیط زیستی یا اقتصادی منجر به اثرات قابل اندازهگیری مانند کاهش سلامت اکوسیستم یا کاهش قابل توجه فیبر چوبی موجود باشد، شیوع آفت یا بیماری به عنوان یک اختلال در نظر گرفته میشود و میتواند مداخله فعال برای کنترل در نظر گرفته شود.
چالشها برای مدیران منابع جنگلی در کنترل آفات و بیماریها دوجانبه است. نخست ارزیابی ریسکهای ناشی از شیوعهای بالقوه و واقعی و گسترش آنها است. دوم بکارگیری تصمیمگیری ریسکمحور برای مدیریت اکوسیستمهای جنگلی به روشی که اثرات منفی شیوعها را کاهش میدهد و اثرات مثبت را افزایش میدهد. لزوم اجرای یک برنامه موفق برای کنترل و مقابله در عرصههای طبیعی، درک درست و جامع از بیواکولوژی آفات و بیماریها، دشمنان طبیعی و فنولوژی گونههای میزبان در قالب اصول چهارگانه زیر است:
-1 تشخیص دقیق آفت
-2 بررسی آفت در اکوسیستم جنگل، دوره زندگی، عادات و رفتار آفت
-3 بررسی و تخمین انبوهی جمعیت آفت، نوع و میزان خسارت و بررسی آستانه و سطح زیان اقتصادی آن
-4 بررسی روشهای موجود در کنترل آفت و بکارگیری هوشمندانه و علمی این روشها جهت کنترل آفت و بیماری
تمرکز مدیریت آفات و بیماریهای جنگلها و مراتع در ایران بر دو مورد زیر است:
- حفظ سلامت جنگلها و مراتع کشور با مدیریت اختلالات ناشی از آفات و بیماریهای بومی که ارزشهای اکوسیستمی و دسترسی بخش جنگل به چوب تجاری و سایر منابع را تهدید میکند.
- جلوگیری از ورود و گسترش گونههای خارجی به کشور.
برای دستیابی به این اهداف، نهادهای متولی مانند سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور باید یک رویکرد مدیریت یکپارچه آفات و بیماریها را اتخاذ کند. در این مدیریت، مداخلات بر اساس دانش در مورد اثرات احتمالی کوتاه مدت و درازمدت آفات و بیماریها انجام میشود، که منطقه و نیز خود آفت و بیماری را مورد هدف قرار میدهد
اراضی بر اساس دانش علمی و فناوری پیشرفته برای مدیریت آفات و بیماریها اقدام میکنند. نقشهای علم و فناوری در مدیریت آفات و بیماریها شامل موارد زیر است: اطلاعات پایه در مورد شناسایی، بیولوژی و اکولوژی آفات و بیماریها و اثرات اکولوژیکی و اقتصادی؛ و توسعه ابزارهای کارشناسی و استراتژیها در حمایت از تصمیمگیری مبتنی بر شواهد.
امنیت زیستی در منابع طبیعی و محیط زیست
امنیت زیستی اشاره به مجموعهای از احتیاطها است که میتواند از معرفی و گسترش ارگانیسمهای مضر مانند آفات، پاتوژنها یا گونههای مهاجم جلوگیری کند
در منابع طبیعی و محیط زیست، آفات و بیماریها اشاره به جانداران بیمهرهای مانند حشرات که برای پوشش گیاهی مضر است و نیز بیماریهای گیاهان که توسط پاتوژن-هایی مانند باکتریها و قارچها ایجاد میشود، دارد
مدیریت آفات و بیماریها یک فعالیت هستهای در سیستم امنیت زیستی منابع طبیعی و محیط زیست است و برای بسیاری از سیستمهای عمومی و خصوصی، حیاتی است
این سیستمها شامل حمایت از گیاهان، جانوران و اکوسیستمهای بومی، و پایداری مناطق طبیعی مهم با فعالیت اقتصادی در کشاورزی، جنگلداری، باغبانی، شیلات و آبزیپروری است.
درختان و گیاهان در اکوسیتمهای طبیعی در برابر طیف وسیعی از آفات و بیماریهای جدید آسیب پذیر هستند. این مورد ناشی از افزایش جابجاییها از جمله جمعیت و کالاها در سراسر جهان است. شیوع بیماریها میتواند منجر به زیانهای اقتصادی برای صنایع مانند صنعت جنگلداری و صنایع وابسته مانند گردشگری شود . - Liebhold, 2012 - همیشه نمیتوان آفات و بیماریها را مشاهده کرد و این عوامل میتواند به طور تصادفی توسط افرادی که بین جنگلها و اراضی جنگلی مختلف حرکت میکند، انتقال یابد.
آفات اغلب در خاک یا بقایای گیاه جابجا شده و از طریق کفش و یا بر روی چرخهای وسایل نقلیه و ماشینآلات جنگلی حمل میشوند. بیماریها نیز ممکن است از طریق تجهیزات استفاده شده در کارهای جنگلداری گسترش یابد. هر کسی که در محدوده مناطق جنگلی زندگی و یا کار میکند، و یا از این مناطق بازدید میکند میتواند با انجام اقدامات پایه امنیت زیستی، به کم کردن گسترش آفات و بیماریها کمک کند.
برای کاهش ریسک جابجایی حشرات و پاتوژنهایی مانند اسپورهای قارچ، که هجوم و یا عفونتها را گسترش میدهد، اقدامهای عملی وجود دارد که میتواند توسط همه اتخاذ شود. در اصل این موارد با هدف جلوگیری از جابجایی خاک و گل، گیاهان یا بخشهایی از گیاهان مانند برگها، که ممکن است حامل آفات باشد، است. برای بازدیدکنندگان جنگل، این موارد میتواند شامل اقدامات ساده زیر باشد:
· حذف آلودگیها از کفشها یا چرخها در زمان خروج از جنگل
· پاک کردن کفشها یا چرخها در بین بازدیدکنندگان
· به همراه نبردن هیچ گونه گیاه یا شاخ و برگ آنها به خانه
تهدیدات امنیت زیستی برای منابع طبیعی و محیط زیست
تهدیدهای امنیت زیستی برای منابع طبیعی و محیط زیست کشور هیچگاه تا به این حد جدی نبوده است. تهدیدات احتمالی زیادی برای سلامت درختان در ایران وجود دارد، برخی از آنها پتانسیلی برای تغییر سیماهای سرزمین، تغییر زیستگاهها، اثرگذاری روی گونههای دیگر و نیز روی اقتصاد دارند. درختان بومی و غیربومی در کشور حساس به انواع مختفی از آفات و عوامل بیماریزا هستند، در کنار منابع غیرزنده آسیب مانند آب و هوای سخت و آلودگی شدید.
درختان میتواند از جمعیتهای زیادی از حشرات و قارچها حمایت کنند، بدون اینکه آسیب جدی متحمل شوند. انفجار جمعیت در زمانهای مختلف، شرایط آب و هوایی غیرمعمول یا پیدایش یک آفت جدید میتواند منجر به آسیب شدید یا حتی از بین رفتن درختان شود. شیوع آفات و بیماریهایی که روی تعداد زیادی از درختان اثر میگذارد میتواند اثرات قابل توجهی روی سیمای سرزمین، زیستگاههای طبیعی و اقتصاد داشته باشد.
در طی سالهای گذشته افزایش رخداد آفات و بیماریهای جدید در جنگلهای کشور دیده میشود که به نظر میرسد میتواند مرتبط با افزایش تجارت و مسافرت منطقهای و جهانی و جابجایی گیاهان، تولیدات چوبی، بستهبندی چوب و سایر مواد بالقوه آلوده باشد. تجارت منطقهای و بینالمللی از طریق معرفی آفات و بیماریهای مهاجم موجب تهدیدات جدی برای امنیت زیستی میشود
موارد مختلفی در ارتباط با سلامت درختان وجود دارد که میتواند در حمایت از آنها به ما کمک کند:
· آگاهی از تهدیدهای جاری و بالقوه برای درختان
· آگاهی از نحوه شناسایی آفات و بیماریها و چگونگی گزارشدهی در این زمینه
· اتخاذ احتیاطهای ساده در زمان بازدید از مناطق برای اجتناب از گسترش آفات و بیماریها
