مقاله کنترل کیفیت و ارزیابی درونی عناصر آموزشی در آموزش عالی

بخشی از مقاله

چکیده

امروزه ضرورت توجه به کیفیت و ارتقای آن از رهگذر اجرای ارزیابی احساس شده است. در این میان، ارزیابی درونی به عنوان شناخته شده ترین الگوی ارزیابی کیفیت در اعتبارسنجی، مبنای موثری برای سنجش میزان توجه مراکز آموزش، به رعایت استانداردهای لازم را ایجاد کرده و با شفاف سازی امور، این اطمینان را به سازمان خواهد داد که برنامه ها منطبق با معیارهای از پیش تعیین شده پیش می روند.

منظور از ارزیابی درونی آن است که دست اندرکاران نظام - برنامه - نسبت به هدف های نظام و مسائلی که در تحقق این هدفها وجود دارد، آگاهی بیش تری به دست آورند؛ سپس میزان دستیابی به آن را بسنجند. تا بر اساس آن به برنامه ریزی فعالیتهای آینده جهت بهبود کیفیت بپردازند. در این مقاله موضوع ارزیابی درونی با رویکردی توصیفی- تحلیلی در ارتباط با ویژگیهای کلی نظام آموزش عالی بررسی شده و مقوله کیفیت و ارزیابی و ارتباط آن با عناصر برنامه های آموزشی مفهوم سازی میشود. همچنین نقش، ارزیابی درونی از حیث کارکردها و رویکردها، بررسی خواهد شد.

.1 مقدمه

امروزه ضرورت توجه به کیفیت و ارتقای آن از رهگذر اجرای ارزیابی احساس شده است و نبود چارچوب منظم و مشخص ارزیابی کیفیت نظام دانشگاهی باعث ایجاد مشکلاتی بر سر راه بهبود کیفیت و ارتقای نظام دانشگاهی می شود - ابیلی، . - 1375 در واقع دانشگاه چرخهای است که تولید کننده، تضمین کننده و تأمین کننده سیستم ابداعات ملی است

همچنین نقش دانشگاه ها در تولید هر چه بیش تر و بهتر سرمایه ی انسانی می تواند زمینه ساز توسعه همه جانبه باشد - اِفرون2 و همکاران،. - 2005 بنابراین ضرورت این امر نیز آشکار میشود. به عقیده بسیاری از کارشناسان آموزش عالی وارد دوران جدیدی شده است که »رقابت« و » کیفیت« مشخصه های اصلی آن به حساب می آیند. یکی از چالش های فراروی دانشگاه های هزاره ی جدید مفهوم کیفیت و انتظاراتی است که گروه های ذی نفع از آموزش عالی برای تضمین و اطمینان از این مفهوم دارند

به طور کلی یکی از مسائل اساسی که دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور با آن مواجه هستند فقدان ارزشیابی عملکرد منسجم است. در واقع فقدان روشهای استراتژیک ارزشیابی دانشگاهها موجب ابهام عملکرد آنها گردیده است - قورچیان و خورشیدی، . - 1379 حرکت نظام آموزشی در جهت خود تنظیمی، حرکت متقابلی را به سوی افزایش مسئولیت و پاسخگویی طلب میکند

مبحث کیفیت، چه درونی یا بیرونی، یک موضوع اساسی است که دانشگاههای مدرن بر یک مبنای منظم به آن توجه میکنند

کیفیت در آموزش عالی تمام کارکردها و فعالیتها از جمله آموزش، پژوهش، کارکنان، دانشجویان، امکانات و تجهیزات، خدمات به اقشار جامعه و دانشگاه را در بر میگیرد. به عبارت دیگر بر اساس الگوی عناصر سازمانی برای بهبود کیفیت نظام آموزش عالی، باید به تمام عناصر اعم از درونداد، فرایند، محصول، برونداد و پیامدها توجه داشت

در شرایط کنونی که در اغلب کشورها تعداد دانشجویان افزایش یافته و بودجهی سرانهی آموزش عالی کاهش یافته است، انتظار میرود که نظام آموزش عالی عملکرد بهتری در قبال منابع کمتر داشته باشد. چه در اغلب کشورهای در حال توسعه در سالهای اخیر منابع مالی آموزش عالی کاهش یافته این امر بیتأثیر بر روی کیفیت آموزشی و پژوهشی نیست. از این رو رعایت نوعی استاندارد برای کیفیت آموزش عالی الزامی است - بازرگان، . - 1375 کیفیت مفهومی مبهم و چالشزا میاست که »پاندر - 1999 - «1، کیفیت را مفهومی پرپیچ و خم و ناهموار میداند.

از جمله تعریفهای به عمل آمده از کیفیت در آموزش عالی، تعریف شبکهی بین المللی نهادهای تضمین کیفیت در آموزش عالی است. این شبکه در کنفرانس سال 1993 دو تعریف از کیفیت در آموزش عالی ارائه داده است:

الف - کیفیت به عنوان تطابق وضعیت - مؤسسه - آموزش عالی با استانداردهای از قبل تعیین شده.
ب - کیفیت به عنوان تطابق وضعیت - مؤسسه - آموزش عالی با رسالت و اهداف - انتظارات گروه های ذی نفع و بهره مند و بهره ور - در امور دانشگاهی

تدوین و اجرای برنامه ها و طرحهای مناسب که آرمانها و هدفهای نظام آموزش عالی را محقق سازد، مستلزم استفاده از ارزیابی است. کیفیت یک شی شامل خواصی بود که آن را از انواع اشیای دیگر متمایز میساخت

کیفیت آموزشی و پژوهشی از جمله دغدغه هایی است که همیشه نظام های دانشگاهی برای دستیابی به آن تلاش میکنند. ارتقای مستمر کیفیت آموزشی به عنوان ضرورتی محسوب می شده است که کوشش های قابل توجهی در دو دهه ی اخیر جهت ارتقای آن در کشورهای مختلف به عمل آمده است - کرافت3،. - 2002 تدوین و اجرای برنامه ها و طرح های مناسب که آرمانها و هدف های نظام آموزش عالی را محقق سازد، مستلزم استفاده از ارزیابی است.

ارزیابی باید به گو نه ای باشد که زمینهی انگیزش سازمانی بیش تر و بهتر را فراهم آورد - گریر4، . - 2000 در ارزیابی درونی، نظام دانشگاهی به منظور » خود در آینه دیدن« اقدام به ارزیابی میکند تا جنبه های قوت و ضعف خود را دریابد و به اصلاح نقاط ضعف خود بپردازد. از این طریق اولین گام در بهبود کیفیت آموزشی برداشته می شود و فرصتی به دست می آید تا اعضای مجموعه آموزشی - گروه، دانشکده، دانشگاه - با شناخت امکانات، فرصتها، تهدیدها و نقاط ضعف خود برای آینده ای بهتر برنامه ریزی کنند - بازرگان، 1380،ص. - 110 جکسون - 2001 - 5، ارزیابی درونی را راهی برای شناخت بهتر و هوشمندانه تر انجام امور و همچنین فهم این نکته که چرا آنها بهتر و هوشمندتر میباشند؛ میداند. از این رو این دیدگاه را میتوان برای اعمال تغییراتی که روش یا عملکرد را بهبود خواهد بخشید، به کار برد.

گوهاردجا - 1999 - 6، ضمن اشاره به ارزیابی درونی به عنوان یکی از » پارادایمهای« جدید در نظام آموزش عالی معرفی میکند و آن را ضرورتی برای کمک به بهبود مؤسسه و برنامه ها و مبنایی جهت فرایند برنامه ریزی میداند. از نظر رونتری - 1977 - 7 ارزیابی درونی کشف حقایق برای برطرف کردن هرگونه کژی و کاستی کشف شده در نظام آموزشی است. است.

ارزیابی درونی ابزاری برای برانگیختن اعضای هیأت علمی جهت ترسیم سیمای آرمانی گروه آموزشی است. روش ارزیابی درونی با آزادی های مدنی انسان و نیز تعالیم مقدس دین اسلام منطبق است حدیث شریف »حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا« در حقیقت دلالت بر اهمیت خود ارزیابی - ارزیابی درونی - برای خودسازی انسان و تزکیه نفس او دارد به همین مبنا خود ارزیابی یک گروه آموزشی میتواند منجر به بهبود و ارتقاء کیفیت آن گروه شود

پیر دوبویس - 1998 - 1، ارزیابی درونی را به شرط حمایت مدیران ارشد توانمند در ایجاد تغییرات اساسی ضروری میداند. لذا با توجه به خلاء موجود در این زمینه، پژوهش حاضر با روشی توصیفی و تحلیلی به ارزیابی درونی به عنوان ابزاری مؤثر در کنترل کیفیت پرداخته است.

.2 مفهوم ارزیابی درونی

ارزیابی درونی مرحله ی آغازین الگوی اعتبارسنجی است. در این مرحله نظام دانشگاهی به منظور خود در آینه دیدن اقدام به ارزیابی میکند تا جنبههای قوت و ضعف خود را دریابد. در این مرحله از ارزیابی نظام دانشگاهی - گروه، دانشکده، دانشگاه - خود اعضا به صورت بندی سؤالهای ارزیابی پرداخته، روشهای گردآوری داده های مورد نیاز را تعیین کرده و پس از تحلیل آنها به قضاوت دربارهی خود میپردازند - بازرگان، 1374،ص . - 54 ارزیابی درونی نوعی از تحقیقات عملی است که از بهبود سازمانی و تغییرات برنامه ریزی شده حمایت میکند، نقش ارزیابی درونی تنها تحلیل مسأله و ارائهی راه حل نیست. بلکه نقش آن تصحیح اشتباهات و اجرای راه حل ارائه شده جهت برطرف نمودن نقاط ضعف و کمبودها میباشد.

در این قسمت چنانچه از افراد متخصص در این زمینه جهت مشاوره استفاده کنند، کنترل فرایند ارزیابی را در تنظیم سؤالات، انتخاب روش ها، طرح تحقیق، جمع آوری و تحلیل داده ها، تعیین معیارهای موفقیت برنامه و استفاده از اطلاعات ارزیابی برای برنامه فرایند خود به دست خواهد داد. در ارزیابی درونی، در واقع هدف آن است که دست اندرکاران نظام - برنامه - نسبت به تحقق هدفهای نظام و وسایلی که در تحقق این هدفها وجود دارد، آگاهی بیشتری به دست آورند سپس میزان دستیابی به آن را بسنجند تا بر آن اساس به برنامه ریزی آینده جهت بهبود کیفیت بپردازند. به عبارت دیگر در ارزیابی درونی، میزان تحقق هدفهای نظام با وضعیت موجود آن ارزیابی و براساس آن فعالیت های آینده برنامه ریزی می شود 

ارزیابی درونی شرایطی را فراهم میکند که کیفیت آموزش تصویر شده و به مجموعه آموزشی امکان میدهد تا در راه دستیابی به اهداف بلند مدت خود تلاش کنند و راه را برای ایجاد برنامهی توسعه در سازمان باز نگاه دارند . ارزیابی درونی تأکید فراوان بر برنامه هایی دارد که از طریق آن برنامه ها، مأموریت ها، جایگاه، اهداف و نقاط قوت و ضعف مجموعه آموزشی معین میشود و آن مجموعه برای تضمین و بهبود کیفیت خود، روشهای مفیدی را اتخاذمینماید

به هر حال ارزیابی درونی به عنوان فرایند خود در آینه دیدن چنان چه از طرف اعضا هیأت علمی و کارکنان پذیرفته شد شود و به عنوان یک ابتکار عمل از متن یک نظام با اهداف تقویت و حمایت از خلاقیت های درون گروهی و برنامه ریزی جهت ارتقاء کیفیت و فعالیت های آن نمود پیدا کند میتواند به تغییر وضعیت موجود و اصلاح نقاط ضعف و بهبود و ارتقاء کیفیت نظام یا برنامه مورد ارزیابی منجر شود.

.3 ضرورت، نقش و اهداف ارزیابی درونی

منظور از ارزیابی درونی آن است که دست اندرکاران نظام - برنامه - نسبت به هدفهای نظام و مسائلی که در تحقق این هدفها وجود دارد، آگاهی بیش تری به دست آورند؛ سپس میزان دستیابی به آن را بسنجند. تا بر اساس آن به برنامه ریزی فعالیتهای آینده جهت بهبود کیفیت بپردازند. به عبارت دیگر در ارزیابی درونی، میزان تحقق هدفهای نظام - برنامه - با وضعیت موجود آن ارزیابی و براساس آن فعالیت های آینده برنامه ریزی میشود

جکسون - 2001 - 2، ارزیابی درونی را راهی برای شناخت بهتر و هوشمندانه تر انجام امور و هم چنین، فهم این نکته که چرا آنها بهتر و هوشمندتر میباشند؛ میداند. از این رو این دیدگاه را میتوان برای اعمال تغییراتی که روش یا عملکرد را بهبود بخشید.