بخشی از مقاله
چکیده:
کتابخانههای دیجیتال کتابخانههایی هستندکه به کاربرفرصت استفاده ازمنابع درهرزمان و مکان را میدهند×؟ درعصرگسترش اینترنت، اثرتولیدی به شکل دیجیتال به راحتی میتواند به صورت متن کاملتقریباً بدون هزینه ودردوره زمانی کوتاهی درنسخههای متعدد تکثیرشود.
گردآوری اطلاعات و در دسترس قرار دادن آن برای استفاده کنندگان، مسائل اجتماعی فراوانی را در پی دارد. افراد یا موسساتی که اقدام به ساخت کتابخانه دیجیتالی میکنند باید به مسائل قانونی و اخلاق این کار به صورت کامل واقف باشند. یکی از مسائل مهم در این زمینه رعایت حق مولف یا کپی رایت است که عدم به کار گیری آن پیشرفت های آینده یک جامعه را در زمینه فناوری اطلاعات با بحران روبهرو خواهد کرد که قرار است در این مقاله بدان پرداخته شود.
مقدمه
کتابخانههای دیجیتال کتابخانههایی هستندکه به کاربرفرصت استفاده ازمنابع درهرزمان و مکان را میدهند×؟ درعصرگسترش اینترنت، اثرتولیدی به شکل دیجیتال به راحتی میتواند به صورت متن کاملتقریباً بدون هزینه ودردوره زمانی کوتاهی درنسخههای متعدد تکثیرشود
فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و در نتیجه آن، افزایش استفاده از شبکه های ارتباطی در سراسر جهان و در دسترس بودن اطلاعات و منابع مختلف در این شبکه ها و نیز رواج استفاده از منابع دیجیتال، چالش ها و تغییرات وسیعی را در زمینه حق مؤلف - آذرنگ، - 1375و مالکیت فکری آثار به وجود آورده است. این چالش های بزرگ، ناشی از گسترش فناوری های جدید در محیط دیجیتال می باشد.
بدیهی است که امروزه افراد با استفاده از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی نظیر: اینترنت و تلفن همراه، دسترسی بدون مانع به اطلاعات و منابع، بازتولید - - HdjdT1375و تغییر شکل منابع به یکدیگر بدون تغییر در ماهیت و کیفیت منابع و اشاعه اطلاعات در محیط دیجیتال، میتوانند به حجم عظیمی از تبادل اطلاعات دست یابند.
این عوامل باعث در هم شکسته شدن قوانین مربوط به حق مؤلف شده است. از اینرو، ، تغییر و روزآمدسازی در قوانین حق مؤلف، از اهمیت بسیاری برخوردار است رشدروزافزون نشر و انتقال اطلاعات ازطریق رسانه ها و درمحیطهای مختلف، ضرورت تغییر وروزآمدسازی قوانین حق مؤلف را بیشتر میکند، تاجایی که به نظرمیرسد باور ودبه عصر دیجیتال، قوانین حق مؤلف سنتی درمواجهه با نیازهای دنیای جدید، بامشکلات زیادی روبه-روخواهد شد . بنابراین، بسیارحیاتی است که نظامهای حقوقی تغییر یابند تا بتوان دربرابر فناوریهای نوین واکنش مؤثر و مناسبی نشان داد وابزارلازم برای تداوم وتقویت فرآیند توسعه صنایع فرهنگی واطلاع رسانی را، که از حمایت حق مؤلف و حقوق جانبی برخوردارند، فراهم آورد.
در چنین جهانی دامنه حقوق مادی و معنوی مؤلف از مرزهای محدود کشورها فراتر رفته و ابعاد جهانی یافته است؛ در نتیجه، حمایت از مالکیت فکری و حق مؤلف در سطح بین المللی ضروری می نماید - آذرنگ . - 1375 با ورود فناوریهای جدید، با آن که در محیط دیجیتالی تغییرات زیادی در تولید و اشاعه منابع الکترونیکی حاصل شده، اما در ماهیت حقوق مالکیت فکری تغییر چندانی ایجاد نشده است. در کشور ما هنوز از همان قوانین حقوق مالکیت فکری که در محیط سنتی چاپی کاربرد داشت برای این محیط استفاده می شود.
این امر چالش های فراوانی را برای نویسندگان، کتابداران و مدیران اطلاعاتی به وجود آورده و نارسایی های فراوانی در این قوانین دیده می شود. با توجه به نبود زیرساخت های قانونی در ایران برای تهیه پایگاه های اطلاع رسانی کتابخانه های دیجیتالی، نیاز به پژوهش و بررسی همه جانبه حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این موضوع احساس می شود.
بنابراین، با توجه به حجم فراوان اطلاعات در شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت، و به خطر افتادن حق صاحبان این آثار در اثر استفاده غیر مجاز از آنها، لزوم حمایت از آثار موجود بر روی اینترنت غیر قابل تردید است و تنها با ارائه اختیارات معقول به صاحبان حقوق برای کنترل فرایند استفاده از آثار و نیز فراهم آوری امکان کسب درآمد از طریق این آثار است، که می توان انگیزه تولید و توزیع آثار فکری خلاقانه را تقویت کرد.
مفاهیم کلی
حق مؤلف
حق مؤلف را »حمایت قانونی از ناشر یا پدیدآورنده از طریق ممانعت از تهیه نسخه غیرقانونی و غیر مجاز از آثار آنان« - استلاکنین،1379،ص - 277 و »یا امتیاز حق انحصاری بهره برداری و فروش اثر که از طریق دولت به یک نویسنده، آهنگساز، هنرمند و ... اعطا می شود، به نحوی که می توانند هر بار که اثر چاپ می شودحق تآلیف آن را دریافت کنند و هیچ کس بدون اجازه مؤلف حق چاپ و استفاده از اثر را نداشته باشد« تعریف می کنند
همچنین »حق مؤلف، حق بهره مندی مادی و معنوی از هر اثر علمی، ادبی و فرهنگی را می گویند که به پدیدآورنده اثر - نویسنده، مؤلف، مصنف، مدون، شاعر، آهنگ ساز، نقاش، ترانه سرا، و مانند آنان - داده میشود. این حق، به پدیدآورنده اثر اجازه ثبت و ضبط افکارش را می دهد. این حق، نه تنها حق مالی یا حق اقتصادی را در بر می گیرد، بلکه مالکیت فکری و معنوی آثار را نیز به رسمیت می شناسد و برای پدیدآورنده نوعی حق اخلاقی قائل می شود.
بر اساس این حق، پدیدآورنده می تواند در اثر خود دست ببرد، تغییر دهد، جابه جا کند، از نو بنویسد، به شکل دیگر ارائه دهد، بر آن بیفزاید و یا از آن بکاهد و این کار، از سوی هیچ کس بدون اجازه او صورت نمی گیرد.
برای حق مؤلف تعاریف های مختلف و گوناگونی ارائه شده است، اما شاید بتوان تعریف زیر را جامع ترین تعریف دانست: »مجموعه ای از قوانین و مقرراتی که در یک کشور، دامنه و شمول حقوق یک اثر یا نحوه عملکرد یک فعالیت را تعیین میکند. به تعبیری گسترده تر مقررات و قوانین حق مؤلف مشخص می کند چه افرادی دارای چه نوع حقوقی هستند و در یک دور زمانی تا چه مدتی از این حقوق برخوردارند، حدود و ثغور این حقوق چیست و مقررات مربوط به اجرا و انتقال این حقوقو کدامند؟
با در نظر گرفتن تعاریف حق مؤلف می توان آن را به پنج بخش اساسی تقسیم کرد:
-1 تولید دوباره: حق تولید دوباره و کپی کردن اثر
-2 اقتباس: حق تولید آثار مشتق شده از اثر
-3 توزیع: حق توزیع و اشاعه اثر
-4 اجرا: حق اجرای اثر به صورت علنی
-5 نمایش: حق نمایش اثر به صورت عمومی
کارکردهای اینترنت ورابطه آنها باحق مؤلف
1. ارسال وانتقال:هیئت حق مؤلف کانادا اعتقاد داردکه یک اثر،زمانی قادر به برقراری ارتباط بامردم است که منتقل شده باشد، نه زمانی که ارسال شده باشد. ولی به محض اینکه ارسال شد، معتبرمحسوب می-شود .این هیئت انتقال در اینترنت را ارتباط از طریق وسایل مخابراتی میداند .طبق قانون حق مؤلف کانادا انتقال اطلاعات، فرایندی است که ممکن است شامل فشرده سازی ازفشردگی خارج کردن، رمزگذاری ورمزگشایی دادهها باشد .به علاوه، این هیئت اعتقاد داردکه ارسال پیام به سایتها یوبوگروههای خبری باعث ارتباط باعموم مردم خواهد شد.دفترحق مؤلف آمریکا برای شفاف شدن مسائل ارسال دراینترنت مقررات خاصی را وضع کرده است که طبق آن، FMو AMوانتقال امواج رادیویی این عمل تنها باداشتن یک گواهینامه اجباری قابل انجام است
2. مرور: مرور،چالش بزرگی برای قانون حق مؤلف است .خواندن، تولید دوباره بدون مجوز اثر محسوب نمیشود؛ درحالی که هنگام جستجو در اینترنت،نسخه ای از مدرک با دسترسی تصادفی درحافظه رایانه قرارمیگیرد . دادگاههای آمریکا این مسئله را تجاوز به قانون حق مؤلف میدانند.
3. نهانسازی: نهانسازی، ایجا دنسخه ای از سند درحافظه رایانه به منظور تسهیل دستیابی به آن است .این عمل توسط فراهم کننده خدمات اینترنت ویا سایر واسطههای اینترنت به منظور دسترسی سریع به منابع اینترنتی انجام میشود
