بخشی از مقاله
چکیده
دغدغه اصلی نظام های آموزشی در مقاطع و سطوح تحصیلی مختلف تحقق همه جانبه اهداف همراه با سطح قابل قبولی از صرف هزینه ها و منابع سازمانی موجود می باشد. در یک منظر کلی، می توان از چنین دغدغه ای تحت عنوان کیفیت یاد کرد که در مفهوم درست و اصیل خود زمینه ی ارتقای عملکرد نهاد های آموزشی و پاسخگویی آنها را به مجموعه ای متنوع از الزامات و نیاز های نو.پدید در جهان سرشار از تغییرات در قرن بیست و یکم فراهم می آورد.
بر این مبنا، دانشگاه ها و مراکز اموزش عالی نیز به عنوان مهم ترین و اساسی ترین شکل سرمایه گذاری در نیروی انسانی که نقش تعیین کننده در توسعه پایدار و تربیت شهروندان فرهیخته، اگاه و متخصص ایفا می کنند، به مسئله کیفیت به عنوان وجه و ویژگی اصلی اهداف و سیاست گذاری های خود توجه می نمایند. در این راستا ، برخورداری از درک وبرداشتی درست ازمقوله کیفیت، ابعاد وجهت گیری های اصلی ان می تواند درک مشترکی را در این حوزه ایجاد کرده و تلاش ها و فعالیت های مختلف دراین حوزه را معطوف به برآورد اهداف واقعی کیفی کند این مقاله با درک این واقعیت مهم با روشی تحلیلی-استنتاجی در صدد است تا ابعاد مفهومی و جهت گیری های اصلی کیفیت را در دانشگاه ها و مراکز اموزش عالی تبیین و تصریح نماید.
مقدمه
واژهی «Qualities» ترجمهی یونانی اصطلاحی است که توسط افلاطون و ارسطو برای تفکیک ماهیت اشیاء بکار برده شد. کیفیت یک شی شامل خواصی بود که آن را از انواع اشیاء دیگر متمایز میساخت و همچنین برای تمایز ویژگیهای افراد، ذهن و شخصیت مورد استفاده قرار میگرفت. عمید در فرهنگ خود کیفیت را از نظر لغوی به معنای چگونگی، صفت و حالت و چگونگی چیزی آورده است. در نظریههای کلاسیک کیفیت یک محصول و یا خدمت و میزان تطبیق آن با استاندارد تعریف شده است و حد نهایی کیفیت در این تعریف میزان تطبیق محصول، خدمت، مشخصات اعلام شدهی آن محصول است
کیفیت مفهوم جدیدی نیست و همواره بخشی از سنت علمی بوده است، تغییرات بنیادی و ریشهای عمیقی شامل رشد و تنوع، تغییر در اندازه و ماهیت آموزش عالی، کاهش شدید منابع، آموزش عالی نخبهگرا به عامهگرا، تغییر در متدولوژی و تأکید بر کارایی در آموزش عالی رخ داده است. چالشهای دیگری هم وجود دارد که هنوز راهحلی برای آنها پیدا نشده است، افزون بر این مسائل از قبیل افزایش تمایل دولتها به کیفیت، تقاضا برای پاسخگویی و ایجاد سازمانهای ملی کیفیت باعث شده از پایان دهه 1990میلادی به بعد دغدغه برای بهبود کیفیت و استانداردها، تبدیل به یک نگرانی جهانی شود - نیوتن، . - 169 : 2007 وایوق - 2003 - 1 میگوید در نظامهای آموزشی توجه به کیفیت به موازات تأکید بر کمیت، مدنظر قرار نگرفته است.
موضوع کیفیت در آموزش عالی توجه بسیاری را به خود معطوف ساخته است - اونیل2، . - 2004 بهبود کیفیت موجب کسب مزایای رقابتی برای سازمانها، از جمله آموزش عالی شده که این امر نیز، بسیاری از پژوهشگران علاقهمند را متوجه این حوزه کرده است
حرکت و خواست نظام کیفیت در آموزش عالی نیازمند ارزیابی نظاممند بر کلیهی جنبههای آن است. الگوهای متفاوت ارزیابی، نقاط قوت و ضعف برنامهها را آشکار ساخته و قضاوت را برای تصمیمگیری آسان مینماید
از این رو مارتین عقیده دارد که استقرار نظام ارزیابی فرآیندها در مؤسسات و برنامههای آنها یک فعالیت جاری محسوب میشود. برای این مقصود، ساز و کارهای متعدد ارزیابی جهت سنجش دقیق عملکرد در مؤسسات آموزش عالی گسترش یافته است - مارتین5، . - 2006 این نوع ارزیابی، به دست اندرکاران نظام ارزیابی نشان میدهد که تا چه اندازه با وضعیت مطلوب فاصله دارند و میبایست چه برنامهریزیهایی را برای رسیدن به اهداف و بهبود کیفیت مورد توجه قرار دهند
کیفیت از جمله مفاهیمی است که در 50 سال اخیر، ابتدا در فعالیت-های صنعتی، بدان توجه شده است و به تبع آن در سالهای اخیر توجه به مفهوم کیفیت و کاربرد آن در نظامهای آموزشی بیش از پیش گسترش یافته است
سازمان استانداردهای بین المللی - iSO - کیفیت را کلیتی از سیماهای یک محصول یا خدمت تلقی کرده است که بتواند نیازها و انتظارات بیان شده یا ضمنی ذینفعان را ارضا کند وکیفیت همانند زیبایی و خوبی واژهای است که با ذهنیت سروکار دارد، بنابراین معنی آن با توجه به ذهنیت افراد مختلف تغییر میکند
مفهوم شناسی و جهت گیری های اصلی کیفیت در آموزش عالی
صاحبنظران در زمینه کیفیت و کیفیت آموزشی تعاریف متعددی را با توجه به ذهنیات خود و زمینههای مربوط از این واژه ارائه کردهاند؛ مثلاً در صنعت بیشتر بر روی نیازهای مشتریان و مطابقت با آن تأکید میشود و در واقع صنعتگران معتقدند که کیفیت زمانی به وجود میآید که تولید یا خدمت، انتظارات مشتریان داخلی و خارجی را برآورده سازد.
در حالی که در مراکز علمی و آموزشی علاوه بر رضایت مشتریان، مطابقت با استانداردها و معیارهای علمی و آموزشی مورد نظر است. هاروی3 و گرین - 1993 - 4 رویکردهای تعریف کیفیت در ارتباط با آموزش عالی را به پنج دسته تقسیم کردهاند:
-1استثنایی بودن: از این دید کیفیت آن چیزی است که برجسته بودن یا برگزیده بودن یک چیز را نشان میدهد.
-2کمال: کیفیت به عنوان کمال به ثبات و بدون افت بودن یک محصول یا برونداد اشاره دارد.
-3مطابقت با اهداف: در این دیدگاه کیفیت به عنوان مطابقت با اهداف مطلوب و مورد انتظار و همچنین نیازهای مشتریان تعریف میشود.
-4ارزش برای فروش: این رویکرد به تعریف کیفیت در آموزش به سرمایهگذاری دولتها و افراد در آموزش برمیگردد و مطابق آن اگر یک برونداد - محصول - یکسان با هزینه کمتری تولید شود کیفیت بهتری دارد.
-5قابلیت انتقال دانش: در این دیدگاه هر چیزی که موجب انتقال ارتقاء و بهبود دانش نو در فراگیران شود از کیفیت برخوردار است.
شبکه بین المللی تضمین کیفیت در آموزش عالی، کیفیت آموزشی را براساس رویکرد سوم به مطابقت با یکی از دو مورد زیر تعریف می-کند:
الف - مطابقت با استانداردهای از قبل تعیین شده
ب - نیل به هدفهای تصریح شده. براساس تعریف اول کیفیت، تناسب وضعیت نظام آموزش عالی با استانداردهای از قبل توافق شده است و سنجش کیفیت نیز براساس این استانداردها صورت می گیرد. اما در تعریف دوم، کیفیت را براساس رسالت، اهداف و انتظارات بیان شده میسنجد
