بخشی از مقاله
چکیده
توسعه روزافزون گردشگری پایدار و اهمیت آن به عنوان یکی از پارامتر های توسعه پایدار و قرار گیری آن در ردیف صنایع مولد اقتصادی، چالش توسعه گردشگری و ایجاد گردشگری پایدار را ایجاد نموده است. در این میان، دزفول به دلیل برخورداری از پتانسیل های بلقوه طبیعی، تاریخی، فرهنگی و... از منظر توجه و توسعه گردشگری، از شهر های مستعد کشورمان محسوب می گردد. بر این اساس، ضرورت انجام مطالعات مناسب به منظور رشد، توسعه و پایداری گردشگری آن، اهمیت می یابد.
این اهمیت بدلیل وجود سازه های آبی دزفول که شاهکار تاریخی ایران در زمینه مهندسی آب و از آثار کهن و با ارزش تمدن ایرانی به حساب می آید، فزونی می یابد. در این بین یکی از نکات قابل تامل در مورد سازه های آبی دزفول، رویکرد تفریحی و گردشگری ساکنین دزفول نسبت به سازه های آبی درون رودخانه دز و ساحل پیرامون آن می باشد. تلاش پژوهش، شناخت این محدوده و ارائه تدابیری به منظور توسعه گردشگری پایدار آن می باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی بر اساس مطالعه کتابخانه ای، بررسی ادبیات موضوع و بررسی های میدانی می باشد که نتایج حاصل از تحقیق بیانگر راهکارهایی در جهت اجرای گردشگری پایدار در محدوده ساحلی آسیاب های آبی دزفول می باشد.
.1 مقدمه
امروزه گردشگری در جهان توسعه فراوانی یافته است و بسیاری از کشورها با کاربرد این رهیافت توانسته اند وضعیت خود را به میزان قابل توجه بهبود بخشیده و بسیاری از مشکلات خود از قبیل بیکاری، پایین بودن سطح درآمد، سرانه و کمبود درآمد ارزی را کاهش دهند.
نگاهی گذرا به مناطق مختلف ایران، حکایت از وجود پهنه های متنوع زیست محیطی دارد که به لحاظ برخورداری از ویژگی های مهم و متفاوت اقلیمی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، ... دارای پتانسیل های متعددی به منظور ایجاد انواع گونه های گردشگری و گردشگری پایدار می باشند. گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد زا و ایجاد اشتغال در سطح ملی می تواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی در قلمرو ملی باشد. ایجاد گردشگری پایدار، کیفیت زندگی جامعه میزبان را بهبود بخشیده و تجربه ای ارزشمند را برای گردشگران فراهم نماید.
شهرستان دزفول به عنوان یکی از شهرستان های استان خوزستان با برخورداری از پتانسیل های بالقوه طبیعی، تاریخی، فرهنگی و روستایی از نقاط مستعد استان برای برنامه ریزی بر پایه مطالعات گردشگری اکوتوریسم و ژئوتوریسم است. و ترسیم راهبردهای آینده با اتکا به جاذبه های گردشگری این منطقه، زمینه رشد اقتصادی و توسعه منطقه ای را مهیا کند.
یکی از ویژگی های بارز تاریخی دزفول و تمایز ویژه آن با دیگر مناطق ایران، وجود رودخانه دز و سازه های آبی موجود در آن است که شاهکار تاریخی ایران در زمینه مهندسی آب می باشد. بر این اساس، با توجه به قدمت تاریخی منطقه و وجود این آثار ارزشمند، ضرورت انجام مطالعات مناسب به منظور رشد، توسعه و پایداری گردشگری آنها اهمیت می یابد.
مطالعات در این زمینه می تواند فرصت های معرفی این آثار تاریخی در سطوح ملی و جهانی را ارائه نموده و یا راهکارهای اجرایی در جهت توسعه زیرساخت های گردشگری را فراهم آورد. بنابر مطالب عنوان شده، یکی از عوامل توسعه پایدار منطقه توجه و اهمیت به توسعه گردشگری پایدار آن می باشد و با توجه به اینکه امکان فراهم آوردن استفاده دائم بومیان در کنار گردشگران موقت یکی از راههای پایداری گردشگری منطقه است.
براین اساس با توجه به اینکه مردم دزفول خود نسبت به رودخانه و سازه های آبی موجود در آن، رفتار تفریحی و گردشگری داشته و بیشتر اوقات فصول گرم را به دلیل اقلیم منطقه و بهره مندی از خنکای ساحل، در کنار رودخانه و محدوده آسیاب های آبی به سر می برند. تلاش پژ وهش حاضر ارائه راهکارهای مناسب در زمینه پایداری گردشگری در محدوده آسیاب های آبی می باشد که برای این منظور پس از شناسایی مناطقی در این محدوده که بیشتر مورد انتخاب مردم قرار گرفته به ارائه راهکارها و راهبردهای که بعضاً راه حل های معمارانه می باشد می پردازیم.
-2 مبانی نظری
1-2 توسعه پایدار
توسعه پایدار به معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای حداکثر سازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب رسانی به توانائی نسل های بعدی برای برآوردن نیازهایشان می باشد. مفهوم توسعه پایدار ناظر بر این واقعیت انکار ناپذیر است که ملاحظات مربوط به اکولوژی می تواند و باید در فعالیت های اقتصادی به کار گرفته شود. این ملاحظات شامل ایده ایجاد محیطی منطقی می باشد که در آن ادعای توسعه به منظور پیشبرد کیفیت همه جانبه زندگی مورد چالش قرار می گیرد.
2-2 گردشگری پایدار
مفهوم توسعه پایدار گردشگری با مفاهیم توسعه پایدار و گردشگری پایدار در ارتباط است. توسعه پایدار در گردشگری نمی تواند به تنهایی توسط یک عامل واحد صورت پذیرد. بنابراین می بایست در جستجوی عاملانی برای تحقق توسعه پایدار بود.[5] توسعه پایدار گردشگری توسعه ای است که در آن توازن و تعادل، حفظ ارزش ها و اصول اقتصادی و نیز مزیت های اقتصادی در کنار هم دیده شده و کوشش می شود تا توسعه ای متعادل و همه جانبه صورت گیرد. گردشگری پایدار سعی در تنظیم روابط بین بین جامعه میزبان، مکان گردشگری و گردشگران دارد.
امروزه صنعت گردشگری و جهانگردی در بسیاری از کشورها به منزله نمادی از هویت فرهنگی و یکی از منابع کسب ارز می باشد. ایران کشوری است که به واسطه منابع، پتانسیل ها و فضاهای بی شمار گردشگری، امکان توسعه گردشگری پایدار و توسعه اقتصادی متأثر از آن را داراست.[1] همچنین بر اساس آخرین تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری پایدار باید کیفیت زندگی جامعه میزبان را بهبود بخشده و تجربه ای ارزشمند و باکیفیت را برای گردشگران فراهم نموده همچنین کیفیت محیط زیستی را که جامعه میزبان و مهمان به آن وابسته هستند، حفظ نماید
اهمیت گردشگری پایدار وجود جاذبه های متعدد و متنوع تاریخی- فرهنگی و طبیعی، در شهرها فرصتهای مناسبی جهت دست یابی به توسعه پایدار را برای آنها فراهم می آورد.گردشگری پایدار بی شک نقش مؤثری دراشتغال زایی، افزایش درآمد، ایجاد وحدت میان قومیت ها و عدالت اجتماعی را ایفا نماید
-3 شناخت محدوده مورد مطالعه
1-3 معرفی پیشینه تاریخی دزفول
دزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران با اقلیمی گرم و مرطوب و پیشینه تاریخی مربوط به دوره ساسانی، درکنار رودخانه دز واقع شده است. دزفول معرب دژپل می باشد. پل دزفول در میانه راه جندی شاپور و شوش قرار داشته و در دوره ساسانی، دژی درکنار رودخانه به منظور محافظت دربرابر تهاجم و تصرف راهزنان ساخته بودند
2-3 نحوه پیدایش سازه های آبی
بر اساس متون تاریخی، با توجه به محدودیت دسترسی به منابع آبی در نواحی دوردست رودخانه ها، پیشینیان با بهره گیری از شرایط مساعد طبیعی و استفاده از فنون آن زمان، از بالا دست رودخانه ها آبراهه هایی به سمت اراضی اطراف احداث نموده بودند که پس از آبیاری اراضی، آب این انشعاباتمجدداً به رودخانه سرازیر می گشت. در اثر این راهکار، ضمن دسترسی اراضی دور دست به آب آشامیدنی، اراضی قابل کشت آنها نیز آبیاری می گردید.
به منظور رساندن آب به اراضی دور دست می باید سطح آب را افزایش داده تا آب بتواند بر روی اراضی دشت جاری گردد. بنابراین با احداث سد های کوچکی که به بند معروف است، ضمن بالا آوردن سطح آب و امکان آبیاری اراضی کشاورزی، آب جاری شده در آبراهه ها و رودخانه ها برای مواقع کم آبی، ذخیره می شد.[9] بر این اساس و با توجه به موقعیت ویژه استقرار دزفول در دشت خوزستان و وجود رودخانه های پرآب در این دشت، شرایط محیطی- اقلیمی منطقه و کمبود منابع آب غیررودخانه ای همچنین اهمیت نقش آب در شکل گیری شهر، معیشت و اقتصاد مردم منطقه، گواه شکل گیری اولین نطفه های سازه های آبی در شهر تاریخی دزفول می باشد.
3-3 معرفی سازه های آبی دزفول
سازه های آبی دزفول مجموعه ای است متشکل از پل، بندها، آسیاب ها و قنات ها که یکی از آثار ارزشمند تاریخی و از جاذبه های گردشگری شهرستان دزفول به شمار می آید و به شماره 3984 در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده و جزء میراث تاریخی کشورمان محسوب می گردد. این مجموعه در ارتباط با جریان دائمی رود دز و همزمان با شکل گیری هسته شهر در زمان ساسانیان در بستر رودخانه ساخته شده و در دوره های بعدی توسعه شهر با توجه به نیاز ساکنین، توسعه یافته است.
