بخشی از مقاله
چکیده
چغندر قند نقش مهمی در تولید قند ایران و جهان دارد. شناسایی مهمترین صفات موثر بر ویژگیهاي اقتصادي گیاهان از جمله عملکرد ریشه و قند چغندر قند داراي اهمیت زیادي در انتخاب غیرمستقیم میباشد. هدف از تحقیق حاضر، گزینش مهمترین صفات موثر بر وزن ریشه و وزن قند در چغندر قند بود.
37 ژنوتیپ چغندرقند در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با شش تکرار در گلخانه دانشگاه یاسوج در سال زراعی 1394- 95 مورد ارزیابی قرار گرفتند. در پایان فصل زراعی، صفات وزن، طول و قطر ریشه، وزن تر و ارتفاع بوته، عیار و وزن قند اندازهگیري شدند.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ براي همه صفات بهجز عیار قند معنیدار بود. نتایج همبستگی ژنتیکی نشان داد که وزن قند - r=0/99** - و قطر ریشه - r=0/75** - بیشترین همبستگی را با وزن ریشه و قطر ریشه - r=0/76** - بیشترین همبستگی را با وزن قند داشتند. بر اساس رگرسیون گام به گام براي وزن ریشه، سه صفت قطر ریشه، طول ریشه و ارتفاع بوته وارد مدل رگرسیونی شدند که 78/29 درصد از تغییرات وزن ریشه را توجیه نمودند. نتایج رگرسیون گام به گام براي وزن قند نشان داد که وزن تر بوته تنها صفت وارد شده در مدل بود که 21/19 درصد از تغیرات وزن قند را توجیه کرد. تجزیه ضرایب مسیر براي وزن ریشه نشان داد که قطر ریشه بالاترین اثر مستقیم را بر روي وزن ریشه دارد و اثر غیر مستقیم ارتفاع بوته از طریق قطر ریشه بر آن قابل توجه بود. از نتایج این پژوهش میتوان در برنامههاي اصلاحی چغندرقند استفاده نمود.
مقدمه
چغندرقند با نام علمی Beta vulgaris L. گیاهی دگرگشن، دیپلوئید - 2x=2n=18 - و دوساله از تیره اسفناجیان است که به صورت گیاهی یکساله و براي تولیدریشه ذخیرهاي کشت میشود. اهداف برنامههاي بهنژادي چغندرقند تهیه ژنوتیپهاي پایدار و سازگاري است که با حداقل هزینههاي تولید، حداکثر شکر سفید در واحد سطح را تولید کرده باشد. این اهداف، از طریق گزینش انجام میشود.
همبستگی منفی و تقریباً غیر قابل تغییري بین عیار قند و وزن ریشه وجود دارد. بنابراین، دستیابی همزمان به حداکثر میزان در هر دو جز اصلی عملکرد شکر مشکل است. شناسایی مهمترین صفات موثر بر وزن ریشه و عیار قند کاربرد زیادي در انتخاب غیرمستقیم دارد که این کار از طریق تجزیه و تحلیلهاي آماري چند متغیره از جمله رگرسیون گام به گام و تجزیه علیت صورت میگیرد.
نصري و همکاران در سال 1391 با مطالعه همبستگی صفات و تجزیه علیت عملکرد کمی و کیفی چغندرقند در دو روش کشت مستقیم و نشائی، با انجام رگرسیون گام بهگام دریافتند که صفات مهم در عملکرد ریشه چغندرقند شامل وزن خشک ریشه، وزن تر کل، وزن تر برگ و وزن تر طوقه بودند که صفات مذکور نزدیک به 100 درصد تغییرات عملکرد ریشه را توجیه کردند و براي عملکرد شکر قابل استحصال سه صفت شامل وزن تر ریشه، درصد قند خالص و درصد قند طوقه، وارد مدل رگرسیونی شدند که این صفات تقریبا 100 درصد تغیرات را توجیه نمودند که وزن تر ریشه به تنهایی 91 درصد تغییرات را توجیه نمود.
در مطالعه آنها وزن تر برگ بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر روي ریشه تولیدي داشت و از طریق صفات وزن خشک ریشه و وزن تر طوقه اثر غیر مستقیم و منفی و از طریق وزن تر کل اثر غیر مستقیم و مثبت بر روي عملکرد داشتند. براي عملکرد شکر قابل استحصال بر اساس تجزیه علیت، وزن تر ریشه بیشترین تاثیر مستقیم و
مثبت و درصد قند خالص کمترین تاثیر مستقیم و منفی را بر روي عملکرد شکر قابل استحصال داشتند. در ارزیابی ژنوتیپهاي چغندرقند و روابط بین صفات در شرایط تنش شوري و نرمال بر اساس نتایج ضرایب همبستگی بین صفات، تجزیه رگرسیون گام به گام و تجزیه علیت در شرایط نرمال صفات عملکرد ریشه، درصد قند خالص و ازت مضره و در شرایط شوري صفات درصد قند خالص و ازت مضره بهعنوان تأثیرگذارترین صفات برعملکرد قند خالص شناسایی شدند
هدف از این مطالعه بررسی روابط بین صفات مهم و گزینش مهمترین صفات موثر بر وزن ریشه و قند در چغندرقند بود.
مواد وروشها
در این پژوهش، از بذور 37 ژنوتیپ چغندرقند دریافتی از موسسه اصلاح و تهیه بذر چغندرقند کرج استفاده گردید
آزمایش در گلخانه دانشکده کشاورزي دانشگاه یاسوج در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با شش تکرار اجرا گردید. کشت درون گلدانهایی به ابعاد 35 در 45 سانتیمتر که حاوي خاك رس، کود حیوانی و ماسه الک شده با نسبت 1 :1 :2 بودند، انجام شد. در هر گلدان 12 بذر ضدعفونی شده از هر ژنوتیپ کشت شد که بعد از تنک کردن، در آخر دو بوته که بزرگتر و قويتر بودند در هر گلدان نگهداشته شدند. مراقبتهاي لازم از قبیل آبیاري، کوددهی، وجین علفهاي هرز براي تمامی گلدانها به طور یکنواخت انجام گردید. در زمان برداشت بر روي ژنوتیپهاي چغندرقند تحت آزمایش، وزن ریشه، طول و قطر ریشه، وزن تر بوته، ارتفاع بوته، ارتفاع طوقه، عیار قند و وزن قند اندازهگیري شدند.جهت بررسی روابط فنوتیپی و ژنوتیپی میان صفات اندازهگیري شده، ضرایب همبستگی فنوتیپی و ژنوتیپی محاسبه شدند. ضریب همبستگی فنوتیپی با استفاده از میانگین دادهها محاسبه شد و جهت محاسبه ضریب همبستگی ژنتیکی نیز از رابطه زیر استفاده شد
جدول.1 فهرست ژنوتیپهاي چغندرقند مورد مطالعه
در روش گزینش مرحلهاي رگرسیون چند متغیره، وزن ریشه به عنوان متغیر تابع و صفات طول ریشه، قطر ریشه، وزن تر بوته، ارتفاع بوته، ارتفاع طوقه و عیار قند به عنوان متغیر ثابت در نظر گرفته شدند. وزن قند نیز به عنوان متغیر تابع و صفات طول ریشه، قطر ریشه، وزن تر بوته، ارتفاع بوته، ارتفاع طوقه به عنوان متغیر ثابت در نظر گرفته شدند و صفاتی که بیشترین اهمیت را در توجیه وزن ریشه و وزن قند داشتند، مشخص شدند. سپس اثرات مستقیم و غیر مستقیم آنها بر روي وزن ریشه و وزن قند با استفاده از تجزیه و تحلیل ضرایب مسیر تعیین شدند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS 9.1 انجام شد.
نتایج و بحث
همبستگیهاي فنوتیپی و ژنتیکی بین صفات
نتایج مربوط به برآورد ضرایب همبستگی ژنتیکی و فنوتیپی بین صفات اندازهگیري شده در جدول 2 نشان داده شده است. در اکثر موارد تفاوتهابین ضرایب همبستگی ژنتیکی و ضرایب همبستگی فنوتیپی بسیار ناچیز بودند که نشاندهنده سهم کم واریانسها و کوواریانسهاي محیطی میباشد. همبستگی فنوتیپی مثبت و معنیداري بین طول ریشه، قطر ریشه، ارتفاع بوته و وزن قند با وزن ریشه در سطح احتمال یک درصد و ارتفاع طوقه در سطح احتمال پنج درصد وجود داشت
