بخشی از مقاله
چکیده
رانش زمین یکی از پدیده های طبیعی است که در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران به وقوع می پیوندد. کشور ایران از جمله نواحی مستعد وقوع زمین لغزه در دنیا می باشد زیرا بسیاری از شرایط لازم برای وقوع زمین لغزش های با ابعاد وسیع را داراست. در این مقاله سعی شده است تا با شیوه تحلیلی و توصیفی، پتانسیل های موجود در ایران برای وقوع انجام زمین لغزش در آن مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، انواع شیوه های جلوگیری، کنترل و کاهش خسارات ناشی از زمین لغزش ها مورد مطالعه قرار گرفته است.
.1 مقدمه
هنوز از حرکت شتابان چرخهای تمدن و توسعه قرن بیستم لختی نگذشته و تا دستیابی به آرمان شهر موعود راهی بس طولانی باقیست که ثمرات این هیاهوی فن گرایانه بشر را در عرصه های مختلف زندگی بر روی کره خاکی مشاهده می کنیم. آنچه که ارتقاء فن و تکنولوژی برایمان به ارمغان آورده فقط رفاه و آسایش نیست بلکه پیامد آن در بسیاری از موارد بسی تلخ و گاهی جبران ناپذیر بوده است
در بسیاری از محیط های کوهستانیعموماً، اکثر خطرات مربوط به حرکات توده ای است. حرکات توده ای جابجا شدن مواد سطحی به پائین شیب بر اثر نیروی جاذبه است و تقرباًی می تواند در هر محیطی که در حال حاضر دارای شیب باشد، رخ دهد. این حرکات دارای مقیاس های بسیار متفاوتی هستند - از چند مترمکعب تا بیش از 100 متر مکعب درکیلومتر - و سرعت 1 - میلیمتر درسال تا صدها متردرثانیه - . بر روی دامنه ها، زمانی که ضریب اطمینان کاهش پیدا می کند، یعنی نسبت بین متوسط مقاومت برشی زمین، به متوسط تنش برشی اعمال شده، بزرگ تر از یک واحد شود، حرکات توده ای صورت می گیرد.
پدیده لغزش بر اثر رفتار نیروهای برشی و ثقلی در یک سطح شیب دار به وجود می آید. چنانچه سیالی در فضای بین دانه ای و شبکه بلوری وجود داشته باشد، خزش شکننده ای ایجاد می شود و در نتیجه رفتار لغزشی تشدید می یابد. با نفوذ مواد ریز میکروسکوپی در فواصل بین دانه ای و بلوری؛ گسیختگی و یا شکستگی ریز دانه ای بلوری به وجود می آید که امواج برشی را مستهلک می نماید. در این صورت جریانهای گلی یا ریزش سنگ یا واریزه های گوناگون بر اثر جابجایی حاصل از لغزش ایجاد می شود
به زبان ساده تر، زمین لغزش به حرکت توده ای مواد تشکیل دهنده زمین از یک شیب به سمت پایین اطلاق می شود، که به ناپایداری شیب نیز معروف است و عمده زمین لغزشها نیز درحاشیه راهها و مناطق شیب دار رخ می دهد.
افزایش درصد رطوبت خاک و وجود آبهای زیرزمینی در دامنه ها، به دلایل زیر منجر به ناپایداری شیب ها می گردد: -1وزن مخصوص مواد دامنه افزایش یافته و امکان لغزش آن بیشتر می گردد.
-2با نفوذ آب به داخل ساختمان خاک، زاویه اصطکاک داخلی افزایش یافته و دامنه ناپایدارتر می گردد.
-3با تجمع آبهای نفوذی در داخل شیب ها و تشکیل سطح ایستابی، فشار آب منفذی افزایش می یابد و به موجب آن تنش عمودی مؤثر بر سطح گسیختگی و در نتیجه مقاومت برشی مواد دامنه کاهش می یابد که این امر منجر به کاهش ضریب اطمینان می گردد.
-4علاوه بر آن وجود آب در کاهش اصطکاک بین لایه ها و لغزنده نمودن توده خاک بسیار مؤثر است.
در کشور ایران بیش از 3250 مورد زمین لغزش از استانهای مختلف کشور به ثبت رسیده که بیشترین و از موارد مهم آن می توان به زمین لغزشهای حاصل از زلزله 31 خرداد ماه 1369 اشاره کرد.
افزایش فعالیتهای انسانی ناشی از رشد جمعیت چه در قالب توسعه مناطق مسکونی و چه در قالب توسعه شریانهای حیاتی نظیر خطوط انتقال نیرو، خطوط انتقال نفت، گاز، آب و راههای دسترسی روستایی و شهری موجب گردیده است تا بهره برداری از اراضی حاشیه ارتفاعات و همچنین اجرای عملیات ساختمانی در امتداد شریانهای یاد شده، توسعه قابل توجهی داشته باشد.
متأسفانه به دلیل عدم توجه به مسئله پایداری در شیب ها، هر ساله و بویژه به دنبال وقوع بارندگی ها و یا زلزله ها با حوادث ناگوار ناشی از لغزش روبرو می شویم. رانش زمین مخصوصا در نواحی کوهستانی کشورمان یکی از عوامل محدود کننده توسعه اجتماعی و اقتصادی است. وقوع این پدیده علاوه بر نقش تخریبی در جنگلها، مراتع و اراضی کشاورزی اثرات بسیار نامطلوبی در پر کردن مخازن سدها، انسداد کانالهای آبیاری و زهکشی، تخریب جاده ها، راه آهن، راههای ارتباطی و مناطق مسکونی دارد
بنابراین مطالعه دقیق پدیده زمین لغزش در نقاط مختلف به منظور جلوگیری از اثرات زیانبار آن در عرصه های منابع طبیعی و سایر بخش های توسعه عمرانی و اقتصادی و اجتماعی کشور از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو در این مقاله تلاش شده است تا ابتدا به بررسی علل عمومی آمار بالا و وقوع انواع زمین لغزش ها در ایران پرداخته شده و سپس راههای مدیریت و کنترل و کاهش خسارات ناشی از رانش زمین در ایران پرداخته می شود.
.2روش کار
در تدوین مطالب این مقاله از روش کتابخانه ای و به شیوه تحلیلی-توصیفی استفاده شده است.
.3نتایج و بحث
.3-1علل عمومی وقوع رانش زمین در ایران
.3-1-1توپوگرافی
مناطق کوهستانی با شیب نسبی زیاد از عوامل اصلی ایجاد وجود رانش زمین می باشد. قرارگیری ایران در کمربند کوهستانی آلپ- هیمالیا و توزیع و پراکندگی کوهستانها در سراسر کشور - شکل - 1، از علل اصلی وقوع انواع زمین لغزه ها در کشور می باشد.
شکل.1 نقشه پراکندگی ناهمواریهای ایران
ارتفاع میانگین تمامی کشور حدود 1200متر و ارتفاع میانگین فلات داخلی نزدیک به 900متر است.[5] بیشترین مساحت سرزمینی ایران در سطوح ارتفاعی1000-2000متر گسترده شده اند. سطوح ارتفاعی بالاتر از 2000متر، 15/7 درصد از مساحت کشور را تشکیل داده است و در مجموع بیش از 69 درصد از مساحت کشور، ارتفاع بیش از 1000متر را دارا می باشند
جدول.1 فراوانی ارتفاعی سرزمین ایران
این مسأله دقیقا انعکاس ویژگی فلاتی بودن این سرزمین را نشان می دهد. زمینهای پر شیب نیز در ایران از فراوانی قابل توجهی برخوردارند. زمینهای پر شیب - شیب بیش از 30 درصد - حدود 14درصد از مساحت کشور را می پوشانند. از میان آنها حدود8درصد زمینها شیب بیش از 50درصد دارند
