بخشی از مقاله
چکیده
در دهه اخیر مسالهی پرخاشگری دانشآموزان در مدرسه توجه بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت، پژوهشگران و رسانههای گروهی را به خود مشغول داشته است. این پژوهش با هدف بررسی اثر شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی، که روشی تربیتی برای گسترش فرهنگ کانالیزه کردن خشم به شمار میرود، بر کاهش پرخاشگری دانشآموزان، انجام گرفت.
روش این پژوهش آزمایشی و از طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشآموزان دختر مقطع متوسطه ناحیه 3 کرج بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی دو مدرسه انتخاب شدند. از مجموع دانشآموزانی که پرسشنامه پرخاشگری را پر کردند و نمرات بالاتر از میانگین داشتند، از هر مدرسه 20 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند.
گروه آزمایش به مدت هشت جلسه و هفتهای یک بار به صورت گروهی تحت درمان به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی قرار گرفت، در حالی که گروه کنترل آموزشی را دریافت نکرد. ابزار مورد استفاده در پژوهش پرسشنامه پرخاشگری باس و پری - 1992 - بود که دانشآموزان آن را در دو نوبت پیش آزمون و پس آزمون تکمیل کردند. برای بررسی آماری دادهها از روش تحلیل کوواریانس چندمتغیره - مانکوا - استفاده شد.
نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیره نشان داد که پس از حذف تأثیر پیشآزمون، گروه آزمایش در کل مقیاس پرخاشگری F=1059/531 - ؛ - P<0/001، کاهش معناداری نسبت به گروه کنترل داشته است. همچنین پس از حذف تأثیر پیش آزمون، گروه آزمایش در خرده مقیاس احساس پرخاشگرانه F=639/936 - ؛ - P<0/001، در خرده مقیاس افکارپرخاشگرانه F=154/240 - ؛ - P<0/001، و در رفتار پرخاشگرانه F=502/836 - ؛ - P<0/001، کاهش معناداری را نسبت به گروه کنترل داشته است.
این تحقیق نشان داد که شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی، موجب کاهش پرخاشگری در هر سه مؤلفه رفتار پرخاشگرانه، احساس پرخاشگرانه و افکار پرخاشگرانه در دانشآموزان میشود. بنابراین، میتوان از روش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برای ایجاد و گسترش فرهنگ کنترل پرخاشگری، بهرهی فراوان گرفت.
مقدمه
بدون تردید یکی از زمینهایی که اخیراً در آسیب شناسی روانی مورد توجه محققان قرار گرفته و تحقیقات مبسوطی را به خود جذب نموده، پرخاشگری است. پرخاشگری عبارت است از حالت منفی ذهنی همراه با نقصها و انحرافات شناختی و رفتارهای ناسازگارانه و همچنین به رفتار آشکارا اعم از فیزیکی و کلامی اطلاق میشود که منجر به آسیب به شخص، شیء و یا سیستم دیگری میشود
پرخاشگری از سه مؤلفه احساس پرخاشگرانه، افکار پرخاشگرانه و رفتار پرخاشگرانه تشکیل شده است. احساس پرخاشگرانه؛ حالت هیجانی که زیربنای پرخاشگری و خصومت است و »خشم« نامیده میشود. افکار پرخاشگرانه؛ نگرش پرخاشگرانه فراگیری است که فرد را به سوی رفتارهای پرخاشگرانه سوق میدهد و »خصومت« نامیده میشود. رفتار پرخاشگرانه؛ عبارت است از رفتار قابل مشاهده که با قصد آسیب رساندن انجام میشود
آنچه امروز نگرانیهای زیادی را در مورد رفتار پرخاشگرانه به وجود آورده است، گسترش پرخاشگری در میان نوجوانان و به ویژه در میان دانشآموزان مدارس است. نوجوانی را به عنوان دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی تعریف کردهاند
نوجوانی از مهمترین دورههای سنی است و نوجوانان از آسیبپذیرترین گروه های اجتماعی هستند. نتایج پژوهشها بیانگر افزایش و فراگیر شدن این معضل در میان دانشآموزان است. تحقیق ترشیزی و سعادت جو - 2012 - نشان میدهد که 54/1 درصد از دانشآموزان پسر و 52/8 درصد از دانشآموزان دختر پرخاشگر هستند.
بازرگان، صادقی و لواسانی - 1382 - در تحقیقی نشان دادند که خشونت کلامی در مدارس راهنمایی تهران امری رایج است و به صورت فحش، تهمت و تمسخر دیگری اعمال میشود. رفتار پرخاشگرانه و خشونتآمیز دانشآموزان در مدرسه ممکن است به صورت کلامی یا بدنی باشد، خشونت کلامی مواردی مانند فحش دادن، توهین کردن، تهدیدکردن، تحقیر، تمسخرکردن و لقب دادن را در بر میگیرد و پرخاشگری بدنی شامل کتک زدن، هول دادن، مشت زدن، از بین بردن وسایل و سایر اعمال مشابه است که در هر حال هدف هر یک از رفتارهای فوق آزار دادن دیگران است. بروز چنین رفتارهای آزاردهنده ای، خاستگاه بسیاری از پژوهشهای حوزهی روانشناسی و جامعه شناسی جهت کنترل پرخاشگری افراد بوده است. به طور مثال؛ فجوربک، آرنت، اورنبول و والاچ - 2011 - ، نشان دادند که شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی، منجر به کاهش استرس، اضطراب و پرخاشگری میشود و سلامت روانی افراد را بهبود میبخشد.
ذهنآگاهی1، احساس بدون قضاوت و متعادلی از آگاهی است که به واضح دیدن و پذیرش هیجانات و پدیدههای فیزیکی، همانطور که اتفاق میافتند، کمک میکند
ذهن آگاهی، به طورکلی به فرایندهای شناختی اطلاق میشود که طی آنها فرد ذهنآگاه، تمرکز خود را روی تجربه احساسات و اتفاقاتی که در لحظه در خود یا اطرافش رخ میدهد، متمرکز میسازد
ذهن آگاهی را میتوان در تقابل با حالاتی مانند اشتغال ذهنی با خاطرات، تخیلات، برنامهها، یا نگرانی و رفتار خودکار دانست که در آن، توجه بر چیز دیگری متمرکز است
به عبارت دیگر ذهنآگاهی شامل اتخاذ نگرشی غیرقضاوتی نسبت به تجربههای شخصی است که لحظه به لحظه در جریان است از این رو به فرد اجازه میدهد تا واکنش کمتر و در مقابل پذیرش بیشتری نسبت به این تجارب داشته باشد
