مقاله در مورد ارزشیابی در آموزش

بخشی از مقاله

ارزشیابی در آموزش

باسمه تعالی
مقدمه:
باید این مطلب مهم در را نظر داشت که جوامع پیشرفته بشری با عنایت به توسعه آموزش و پرورش خود توانسته اند پله های ترقی و توسعه همه جانبه را به پیمایند. در توسعه آموزش و پرورش ملاکها و فاکتورهای متعددی نقش دارند. مهم ترین آن نظام ارزشیابی در آموزش می باشد.
آموزش را می توان به عنوان فرآیند کنش متقابل معلم و دانش آموز تعریف کرد که به موجب آن تجارب مناسب یادگیری برای رسیدن دانش آموزان به هدف های آموزش و پرورش فراهم می شود.

در آموزش و پرورش سنتی ارزشیابی به عنوان آخرین حلقه های فرآیند یاد دهی، یادگیری تلقی می شود دوره آموزشی برای جدا کردن دانش آموزان با توانایی یادگیری متفاوت به کار می رفت. امروزه ارزشیابی را بخش جدایی ناپذیر یاد دهی، یادگیری می داند که همراه با آموزش و در ارتباط تنگاتنگ با آن، به گونه ای مستمر انجام می گیرد و به جای تاکید بر طبقه بندی دانش آموزان و مقایسه آنان با یکدیگر، هدایت یادگیری آنان را مرکز توجه خود قرار می دهد.
به منظور نظام بخشی به فعالیت های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با توجه به رویکرد و نگرشهای نوین در تعلیم و تربیت، اصول زیر تحت عنوان (اصول بر ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ) تعیین شده است.

1 ) جدایی ناپذیری ارزشیابی از فرآیند یاد دهی، یادگیری :
ارزشیابی دانش آموزان باید به عنوان بخش جدایی ناپذیر فرآیند یاد دهی، یادگیری و نه به عنوان نقطه پایانی آن تلقی شود.
2 ) استفاده از نتایج ارزشیابی در بهبود فرآیند یاد دهی، یادگیری و اصلاح برنامه ها و روشها.
هدف غایی ارزشیابی، اصلاح و بهبود فرآیند یاد دهی، یادگیری است و نتایج ارزشیابی ها باید در اصلاح برنامه ها و روشها مورد استفاده قرار گیرد.

3 ) هماهنگی میان هدف ها محتوا روش های یاد دهی، یاد گیری و فرآیند ارزشیابی:
در ارزشیابی باید تناسب و هماهنگی بین هدف ها، محتوا و روش های یاد دهی، یاد گیری مربوط به هر درس مورد توجه قرار گیرد.
4 ) توجه به آمادگی دانش آموزان:
در طراحی و اجرای انواع برنامه های ارزشیابی باید به آمادگی های جسمانی

5 ) توجه به رشد همه جانبه دانش آموزان:
در ارزشیابی باید به جنبه های مختلف رشد بدنی، عقلی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و حرکتی دانش آموزان توجه شود.

6 ) توجه همه جانبه به دانش ها، نگرش ها و مهارتها:
در ارزشیابی، متناسب با محتوای آموزش و پرورش باید به حیطه دانش ها، نگرش ها و مهارتهای دانش آموزان توجه شود.
7 ) توجه به ارزشیابی دانش آموز از یادگیری های خود (خود ارزشیابی):
در ارزشیابی باید شرایطی فراهم شود که دانش آمیز نیز بتوانند از یادگیریها و عملکرد های خود و دیگر دانش آموزان ارزشیابی کند.
8 ) ارزشیابی از فعالیتهای گروهی:
در نظام ارزشیابی، علاوه بر ارزش یابی فردی، باید از فعالیتهای گرو

هی نیز ارزشیابی به عمل آید.
9 ) توجه به فرآیند های فکری منتهی به تولید پاسخ:
در ارزشیابی باید علاوه بر پاسخ نهایی، به فرآیندی که منجر به تولید پاسخ شده است توجه کرد.
10 ) تاکید بر نوآوری و خلاقیت :
در ارزشیابی باید تاکید بر روش حل مساله، زمینه رشد و شکوفایی دانش آموزان را فراهم کرد.
11 ) تنوع روش ها و ابزارهای اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی :
با توجه به اهداف، ماهیت و نوع موارد ارزشیابی، از انواع مختلف روش ها و ابزارهای ارزشیابی (مانند پرسش های شفاعی، آزمون های عملی، انواع پرسش های عینی و انشایی، روشهای مشاهده رفتار، پوشه های مجموعه کار، ارایه مقالات و طرح ها، گزارش مربوط به فعالیت های تحقیقاتی، ارزشیابی عملکردی، ارزشیابی مستمر، انواع دست ساخته ها، روش خود سنجی و ....) استفاده می شود.
12 ) استفاده از انواع ارزشیابی:
در فرآیند یاد دهی، یاد گیری لازم است با توجه به هدف ها، محتوا و روش های تدریس از انواع ارزشیابی ها (از قبیل تشخیصی، تکوینی، مجموعی، هنجار مرجع، هدف مرجع، درونی، بیرونی، ملی و ...) استفاده شود.
13 ) استقلال مدرسه و معلم در فرآیند ارزشیابی:

در فرآیند ارزشیابی باید استقلال مدرسه و معلم در چارچوب سیاست های کلی آموزش و پرورش حفظ شود.
14 ) اصل رعایت قواعد اخلاقی و انسانی در ارزشیابی:
به موجب این اصل، ارزشیابی باید به گونه ای سازماندهی و اجرا شود که موجب خدشه دار شدن حقوق، تعاملات انسانی، اعتماد به نفس و سلامت روانی دانش آموز یا معلم نگردد.
15 ) اصل توجه به تفاوت های فردی:
در انجام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می بایست به تفاوت های فردی

دانش آموزان توجه شود.

16 ) ضرورت هماهنگی در تحقق اصول ارزشیابی:
در به کارگیری اصول فوق الذکر باید میان سازمانها، مراکز، ادارات، واحدها و سایر بخش های مسئول ارزشیابی در مورد روش ها، ابزارها، معیارها و برنامه های اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، تعهد و هماهنگی کامل وجود داشته باشد.
تعریف ارزشیابی :
ارزشیابی در آموزش و پرورش تعاریف متعددی دارد.
1 ) کرونباخ (cronbach): ارزشیابی را جمع آوری و به کار گیری اطلاعات در جهت اتخاذ تصمیم برای یک برنامه آموزشی تعریف می کند. (شیرازی، علی، ص 236)
بی بای (Beeby): ارزشیابی را فراگرد جمع آوری و تفسیر منظم شواهدی که در نهایت به قضاوت ارزشیابی نظر به این که به اقدام شخصی بیانجامد، می داند. ابعاد این تعریف: جمع آوری شواهد، تفسیر، قضاوت و تصمیم گیری است.
(شیرازی، علی، ص 236)
استافل بیم: ارزشیابی را فرآیند، تعیین کردن (Delineating)، به دست آوردن (Obtaining) و فراهم ساختن (providing) اطلاعات مفیدی برای قضاوت در تصمیم گیری ها تعریف کردند.

انواع ارزشیابی:
الف ) اسکریون (scriven) ارزشیابی ها را بر دو نوع ارزشیابی پایانی و تکوینی تقسیم می کند.
1 ) ارزشیابی پایانی (sammative Evaluation):

ارزشیابی که در مدارس متداول است و شامل ارزشیابی آخر سال یا دوره دانش آموزان برنامه یا روند آموزشی است.
مهمترین نقص ارزشیابی پایانی مقطعی بودن آن است، لذا قادر نیست اصلاحات یا تغییرات ضروری را در طول سال یا برنامه در جهت بهبودی و به سازی فعالیتها ایجاد کند.
2 ) ارزشیابی تکوینی یا مستمر (Formative Evaluation):
در این ارزشیابی اطلاعات به طور مداوم جمع آوری و مورد استفاده قرار می

گیرد و نیاز به باز خوردهای فرد، محیطی دارد تا بتواند تصمیم گیری های لازم را در جهت افزایش اثر بخش برنامه ها یا فعالیتهای آموزشی اتخاذ کند. این نوع ارزشیابی بیشتر به فراهم آوردن اطلاعات برای بهبودی کار تاکید دارد.
ب ) استافل بیم (stuffle beam): ارزشیابی را در چهار نوع بیان می کند.
1 ) ارزشیابی زمینه، 2 ) ارزشیابی درونداد؛ 3 ) ارزشیابی فرآیند؛ 4 ) ارزشیابی برونداد؛

ارزشیابی زمینه (Context Evaluation) :
هدف این ارزشیابی فراهم ساختن یا ارائه یک منطق برای تعیین اهداف است. برای رسیدن به آن محیط، شرایط واقعی و مشکلات موجود، بایستی شوند و تصمیماتی مبتنی بر اصلاح شرایط و مشکلات اتخاذ گردد تا نیل به اهداف مورد نظر را میسر سازد.
ارزشیابی درونداد (Input Evaluation):
این نوع ارزشیابی در ارتباط با چگونگی استفاده از منابع برای نیل به اهداف برنامه است شامل ارزشیابی توانایی های سازمان، استراتژی هایی در جهت نیل به اهداف برنامه و طراحی یک استراتژی اجرایی، عملیاتی گردد.
ارزشیابی فرآیند (Process Evaluation):
به باز خوردهای دوره ای خصوصا شناسایی نقص دروندادها در حین اجرای برنامه مربوطه است.
ارزشیابی برونداد (Product Evaluation):
به سنجش نتایج می پردازد که نه تنها در آخر بلکه بر حسب ضرورت در فواصل برنامه صورت می گیرد.
*******************
یکی از تخصص های مورد نیاز دست اندر کاران تعلیم و تربیت در سطوح مختلف سازمانی و اجرایی بر خوردار بودن از دانش، مهارت سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می باشد که فقدان آن در عرصه عمل و اجرا ناکار آمدی فرآیند یاد دهی، یاد گیری را به دنبال خواهد داشت. با وجود آگاهی از توانایی های علمی و تجربی دبیران و معلمان گرامی و مدیران آگاه و دلسوز واحدهای آموزشی در حیطه ی سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، لیکن به دلیل اهمیت موضوع و نیز ظرافت های و پیچیدگی های این امر امید است با عنایت همکاران ارجمند در جهت تحقق اهداف آموزشی و تربیتی شاهد تعاملی پویا، مستمر و پایدار باشیم.
الف ) اصطلاحات و مفاهیم ارزشیابی و امتحانات؛

ب ) ارزشیابی تکوینی و شیوه اجرای آن؛
الف ) تعریف اصطلاحات و مفاهیم ارزشیابی پیشرفت تحصیلی؛
ارزشیابی (Evaluation):
اصطلاح ارزشیابی یا ارزیابی به طور ساده به تعیین ارزش (value) برای هر چیز یاد آوری ارزشی (Value judgement) کردن گفته می شود.
ارزشیابی به یک فرآیند نظام دار برای جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود به این منظور که تعیین می شود آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند یا در حالت حقق یافتن هستند و به چه میزانی.
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی (achievement evaluation Academic) :
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی عبارت از سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه نتایج حاصل با هدفهای آموزشی تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوششهای یادگیری دانش آموزان یا دانشجویان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی.
ارزشیابی آغازین (Preassessment):
نخستین ارزشیابی معلم که پیش از فعالیت های آموزشی او به اجرا در می ید ارزشیابی آغازین نامیده می شود.
ارزشیابی تکوینی یا مستمر (Formative evaluation):
آن چه عمدتا به منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی یعنی برنامه یا روش آموزشی، مورد استفاده قرار می گیرد، ارزشیابی تکوینی نام دارد.
ارزشیابی تشخیصی (Dignostic Evaluation) :
نوعی از ارزشیابی تکوینی است که با هدف تشخیص مشکلات یاد گیر دانش آموزان در یک موضوع درسی به کار می رود و معمولا در جریان آموزش انجام می گیرد. از طریق ارزشیابی تشخیصی می توان معاونات و مهارتهای لازم دانش آموزان را برای ورود به مطالب جدید تشخیص داد و نیز معیاری است برای سنجش رفتار ورودی دانش آموزان که به کمک آن می توان نقطه شروع فعالیت های آموزشی را مشخص کرد.
ارزشیابی تراکمی یا پایانی (Evaluation Summative) :

در ارزشیابی تراکمی تمام آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضاوت درباره اثر بخشی کار معلم و برنامه درسی با یکدیگر است. به وسیله این ارزشیابی می توان یادگیری های متراکم دانش آموزان را در طول یک دوره آموزشی اندازه گیری کرد و چون معمولاً در پایان آموزشی به عمل می آید به آن ارزشیابی پایانی نیز می گویند.
******************

اندازه گیری (Measurement) :
اندازه گیری فرآیندی که تعیین می کند یک شخص یا یک چیز چه مقدار از یک ویژگی برخوردار است.
آزمون (test) : آزمون وسیله یا روشی نظام دار برای اندازه گیری نمونه ای رفتار است.
آزمون (testing): وقتی که برای اندازه گیری یکی از ویژگی های روانی یا تربیتی یک فرد یا گروهی از افراد از آزمون استفاده می شود به این عمل یا فعالیت آزمودن می گویند.
*****************
سنجش (Assessment) : سنجش به یک تحلیل جامع و چند وجهی از عملکرد گفته می شود.
پرسش نامه (Questionnaire) : مجموعه ای سوال که به روش علمی تهیه شده و ارزشیاب یا پژوهشگر از طریق آن قادر به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز جهت انجام طرح خود می باشد.
سوال عینی (Objective items) : به سوالاتی اطلاق می شود که می تواند به طور عینی نمره گذاری شود. این سوال چنان است که افراد پاسخی را از میان فهرستی از پاسخ ها انتخاب می کنند.

تنه سوال (Stem): بخش مقدماتی یک سوال عینی را تنه سوال گویند.
سوال انشایی (Essay items) : نوعی سوال که دانش آموز تقریباً پاسخی را که تا چند بند می رسد نوشته و سازمان دهد.
سوال جور کردنی (Matching item) : عبارت از سوالی که شامل دو ستون سئوال و جواب است و از دانش آموز خواسته می شود که بین موارد دو ستون ارتباط را پیدا کند.
سوال چند گزینه ای (Multiple choice item) : عبارت از شکلی از سوال است که در آن آزمایش شونده پاسخ صحیح را از یک فهرست گزینه های متحمل انتخاب می کند
سوال صحیح . غلط (True – False item) : عبارت از شکلی از سوال است که در آن امتحان شونده بیان می دارد که آیا جمله ای که در اختیارش قرار داده شده صحیح یا غلط است.
نمره گذاری تحلیلی (Analytic Scoring) : عبارت از نوعی نمره گذاری سوالات انشایی است که در آن نکات خاص هر پاسخ شناسایی شده و به طور جداگانه نمره گذاری می شود.
جدول مشخصات (Table Of Specifications) : عبارت از یک جدول دو بعدی است که شامل محتوا و فرآیند شناختی مورد استفاده در طرح ریزی یک آزمون می باشد.
امتحان (Examination) : عبارت است از تعدادی سوال که به صورت گزینش تصادفی از

جامعه ای از سوال ها تهیه می شود و یا به عبارت دیگر عبارت از یک وسیله یا روشی که در آن آزمودنی ها تعدادی سوال های همخوان و هماهنگ با یکدیگر با مواجه می گردند، یا به انجام فعالیت های علمی وادار می شوند، که در آن نتیجه این شرایط و در خاتمه موقعیت، می توان تواناییهای افراد شرکت کننده در امتحان مقایسه کمی به دست آورد.
روایی (Validity) :
روایی اصطلاحی است که آزمون برای تحقیق بخشیدن به آن درست شده اس

ت اشاره می کند به سختی دیگر آزمونی دارای است که برای اندازه گیری آنچه مورد نظر است مناسب باشد.
پایانی (Relidity) :
پایانی یک وسیله اندازه گیری به دقت آن اشاره می کند. یک آزمون در صورتی دارای پایانی است که اگر در یک فاصله ی زمانی کوتاه چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد.
ب ) تعریف عملیاتی واژه های ارزشیابی و امتحانات در قلمرو کاری اداره سنجش و ارزشیابی تحصیلی :
ضوابط سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی : مجموعه قوانین مدون و تصویب شده توسط شورای عالی آموزش و پرورش می باشد که اهداف ارزشیابی و سنجش توان تحصیلی دانش آموزان بر اساس مقررات را در بر می گیرد.
امتحانات داخلی : امتحاناتی است که طبق برنامه معین و با همکاری مشترک کارکنان آموزشی و اداری واحد آموزشی زیر مدیر انجام می شود در امتحانات داخلی تهیه سوالها و تصحیح اوراق امتحانی بر عهده معلمین مربوط می باشد.
امتحانات هماهنگ : عبارت از امتحاناتی است که در بعضی درسها طبق برنامه ی معین و سوالها یکسان در سراسر کشور یا سراسر توسط اداره ی کل سنجش و ارزشیابی تحصیلی و یا سازمان آموزش و پرورش استان دفتر مدارس خارج از کشور تهیه و در محل واحد آموزشی زیر نظر مدیر انجام می شود. در امتحانات هماهنگ تصحیح اوراق امتحانی بر عهده معلمان مربوط می باشد.
امتحانات نهایی : امتحانات درسهایی از پایه سوم متوسطه است که به صورت سراسری (کشوری) با برنامه همزمان و سوالهای یکسان توسط اداره کل سنجش ارزشیابی تحصیلی تهیه می شود و زیر نظر سازمان آموزش و پرورش استان
دفتر مدارس خارج از کشور به وسیله عوامل اجرایی امتحانات (هیئات ممتحنه)

که از طرف ادارات آموزش و پرورش شهرستان ها و مناطق معین می شود برگزار می گردد در امتحانات نهایی برگزاری امتحان و تصحیح اوراق به صورت متمرکز انجام می شود.
تاییدیه تحصیلی : به سنتی گفته می شود که مندرجات مدارک تحصیلی دوره های مختلف در آن مورد تایید قرار می گیرد.
ارزش تحصیلی : به سندی اطلاق می شود که نشان دهنده ارزش مدرک تحصیلی از نظر علمی و استخدامی با توجه به آراء صادره از مراجع را صلاح قانونی باشد.