بخشی از مقاله
مقدمه
نخل خرما با نام علمی (Phoenix dactylifera L.) از خانواده پالمه (Palmaceae) یکی از گیاهان گرمسیری و نیمه گرمسیری میباشد که همانند انگور، شیر و عسل به عنوان یک غذای کامل و مهم در رژیم غذایی انسان دارای اهمیت فراوانی است. در حال حاضر نخل خرما در حدود 14 استان کشور کشت و کار میگردد که عمدهترین مناطق تولید محصول خرما شامل شش
استان خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان میباشند. نخل خرما نظیر سایر درختان به بسیاری از عوامل و پاتوژنهای گیاهی حساس است. توانایی بیماریزایی پاتوژن-ها و عوامل بیمارگر در شرایط آب و هوایی مختلف، متفاوت می-باشد.
در اوایل بهار 1393 پس از بارندگی در نیمه اول فروردین ماه، علائم نوعی خشکیدگی در برگهای پایینی و مسنتر نخلهای خرما در سطح نخیلات مناطق دارخوین و غزاویه از توابع شهرستانهای شادگان و کارون واقع در جنوب استان خوزستان ظاهر شده است. علائم ابتدا به صورت نقاط ریز و زرد رنگ روی سطح برگچههای یک طرف برگ ظاهر میشود و سپس به صورت نوارهای قهوهای روشن، آب سوخته و در نهایت سبب بلایت، سوختگی و خشکیدگی کامل برگچه میگردد. نوارهای قهوهای روشن که در یک طرف بافت رگبرگ اصلی برگ از انتهای نوک برگ شروع میشود به طرف دمبرگ توسعه پیدا میکند. پس از گذشت دو الی سه هفته علائم در طرف دیگر برگ نیز ظاهر میشود. روی سطح رگبرگ و دمبرگ برگهای آلوده لکهها و نقاط برجسته دوکی شکل مشاهده میگردد.
همچنین روی سطح دمبرگ برگهای آلوده نواحی تاول مانند سطحی مملو از استرومای شبیه به فتیله نارنجی قارچ به شکل نقاط
برجسته و تیره به وفور مشاهده میشود.
تاکنون قارچهای متعددی از جمله Glomerella
cingulata، Nattrassia mangiferae، Alternaria
alternata، Serenomyces spp. و Cocoicola spp. به عنوان عوامل ایجاد کننده این بیماری در نخیلات کالیفرنیا، فلوریدا، عربستان و عراق گزارش شدهاند.
علائم و نشانهها:
در اوایل بهار سال 1393 پس از بارندگی در نیمه اول فروردین ماه، علائم نوعی خشکیدگی در برگهای پایینی و مسنتر نخلهای خرما در سطح نخیلات مناطق دارخوین و غزاویه از توابع شهرستان-های شادگان و کارون واقع در جنوب استان خوزستان ظاهر گردید (شکل .(1 علائم و نشانههاعمدتًا روی برگچهها، رگبرگ و دمبرگ برگهای پایینی و مسنتر نخل خرما مشاهده میگردد؛ ولی روی سایر قسمتهای نخل مشاهده نمیشود. اولین علائم به صورت ظهور نقاط ریز و زرد رنگ روی سطح برگچهها و در نهایت بلایت و خشکیدگی کامل برگچههای یک طرف ظاهر میگردد. سپس علائم خشکیدگی برگ به صورت نوارهای قهوهای روشن و آب سوخته که از انتهای نوک برگ در یک طرف شروع و به سمت دمبرگ توسعه پیدا میکند، مشاهده میشود. نوارهای قهوهای روشن که در یک طرف بافت رگبرگ اصلی برگ از انتهای نوک برگ شروع میگردد، به طرف دمبرگ توسعه مییابد (شکل ( 2 و پس از آن در طرف مقابل نیز بعد از گذشت دو الی سه هفته علائم در طرف دیگر برگ نیز ظاهر و گسترش پیدا میکند و سبب خشکیدگی کامل برگ میگردد و حالت آتشک و بلایت در نخل نمایان میشود و برگهای آلوده به صورت آویخته به تنه نخل آویزان میشوند (شکل .( 3 روی سطح دمبرگ برگهای آلوده استروما با دهانههای متعدد و تیره (شکل (4 همراه با تودههای مملو از آسکوسپورهای قارچ شبیه فتیله به رنگ قهوهای و به شکل نقاط برجسته دوکی شکل به وفور مشاهده میشود (شکل .(5
علائم ابتدا روی برگهای مسن و سپس به سمت برگهای جوانتر تاج نخل گسترش پیدا میکند. پس از گذشت دو الی سه ماه در فصل تابستان جوشهایی روی سطح اپیدرم دمبرگها ظاهر میگردد. سپس این جوشها ترک برداشته و توده اسپور سیاهرنگی در زیر پوست مشاهده میشود و در معرض باد قرار میگیرند. بافت-های داخلی و زیرین به رنگ قهوهای تیره مشاهده میگردند و دمبرگها ترد و شکننده میشوند(شکل .(8 شانکرها روی برگهای آلوده توسعه پیدا نموده؛ ولی ترشح صمغ مشاهده نمیگردد. شدت علائم در اواخر خرداد ماه و اوایل تابستان در ماههای تیر تا شهریور به ویژه در مناطق دارخوین و آبادان بیشتر نمایان میشود.
شکل -1 علائم خشکیدگی برگ در نخلستان آلوده در تیر ماه (1393/4/7)
شکل -2 علائم سوختگی برگ چه و تغییر رنگ یک طرفه رگبرگ و دمبرگ نخل آلوده
