بخشی از مقاله
چکیده
آنچه امروزه از زبان پارسی با آن برخورد میکنیم و بیشتر از آن به عنوان زبان رسمی و رایج یاد میکنیم، بخشی بسیار بسیار کوچک از زبان بیکران و گستردهی پارسی است که پرداختن به حوزههای جغرافیایی و تاریخی این زبان، نه تنها در مقالهها که در کتابهای متعدد نیز نمی-گنجد.
صرف نظر از گونههای تاریخی - باستان، میانه و دری - زبان فارسی نو یعنی زبان پارسی پس از اسلام نیز لهجهها و گویشهای فراوانی دارد؛ به گونهای که در برخی از شهرها در محلههای مختلف لهجهها یا گویشهای متفاوتی دیده میشود که همه از ذخایر غنی این زبان به شمار میآید. این ذخایر در حوزههای مختلف واژگان، ترکیبات و اصطلاحات، امثال و... تا حوزههای مختلف دستوری را در بر میگیرد. برای نشان دادن این توانمندی بیکران، در این جستار به بحث گونههای فعل مضارع مستمر در گویش زنگانِلای دارابِ فارس پرداختهایم.
گویشوران این روستا زمان مضارع مستمر را به روشهای متفاوت و گستردهای به کار میبرند که برخی از آن روشها کم کاربرد شده و پیشبینی میشود در آیندهای نزدیک به کلی فراموش شوند و این امر ضرورت ثبت و ضبط چنین کاربردهایی را برای علاقهمندان به حوزهی زبان و فرهنگ دوچندان میکند. بر اساس یافتههای این پژوهش در این گویش، مضارع مستمر به چهار روش ساخته میشود که این چهار روش کلی هنگام صرف افعال پیشوندی، گستردهتر میشوند.
.1 مقدمه
»لایزنگان« ازمناطق کوهستانی و سردسیر رشته کوههای جنوبی زاگرس در استان فارس است که در 54 کیلومتری شرق شهرستان داراب واقع شده است - مصاحب، . - 2482 :1387 اگرچه این روستا در شهرستان داراب واقع شده است اما از نظر زبانی با گونههای زبانی این شهرستان متفاوت است. به گفتهی آقای سلامی »گویش لایزنگانی گویشی لری است که بیش از دویست سال است از سرزمین مادری خود - کهگیلویه و بویر احمد - دور افتاده است -
این روستا هماکنون حدود دو هزار نفر جمعیت دارد که روز به روز با آمار مرگ و میر و مهاجرت به شهرها از جمعیت آن کاسته میشود. اگر روند این مهاجرتها کاهش نیابد، در آیندهای نهچندان دور، حیات و بقای این روستا و گونههای پر ارزش این گویش، رو به نابودی خواهد گذاشت.
این روستا از گذشته تا کنون با نامهای متفاوتی شناخته میشده است. برخی اعتقاد دارند در اصل، این واژهلُیسنگو loy-sangu الُیسنگون loy-sangun بودهاست که با فرایند واجی ابدالِ »س« به »ز« لایسنگون به لایزنگان تغییر یافته است. برخی نیز نقل میکنند که این روستا با نام »یوزگیر« و »یوزگیری« نیز شهرت داشته است امروزه این روستا با نام لایزنگان مشهور است. این نام در فارسنامهی ناصری به صورت »لایزنگو« آمده است
دربارهی تاریخ دقیق شکلگیری روستا کسی اطلاع دقیقی ندارد. اما به گفتهی افراد کهنسال، - که این اطلاعات به صورت سینه به سینه بدانان رسیده- ساکنین این روستا طی سالیان متمادی به این روستا آمده و ساکن شدهاند. به گفتهی برخی از آنها اولین گروهی که به این نقطه آمدهاند، دستهای از همراهان و لشکریان تیمور لنگ بودهاند. صداقت کیش با توجه به سنگ قبری که در قبرستان قدیمی روستا یافته بود - تاریخ آن، سال 1177هجری و مربوط به شخصی به نام برخوردار ولد جمال محمود است - ، اعتقاد داشت که در دورهی شاه عباس کبیر افرادی در این روستا زندگی میکردهاند.
عده ای از مردم نیز اعتقاد دارند که بخشی از ساکنان این روستا از اطراف شهر کرمان به این نقطه آمدهاند. و بر اساس روایت دیگری گروهی از زابل به این منطقه آمدهاند، عدهای نیز معتقدند که تعدادی از ساکنان، در یک لشکرکشی همراه با لطفعلی خان زند به این روستا آمدهاند و... . از اینرو هر کدام از طایفهها، از نقاط مختلف آمده و با خود واژههای زیادی را به ارمغان آوردهاند و اینها همه موجب شده است که حجم واژهها؛ به ویژه واژههای مترادف، زیاد شود
394 ناگفته نماند که: »برخی از افراد روستا نیز بر این باورند که این روستا در آغاز گبر نشین بوده و سپس افرادی از نقاط مختلف به این روستا آمدهاند و ساکن شدهاند. سپس بر گبریان چیره شدهاند و آنها را از این نقطه بیرون راندهاند. -
.1-1 بیان مسئله
مضارع مستمر در زبان فارسی از زیر مجموعههای فعل مضارع - حال - به شمار میآید. انوری و گیوی این گونهی فعل را چنین تعریف کرده-اند: »مضارع مستمر - ملموس - از مضارع اخباری به اضافهی مضارع سادهی فعل »داشتن« ساخته میشود. مضارع مستمر وقتی به کار میرود که نویسنده یا گوینده بخواهد فعلی را که در شرف وقوع یا در حال وقوع است بیان کند. -
گرچه فارسی زبانها در زبان فارسی رسمی، این گونه فعلی - مضارع مستمر - را با یک الگوی مشخص و مشترک به دست میآورند، اما گویشوران لایزنگانی این زمان فعلی را به روشهای متنوع و گستردهای به دست میآورند. نگارندگان در این جستار به صرف زمان مضارع مستمر در این گویش میپردازند و تفاوتهایی که این زمان فعلی با فارسی رسمی دارد را بیان میکنند. همچنین با تعمقی بیشتر به قواعد حاکم بر صرف این زمان فعلی از افعال ساده و پیشوندی میپردازند.
.2-1 ضرورت و اهمیت پژوهش
با توجه به در هم شکسته شدن مرزهای زبانی و نابودی و فراموشی بسیاری از گونههای گویشی، شایسته و بل واجب است که پژوهشگران، بخش بیشتری از پژوهشهای خود را به گونههای گویشی اختصاص دهند. نگارندگان با درک این مهم و احساس این نیاز به بررسی صرف زمان مضارع مستمر در گویش لایزنگانی پرداختهاند.
.3-1 پیشینه پژوهش
تاکنون تکنگاریهای بسیاری پیرامون این گویش صورت گرفته است. خوشبختانه در غالب این پژوهشها نیز موضوعاتی مورد بررسی قرار گرفته است که دیگر پژوهشگران، کمتر بدانها تمایل نشان داده و میدهند. برخی از این پژوهشها به قرار زیر است: »گنجینه گویش شناسی فارس، دفتر ششم« از عبدالنبی سلامی، »کارکردهای پیشوند »وا« در افعال لایزنگانی و تأثیر آن در صرف فعل« از حسن رنجبر، »افعال کمکاربرد گویش لایزنگانی« از حسن رنجبر و اکبر صیادکوه، »واژهها و اصطلاحات کمکاربرد باغداری در لایزنگان فارس« از اکبر صیادکوه و حسن رنجبر و چندین پژوهش دیگر که چاپ شده یا در دست چاپ است.
.2 بحث
بهطور کلی مضارع مستمر در این گویش به چهار روش ساخته میشود اما چنانکه در این پژوهش خواهید دید، برای بهدست آوردن مضارع مستمر از افعال پیشوندی، این چهار روش با توجه به گونههای مختلف صرف شدن صیغههایی مانند ماضی استمراری، مضارع اخباری و... گستردهتر میشوند. به بیانی دیگر در این گویش فعل مضارع مستمر در مجموع، چهار نوع کاربرد دارد که برخی از این گونهها به سرعت در حال فراموش شدن هستند. این چهار روش کلی مضارع مستمر در گویش لایزنگانی عبارتند از:
1 . 2 روش نخست: مضارع ساده ازدُکار+dokâ:r « » جزء پیشین »ای+ i « ستاک مضارع + شناسهها. این گونه نسبت به دیگر گونهها کم-کاربردتر است و غالباً افراد کهنسال از آن استفاده میکنند.
.1 -1 -2 فعل ساده
مضارع ساده ازدُکار+dokâ:r « » جزء پیشین »ای+ i « ستاک مضارع + شناسهها. همچنان که ملاحظه میشود، در این گویش به جای مضارع سادهی »داشتن« که »دارد« میباشد، از واژهی »دکارdokâ:r «که احتمالاً تغییر یافتهی »دارد« است، استفاده میشود.
