بخشی از مقاله
شركت سهامي
مقدمه
شركت سهامي، شكل حقوقي اغلب شركتهاي بزرگ تجارتي يا صنعتي، مانند صنايع شيميايي، ذوب آهن، بانكها، و شركتهاي بيمه، است. اين نوع شركتها به سرمايه‌هاي عظيمي نياز دارند و ممكن است سرمايه‌هاي لازم را با صدور اوراق بهادار (سهام و اوراق قرضه) يا از طريق پس‌اندازهاي مردم يا بعضي سازمانها (مانند شركتهاي بيمه، بانكها، و شركتهاي سرمايه‌گذاري) فراهم كنند.
اوراق بهادار شركتهاي سهامي، به آساني قابل نقل و انتقال است و پس‌انداز‌كنندگان با تقبل خطر مالي كمتري (در حدو د مبلغ رسمي) اطمينان دارند كه مي‌توانند اوراق بهادار مذكور را خريداري كنند، و درصورت نياز به ديگري انتقال دهند يا در بازار بورس به فروش رسانند.
تعريف شركت سهامي
شركت سهامي، شركتي است كه سرماية آن به سهام تقسيم شده و مسئوليتت صاحبان سهام، به مبلغ اسمي سهام آنها محدود است (مادة 1ل.ق.ت).
تعداد شركا در شركت سهامي نبايد از سه نفر كمتر باشد (مادة 2ل.ق.ت). در اين نوع شركتها، حقوق هريك از سهامداران در ورقه‌اي به نام «سهم» ثبت مي‌شود كه قابل نقل و انتقال بوده و تعهدات مالي آنها نيز به همان ورقه محدود است.
انواع شركت سهامي
برابر مادة 4 لايحة قانون تجارت، شركت سهامي به دو نوع تقسيم مي‌شود:
1. شركت سهامي عام: شركتي است كه قسمي از سرمايه آن از طريق فروش سهام به مردم تأمين مي‌شود؛
2. شركت سهامي خاص؛ شركتي است كه همة سرماية آن را مؤسسان در زمان تأسيس تأمين مي‌كنند.
تبصره:
در شركتهاي سهامي عام، عبارت «شركت سهامي عام» و در شركتهاي سهامي خاص عبارت «شركت سهامي خاص» بايد قبل يا بعد از نام شركت (بدون فاصله با نام شركت) در كلية اوراق، اطلاعيه‌ها و آگهيهاي شركت بطور روشن و خوانا ذكر شود.
موارد افتراق شركت سهامي عام و خاص
موارد افترق دو نوع مذكور از شركت سهامي عبارتند از:
الف) سرماية شركتهاي سهامي عام در موقع تأسيس، نبايد از پنج ميليون ريال كمتر باشد؛ در حاليكه اين حداقل سرمايه براي شركتهاي سهامي خاص، يك ميليون ريال است (مادة 5ل.ق)
ج) حداقل تعداد شركا در شركت سهامي عام، 5 نفر و در شركت سهامي خاص، 3 نفر است (موارد 3و 107ل.ق).
د) براي تأسيس شركتهاي سهامي عام، مؤسسن بايد حداقل 20% سرماية شركت را تعهد كنند و لااقل 35% مبلغ تعهد شده را در حسابي به نام «شركت در شرف تأسيس» نزد يكي از بانكها توديع نمايند؛ در حاليكه براي تأسيس و ثبت شركتهاي سهامي خاص، مؤسسان مكلفند همة سرمايه را تعهد و 35% آن را به بانك بسپارند (مادة 6 و20 ل،ق.).
هـ) در شركتهاي سهامي عام، هيئت مديره مكلف است گزارش حسابداران رسمي را نيز به حسابهاي سود و زيان و ترازنامة شركت ضميمه كند. اين تكليف براي شركت سهامي خاص پيش‌بيني نشده است.
و) در شركت سهامي عام مي‌توان به صدور اوراق قرضه مبادرت كرد؛ ولي در شركت سهامي خاص ، چنين مجوزي وجود ندارد (مادة 51ل.ق)
ز) در شركتهاي سهامي عام، مبلغ اسمي هر سهم نبايد از ده‌هزار ريال بيشر باشد، در حاليكه اين محدودي براي شركتهاي سهامي خاص در قانون پيش‌بيني نشده است (مادة 29ل.ق.)
ح) براي تأمين سرمايه و افزايش سرمايه در شركت سهامي عام، مي‌توان از طريق پذيره نويسي عمومي اقدام كرد؛ در صورتيكه در شركت سهامي خاص نمي‌توان به چنين اقدامي مبادرت كرد.
ط) در شركتهاي سهامي عام، به علت عدد شركاء مديريت شركت و صاحبان سرمايه اغلب از يكديگر تتفكيك مي‌شوند؛ اما در شركتهاي سهامي خاص، مديريت شركت معمولا به سهامداران وااگذار مي‌شود.
ي) تشريفا قانوني تشكيل شركت، در شركت سهامي عام، دو مرحله‌اي و در شركت سهامي خاص در يك مرحله انجام مي‌شود (كه چگونگي آن، در بخشهاي بعد تشريح خواهد شد).
پذيره نويسي سهام شركت
پذيره نويسي سهام عبارت است از تعهد خريد و پرداخت بهاي سهام كه پذيره‌نويسان آن را انجام مي‌دهند. خريدار سهم بايد لااقل 35% قيمت آن را به هنگام پذيره‌نويسي به طور نقد پرداخت و بقيه را تعهد كند.
براي منظور فوق بايد طرح اعلامية پذيره نويسي كه شامل مشخصات كامل شركت، ميزان سرمايه پرداخت شده و تعهد شده است، به امضاي كلية مؤسسان برسد و همراه اظهارنامه و اساسنامة شركت (برابر مواد 7و8ل.ق) به مرجع ثبت شركتها تسليم شود. اين مرجع، پس از بررسي مدارك مذكور، اجازة انتشار اعلامية پذيره نويسي را پس از آگهي در جرايد، در بانكي كه تعهد سهام نزد آنها صورت مي‌گيرد نيز در معرض ديد علاقمندان قرار دهند.
طبق ماده 12 ل.ق.ت در مهلتي كه در اعلامية پذيره نويسي معين شده است، علاقمندان به بانك مراجعه وورقة تعهد سهام را امضا مي‌كنند؛ سپس، مبلغي را كه بطور نقد بايد پرداخت شود، تأديه و در مقابل آن رسيد دريافت مي‌كنند.
تأسيس و ثبت شركتهاي سهامي خاص، به طرح اعلاميه پذيره نويسي نياز ندارد.
سازمان و عمليات شركت سهامي
سازمان شركت سهامي از واحدهاي زير تشكيل شده است
الف) واحدهاي تصميم‌گيرنده
ب) واحدهاي اداره كننده
ج) واحدهاي كنترل كننده
واحدهاي تصميم‌گيرندة شركت سهامي
در واقع واحدهاي تصميم گيرندة شركت سهامي، مجامع سهامداران است كه از اجتماع صاحبان سهام تشكيل مي‌شود. اين مجامع عبارتند از:
1. مجمع عمومي مؤسس
2. مجمع عمومي عادي
3. مجمع عمومي فوق‌العاده
مقررات مربوط به حضور تعداد لازم براي تشكيل مجمع عمومي و آراي لازم جهت اتخاذ تصميم، جز در مواردي كه به موجب قانون تكليف خاصي براي آن مقرر شده باشد، در اساسنامه معين خواهد شد( مادة 72ل.ق.ت)
ساختار سازماني شركت سهامي، به اجمال در نمودار ذيل ارائه شده‌است:
وظايف مجامع عمومي شركتهاي سهامي
الف) وظايف مجمع عمومي مؤسس (مادة 74 ل.ق)
1. رسيدگي به گزارش مؤسسان و تصويب آن و نيز احراز پذيره نويسي كلية سهام شركت و تأديه مبلغهاي لازم؛
2. تصويب طرح اساسنامه شركت و در صورت لزوم اصلاح آن،
3. انتخاب اولين مديران، و بازرس يا بازرسان شركت؛
4. تعيين روزنامة كثيرالانتشاري كه هرگونه دعوت و اطلاعية بعدي براي سهامداران تا تشكيل اولين مجمع عمومي عادي در آن منتشر خواهد شد.
5. در شركتهاي سهامي خاص، تشكيل مجمع عمومي مؤسس الزامي نيست.
ب) وظايف عمومي عادي
مجمع عمومي عادي دربارة كليه امور شركت، جز آنچه در صلاحيت مجمع عمومي مؤسس و فوق‌العاده است، از جمله:
1. استماع گزارش و پيشنهاد‌هاي هيئت مديره و بازرسان شركت در خصوص وضع مالي و خط مشي‌آيندة شركت و اخذ تصميم دربارة آنها:
2. تصويب صورتهاي مالي شركت، بعد ازشنيدن گزارش بازرسان،
3. انتخاب مديران وبازرسان و تعيين حق‌الزحمة آنها.
4. تعيين روزنامة كثيرالانتشار براي درج آگهيهاي شركت.
ج) وظايف مجمع عمومي فوق‌العاده
افزايش يا كاهش سرمايه
تغييرات اساسنامه؛
انحلال شركت قبل از موعد؛
تغيير نوع شركت.
واحدهاي اداره كننده
شركتهاي سهامي را هيئت مديره‌اي اداره خواهد كرد. كه از بين صاحبان سهام انتخاب شده و كلاً يا بعضاً قابل عزل هستند. حداقل تعداد اعضاي هيئت مديره در شركت سهامي عام،از 5 نفر و در شركت سهامي خاص از 3 نفر نبايد كمر باشد. مدت مديريت مديران، در اساسنامه معين مي‌شود؛ ليكن اين مدت از دوسال تجاوز نخواهد كرد. انتخاب مجدد مديران، بلامانع است (مادة 109ل.ق)
هيئت مديره مكلف است لااقل يك نفر شخص حقيقي را به مديريت عامل شرك برگزيند و حدود اختيارات، مدت تصدي، و حق‌الزحمه، او را تعيين كند. در صورتيكه مديرعامل، عضو هيئت مديره باشد، دورة مديريت عامل او از مدت عضويت او در هيئت مديره بيشتر نخواهد بود (مادة 124ل.ق)
مدير عامل شرك در حدود اختياراتي كه هيئت مديره به او تفويض كرده است، نمايندة شركت محسوب مي‌شود و از طرف شركت حق امضا دارد. (ماده 125ل.ق)
براي تشكيل جلسه‌هاي هيئت مديره، حضور بيش از نصف اعضا ضروري است، و تصميمات بايد با اكثريت آراي حاضرين اتخاذ شود.
الف) وظايف و اختيارات مديران در شركت سهامي
مادة 118 (ل.ق.ت) مقرر مي‌دارد:
مديران شركت جز در خصوص موضوعاتي كه به موجب مقررات اين قانون، اخذ تصميم و اقدام در مورد آنها در صلاحيت خاص مجامع عمومي است، از كلية اختيارات لازم براي ادارة امور شركت برخوردارند؛ مشروط برآنكه تصميمات و اقدامات آنها در حدود موضوع باشد. محدود كردن اختيارات مديران در اساسنامه يا به موجب تصميمات مجامع عمومي، فقط از لحاظ روابط بين مديران و صاحبان سهام معتبر بوده و در مقابل اشخاص ثالث، باطل و «كان لم يكن» است.
اهم وظايف و اختيارات مديران به شرح زير است:
1. دعوت مجمع عمومي سالانه و مجمع عمومي عادي بطور فوق‌العاده و نيز دعوت مجمع عمومي فوق‌العاده به امضاي رئيس هيئت مديره؛
2. انجام دادن امور مربوط به ثبت شركت؛
3. تعيين مدير عامل و مشخص كردن حدود اختيارات وي؛
4. پرداخت سود سهام به دارندگان آن، طي هشت ماه از تاريخ تصويب مجمع عمومي؛
5. تشكيل اندوختة قانوني به ميزان يك بيستم از سود خالص شركت در هر سال مالي.
واحدهاي كنترل كننده
در شركت سهامي، كنترل ادارة امور شركت برعهدة سهامداران است. اين كنترل، از طريق مجامع عمومي اعمال مي‌شود؛ لكن براي كنترل بيشتر؛ در قانون تجارت، بازرس يا بازرساني پيش‌بيني شده است كه از طرف سهامداران انتخاب مي‌شوند و به نمايندگي از سوي آنان، ترازنامه و حسابهاي شركت را كنترل مي‌كنند؛ همچنين مكلفند دربارة صحت يا سقم صورتهاي مالي و مطالب و اطلاعاتي كه مديران در اختيار مجمع عمومي گذاشته‌اند، اظهار نظر كنند.
مراحل تشكيل شركتهاي سهامي
الف) تشكيل شركت سهامي عام
شركت سهامي عام، طي دو مرحلة مقدماتي و قطعي تشكيل مي‌شود:
الف ـ1) مرحلة مقدماتي: در اين مرحله، مؤسسان موضوع شركت را بررسي و مطالعه مي‌كنند و پس از اخذ تصميمات لازم، فرايند زير انجام مي‌شود:
1. تعهد مؤسسان به پرداخت حداقل 20% سرماية شركت، كه دست كم 35% از اين مبلغ تعهد شده، در حسابي به نام شركت در شرف تأسيس واريز مي‌شود (ماده 6ل.ق.)
هرگاه بخشي از تعهد مؤسسان غيرنقدي باشد، مؤسسان بايد عين آن يا مدارك مالكيت آن را در همان بانك توديع و گواهي بانك را به ضميمة اظهار نامه و ضمايم آن به مرجع ثبت شركتها تسليم كنند.
2. تسليم اظهارنامة ثبت شركت سهامي به ضميمة طرح اساسنامه و طرح اعلامية پذيره‌نويسي به ادارة ثبت شركتها. مدارك مذكور بايد به امضاي كلية مؤسسان شركت برسد؛
3. صدور اجازة انتشار اعلامية پذيره نويسي سهام از سوي ادارة ثبت شركتها
4. انتشار اعلامية پذيره نويسي از طريق جرايد
5. پذيره‌نويسي سهام از طرف خريداران، طي مدت تعيين شده
6. دعوت مجمع عمومي مؤسس حداكثر يك ماه بعد از خاتمة مدت پذيره نويسي از جانب مؤسسان
7. تشكيل مجمع عمومي مؤسس با اهداف زير:
1. رسيدگي و احراز پذيره نويسي كلية سهام، و شور دربارة اساسنامة شركت و تصويب آن
2. انتخاب اولين مديران، و بازرس يا بازرسان شركت.
الف ـ 2 مرحلة قطعي: فرايندهاي مرحلة قطعي، عبارتند از:
1.تسليم اساسنامة مصوبة مجمع عمومي مؤسس به ضميمة صورت جلسة مجمع و اعلامية قبولي مديران وبازرسان به ادراة ثبت شركتها؛
2.ثبت شركت پس از بررسي اسناد و مدارك فوق در ادارة ثبت شركتها؛
3. اعلام مراتب ثبت شركت از طريق درج آگهي در روزنامة رسمي جهت اطلاع عموم.
ب) تشكيل شركت سهامي خاص
تشكيل شركت سهامي خاص، فقط در يك مرحله صورت مي‌گيرد؛ و انتشار اعلامية پذيره‌نويسي و دعوت مجمع عمومي مؤسس، الزامي نيست. براي تشكيل و ثبت شركت سهامي خاص، فقط تسليم اظهار نامه به ضميمة اساسنامة شركت كه به امضاي كلية سهامداران رسيده باشد و صورت جلسه‌اي مبني بر انتخاب اولين مديران و بازرسان شركت همراه با اعلامية قبولي آنها كافي خواهد بود.
هزينه‌هاي تأسيس
تشكيل شركت سهامي، بيشتر از شركت تضامني هزينه دربردارد؛ و علاوه بر هزينة لازم براي ثبت شركت و پرداختهاي قانوني، پرداخت به متخصصان را نيز شامل مي‌شود. عموم هزينه‌هاي تأسيس شركتهاي سهامي عبارتند از:
1. حق ثبت شركت؛
2. هزينه‌هاي حق مشاوره و حق‌الزحمة مربوط به تنظيم اظهارنامه، اساسنامه و قراردادهاي مربوط به ثبت شركت
3. حق‌الزحمه حسابداران و كارشناسان جهت تقويم سرماية غيرنقدي و تهية گواهينامه‌هاي مربوط
4. بهاي اوراق اظهارنامه و هزينة چاپ اساسنامه، و گواهينامه‌هاي موقت سهام
5. كارمزد پذيره‌نويسي سهام و نيز كارمزد تضمين فروش سهام و ساير هزينه‌هاي صدور سهام. اين نوع هزينه‌ها، در حقيقت در طبقه‌بندي هزينه‌هاي سرمايه‌اي قرار دارند؛ و در ترازنامه، جزء «ساير داراييها»، تحت عنوان «داراييهاي موهومي» درج مي‌شوند. طبق ماده 236ل.ق.، هزينه‌هاي تأسيس شركت بايد قبل از تقسيم هرگونه سود، مستهلك شود.
سرماية شركتهاي سهامي
سرماية شركتهاي سهامي را تعدادي سهام مساوي تشكيل مي‌دهد كه هر يك از متقاضيان مي‌تواند يك يا چند سهم آن را قبول كند؛ و بدين ترتيب، برگ سهام، مدرك مالكيت در شركت سهامي است.
مطابق مادة 24 ل. ق. سهم، قسمتي از سرماية شركت سهامي است كه در آن ميزان مشاركت، تعهدات و منافع آن در شركت سهامي مشخص مي‌شود؛ به عبارت ديگر، ورقة سهم، سند قابل معامله و نمايندة تعداد سهامي است كه صاحب آن در شركت سهامي دارد.
دارندگان سهام، معمولا به نسبت تعداد سهامي كه دارند، از حقوق اساسي به شرح زير برخوردارند:
1. حق مداخله در تصميمات شركت از طريق شركت در مجامع عمومي؛
2. حق سهيم شدن در منافع شركت؛
3. حق سهيم شدن در داراييهاي شركت و دريافت سهم دارايي به هنگام تصفيه شركت؛
4. حق تقدم خريد به هنگام صدور سهام جديد.
حقوق ساسي فوق، براي كلية سهامداران از هر نوع و طبقه وجود دارد؛ مگر آنكه قانون يا اساسنامه، ترتيب ديگري را تعيين كرده باشد. به موجب قانون، نكا زير بايد در ورقة سهم قيد شود (مادة 26ل.ق)
1. نام شركت و شمارة ثبت آن در دفتر ثبت شركتها
2. مبلغ سرماية ثبت شده و مقدار پرداخت شدة آن
3. تعيين نوع سهم
4. مبلغ اسمي سهم و مقدار پرداخت شدة آن به حروف و اعداد
5. تعداد سهامي كه هر ورقه نمايندة آن است.
انواع سهام
شركتهاي سهامي، طبق تبصرة 1 مادة 24 قانون تجارت، سهام به دو نوع «سهام با نام» و «سهام بي‌نام» تقسيم شده است.
الف) سهام با نام: سهامي است كه برروي آن نام دارندة سهم ذكر شده است. براي انتقال اين نوع سهام، مراتب بايد به اطلاع شركت برسد و در دفتر شركت نيز ثبت شود، تا انتقال آن رسميت داشته باشد.
صدور سهام با نام، از سه نظر حائز اهميت است:
1. از نظر شركت صادر كننده، دارندگان سهام مشخصي‌اند؛ و مراقبت مي‌شود تا سهام شركت به دست اشخاص غير مطمئن يا رقيبان شركت نيفتد و عموماً اگر هدف شركت چنين باشد، مقرراي در اساسنامه پيش‌بيني مي‌شود كه انتقال سهام با نام تحت شرايط خاصي صورت گيرد و به منافع سهامداران شركت لطمه‌اي وارد نشود. ولي در شركت سهامي عام، نقل و انتقال سهام مشروط به موافقت مديران شرك يا مجامع عمومي نيست (مادة 41 ل.ق.).
2. از نظر مالياتي، قانون‌گذار تسهيلات بيشتري براي سهام با نام قائل شده و ماليات سهام با نام معمولاً بيش از سهام بي‌نام است.
3. در صورت گم شدن يا از بين رفتن چنين سهامي، خطري متوجه حقوق دارندة سهم نخواهد بود؛ زيرا منافع چنين سهمي، فقط به شخصي تعلق دارد كه نام وي روي سهم نوشته شده باشد.
ب ـ سهام بي‌نام: سهامي است كه به صورت سند دروجه حامل تنظيم مي‌شود و دارندة آن مالك سهم است؛ مگر خلاف آن ثابت شود.
