بخشی از مقاله
مقدمه
در اکثر موارد براي طرح يک سيستم صحيح تصفيه فاضلاب متناسب با شرايط موجود، مجبور به انتخاب يک سيستم از ميان چندين گزينه متفاوت هستيم . لذا بايد ابتدا هر کدام از اين گزينه‌ها را ارزيابي کرده و سپس يکي از سيستمهاي پيشنهادي را انتخاب کنيم. ممکن است بسياري از گزينه‌ها مناسب شرايط مورد نظر ما باشند. هر کدام مزايا و معايب خاصي داشته باشند پس مجبور خواهيم بود که اين خصوصيات را پيدا کنيم و سپس آن سيستمي که بيشتر از همه رضايت ما را جلب ميکند انتخاب کنيم . براي ارزيابي اين گزينه‌ها ابتدا بايد شرايط کاري خود را کاملا" بشناسيم تا تنوانيم قضاوت صحيحي داشته باشيم. جهت ارزيابي سيستمهاي پيشنهادي بايد شاخصهاي خود را طبقه بندي نموده و موارد ذيل را حتما" در تعيين آنها به کار بگيريم :
1- اثر بخشي و اقتصادي بودن
2- اعتماد پذيري سيستم
3- انعطاف پذيري سيستم
4- سرمايه ثابت و هزينه عملياتي
5- فضاي عملياتي مورد نياز
6- نيازهاي راهبري و تعميرات و نگهداري
7- دفع مواد زايد حاصل از تصفيه فاضلاب.
- در هر مورد انتخاب بايد از خود بپرسيد :
آيا عملکرد سيستم مي‌تواند با جريان کاري متفاوت و مشخصات فاضلاب حاصل از آن تطبيق لازم را پيدا کند؟ هزينه نصب و راه اندازي و تعميرات و نگهداري چه مقدار است؟ آيا فضاي مورد نياز موجود است؟ چه مقدار آموزش و مهارت نياز است تا بتوانيم سيستم را راه اندازي کنيم ؟ آيا شما و کارکنان بخش بهره برداري آشنايي کافي با سيستم داريد تا با آن کار کنيد؟ اين سيستم چه نوع لجني توليد ميکند و چگونه اين لجن بايد دفع شود؟ البته بايد بدانيد که هيچ سيستم تصفيه استانداردي در همه شرايط کار نمي کند بسته به اينکه شما با چه کسي صحبت مي‌کنيد با دامنه گسترده اي از عقايد و نظرات در مورد يک سيستم بخصوص روبرو خواهيد شد. البته مطمئن باشيد که با يک برخورد نظام گرا (Systematic) مي‌توانيد انتخابها را دسته بندي و ارزيابي کنيد و هر چه بيشتر وارد کار مي‌شويد متوجه مي‌شويد که چه نکاتي اهميت دارد و به سؤالات با اهميت تري مي‌رسيد.
هدف از ارزيابي هرگزينه اين است که شانس بررسي درست را بالا برده و ريسکها را کم کنيم. يکي از بهترين راههاي ارزيابي يک سيستم اين است که آن را در حال کارکردن در جايي همانند مورد کاري خودمان ببينيم. قبل از بازديد از محل، سؤالات خود را فرموله کنيد : ببينيد که هزينه و زمان راه اندازي چه مقدار بوده است، هر روز چه مقدار فاضلاب تصفيه مي‌شود؟ آيا اين فاضلاب شبيه به فاضلاب شماست؟ چه مدتي سيستم در محل بوده و چه مشکلات و مسائلي ايجاد کرده است؟ به چه تغييرات و اصلاحاتي نياز بوده تا اين سيستم کار کند؟
پيش زمينه اپراتورها چه مقدار بوده و چه مقدار آموزش ديده‌اند تا با اين سيستم کار کنند؟ چه مقدار زمان و مراقبت لازم است تا سيستم کار کند؟ کيفيت خدمات بعد از فروش، راضي بوده است؟ ببينيد چرا مديريت فکر ميکند که سيستم همانگونه کار ميکند که قرار بوده کار کند؟ چه نوع آزمايشها و داده‌هايي موجود است؟ آيا مجوز دهندگان از سيستم بازديدي داشته‌اند و از آن راضي بوده اند؟ با نگاه اجمالي به سيستم ببينيد از عهده چنين سيستمي در محيط کاري خود بر مي‌آييد؟ آيا از اصول راهبري به اندازه کافي اطلاع داريد؟ آيا تمايلي به حمل مواد زايد و تهيه مواد شيميايي داريد؟ آيا هزينه‌هاي خريد و راه اندازي و تعميرات نگهداري در حد بودجه شماست؟
يکي ديگر از راههاي ارزيابي يک سيستم انجام آزمايش در مقياس آزمايشگاهي است. (bench scale) انجام آزمايشها در مقياس آزمايشگاهي در حقيقت يک شبيه سازي در مقياس کوچک است و هدف از آن ارزيابي تکنولوژي موجود تحت شرايط کنترل شده است. شما مي‌توانيد با تغيير پارامترهاي آزمايش قسمتهايي از فاضلاب اصلي را تحت آزمايش قرار دهيد . آزمايشهاي آزمايشگاهي قدم اوليه مناسب براي شناخت سيستم با هزينه کم و تجربيات مشخص شده است و شما مي‌توانيد با آنچه به دست آورده ايد مشکلات سيستم اصلي را حل کنيد.
از فروشنده بپرسيد چگونه مي‌توان اين آزمايشها را انجام داد. قدم بعدي انجام آزمايش در مقياس نيمه صنعتي (pilot) است هدف از اين آزمايش ارزيابي روش تصفيه تحت شرايط ميداني (field) قبل از پياده سازي سيستم است. اگر سيستم تحت شرايط حقيقي آزمايش شود مي‌تواند اطلاعات لازم را براي طراحي به ما بدهد . هر موقعي که لازم بود بايد قبل از خريد، يک سري آزمايش در مقياس نيمه صنعتي انجام شود. کسري از فاضلاب در يک پايلوت تصفيه مي‌شود. تجهيزات اين آزمايش کوچک تر از مقياس اصلي است. شخصي که آزمايش نيمه صنعتي را انجام مي‌دهد بايد آگاهي کامل داشته باشد تا بتواند پيشگويي کند . آيا واقعا" سيستم در مقياس حقيقي هم همين نتيجه را مي‌دهد؟ اگر تجهيزات را از يک فروشنده خريداري مي‌کنيد کاملا" بر طبق دستورات آنها آزمايشها را انجام دهيد. تجهيزات را در محل نگهداريد و بدون کمک فروشنده چند هفته با آن کار کنيد تا حدي که مطمئن شويد با تجهيزات آشنا شده ايد. تصفيه فاضلاب آزمايشي را ادامه دهيد ، ببينيد آيا مي‌توانيد از عهده مشکلات برآييد؟
انجام آزمايش در مقياس نيمه صنعتي شايد مهم ترين عامل در طراحي يک سيستم پيش تصفيه باشد، ممکن است شما بشنويد که يک سيستم در جايي ديگر کاملا" موفق عمل کرده و خوب کار ميکند ولي از آنجايي که ماهيت فاضلابي که شما با آن سر و کار داريد کاملا" با آن فاضلاب متفاوت است شايد مجبور باشيد که از سيستم ديگري استفاده کنيد . تا زماني که خودتان با فاضلابي که با آن سر و کار داريد آزمايش انجام نداده ايد نمي توانيد مطمئن باشيد که يک سيستم کار ميکند يا نه؟
حالا شما بايد از ميان چندين سيستم ارزيابي شده که ممکن است کمترين قيمت را هم نداشته ولي بيشترين هماهنگي را با شرايط کاري شما داشته باشند، سيستمي را انتخاب کنيد، بنابراين مجبور خواهيد بود که ملاکهاي ارزيابي را مجددا" بررسي کنيد و يک تجزيه و تحليل اقتصادي انجام دهيد. در انتخاب سيستم نهايي ملاکهاي زير را مد نظر قرار دهيد:
1- آيا سيستم اثر بخش است؟ آيا فاضلاب مورد قبول را توليد ميکند؟
2- آيا شما استطاعت مالي خريد آن را داريد؟ هزينه خريد، نصب، راه اندازي و تعميرات و نگهداري چه مقدار خواهد بود؟
3- راه اندازي و نگهداري سيستم به چه سطحي از آموزش و تخصص نياز دارد ؟آيا از عهده شما و اپراتورهايتان بر مي‌آيد ؟
4- چند نوع لجن فاضلابي توليد مي‌شود؟ چگونه اين لجن کنترل مي‌گردد؟ و هزينه دفع اين مواد زايد چه ميزان خواهد بود؟
ملاک انتخاب هر گزينه شامل فاکتورهاي بيشماري مي‌شود، لذا در انتخاب فرايند بايد بسيار نظام گرا عمل کنيد. مسلما به علت تعداد گزينه‌ها تمايلي به ارزيابي همه آنها نيست . هم چنين زمان کافي براي ارزيابي همه آنها را نخواهيم داشت. آنچه شما بدان نيازمنديد برآوردي دقيق از تکنولوژيهاست تا گزينه‌هاي را که مشخصا" قابل قبول نيستند حذف کنيد. اين گزينه‌ها يا هزينه زيادي دارند يا نيازمند مراقبت فراوان يا آموزش هستند.
پس تا اينجا به اين مرحله رسيده ايم که يک سري تکنولوژيهاي مشخص در مورد فاضلاب شما کاربردي هستند ولي آيا اين سيستمها در حوزه کاري شما اثر بخشي هم دارند؟در مورد هر گزينه با استفاده از مشخصات فاضلاب سيستم خودتان داده‌هاي مربوط به تست تصفيه پذيري را انجام دهيد اين مسئله فوق العاده حايز اهميت است که به ادعاههاي فروشندگان تکيه نکنيد و خودتان داده‌ها را جمع کنيد البته يک فروشنده مي‌تواند به شما کمک کند ولي مطمئن باشيد که خودتان هم درگير ماجرا هستيد. در حد امکانات خود يک آزمايش درحد
ازمايشگاهي انجام دهيد يا از فروشنده بخواهيد که يک تست تصفيه پذيري انجام دهد . از سيستمهايي که به عالي ترين طريق در اين مرحله عمل کرده‌اند يا از نظر اقتصادي مقرون به صرفه هستند آزمايشي در حد نيمه صنعتي (Pilot ) انجام دهيد . در اين مرحله مي‌توانيد بعضي از گزينه‌ها را بر پايه داده‌هاي آزمايش تصفيه پذيري در مقياس آزمايشگاهي حذف کنيد.انعطاف پذيري سيستم را در نظر بگيريد اگر مشخصات فاضلاب شما به دليل نوع فرايند يا تغييرات بار کاري تغيير کند آيا اين سيستم قابليت وفق پذيري براي تصفيه فاضلاب را دارد ؟ اگر به دليل حفظ منابع آبي و يا به دليل بار کاري کمتر ، جريان فاضلاب کاهش يابد آيا اين سيستم مي‌تواند به طور ناپيوسته کار کند ؟ اگر کاهش جريان آب شستشو باعث تمرکز آلوده کننده‌ها شود آيا سيستم مي‌تواند يک فاضلاب متمرکز را تصفيه کند؟
- هزينه سيستم چه مقدار است؟
مرحله بعدي انجام يک آناليز هزينه براي سيستمهايي است که از آزمايش در مقياسهاي آزمايشگاهي (bench scale ) و نيمه صنعتي (Pilot ) موفق بيرون آمده‌اند . هزينه‌هاي بيشمار مرتبط با يک سيستم تصفيه فاضلاب وجود دارد. شما بايد شاخص ترين هزينه‌هاي هر سيستم را مدنظر قرار دهيد. براي هر گزينه که مورد ارزيابي قرار گرفته و از نظر شما به طور بالقوه امکان پذير است طراحي‌هاي مقدماتي را انجام دهيد و حداقل هزينه‌هاي زير را حدس بزنيد:
1- هزينه خريد و نصب
2- هزينه راه اندازي و تعميرات و نگهداري
3- هزينه دفع مواد زايد
هزينه آزمايشها در مقياس نيمه صنعتي و آزمايشگاهي جزئي از هزينه‌هاي ابتدايي پروژه است که در هزينه کلي پروژه است که در هزينه کلي پروژه حساب مي‌شوند ولي بايد از آناليز هزينه نهايي کم شوند. ملزومات کاربردي و هزينه‌ها راحساب کنيد تا واقعا بدانيد انتظارات شما در چه سطحي است ؟ فرايند دفع فاضلاب براي همه سيتمها يکسان است؟ در صورت نياز يک سيستم نشر هوا به هزينه‌هاي مجاز اضافه خواهد شد. هزينه‌هاي لوله کشي ، ساختمان ، سيستم جريان برق و دفع حريق را نيز حساب کنيد. ممکن است هر يک از مسئولين صدور مجوز از شما گزارش بخواهند. مشخص کنيد آيا که گزارشي که شما تهيه مي‌کنيد مورد قبول است يا بايد يک مهندس استخدام کنيد تا گزارش را تهيه نمايد . هزينه تهيه گزارش را تخمين بزنيد. هزينه‌هاي مجاز ممکن است براي تمام گزينه‌ها يکسان باشد.
- هزينه خريد و راه اندازي
هزينه خريد و راه اندازي سيستم چه مقدار خواهد بود؟ بر پايه طراحي اوليه سيستم که بايد نمايانگر اجزاي اصلي سيستم باشد، ليستي از اجزاء تهيه کنيد. هزينه اجزاي اصلي سيستم و نيروي کار مورد نياز براي نصب و راه اندازي سيستم را حدس بزنيد، شما براي انتخاب سيستم بهينه به اين تخمين نيازمنديد.
مسلما" هزينه و نيروي کار مربوط به ساخت سيستم بستگي به اين مسئله دارد که چه مقدار خودتان درگير کار مي‌شويد و سيستم را از کجا خريداري مي‌کنيد؟ اگر يک سيستم پيش ساخته خريداري نماييد هزينه ساخت در قيمت فروشنده حساب شده است. اگر خودتان بخواهيد يک سيستم را راه اندازي کنيد دقيقا" مثل اين است که اجزاء را بخريد، آنها را مونتاژ
کنيد ، در صورت نياز يکسري برقکار و لوله کش و جوشکار و نجار استخدام کنيد. به مخازن، مخلوط کن و پمپها نياز خواهيد داشت. مي‌توانيد از وسايل جديد استفاده کنيد و يا وسايل دسته دوم خريداري نماييد. در هر صورت تخميني بايد از سيستم مونتاژ شده به دست آوريد. هزينه اصلاحات جزئي را هم حساب کنيد به يک سري جاده و راهرو بتني يا آسفالتي نيازمند خواهيد بود. چون در هر صورت مجبور هستيد فاضلاب را به محل و خارج از آن حمل و نقل کنيد.
تأسيسات مورد نياز به نوع سيستم بستگي دارد. نيازهاي برقي ، گازي، هواي فشرده و تهويه را مشخص کنيد. آيا از قبل موجود هستند و يا بايد تهيه شوند. ممکن است اتاقي براي اين تجهيزات داشته باشيد و يا مجبور باشيد يک اتاق اضافه بسازيد. اگر مجبور هستيد که تجهيزات را در هواي آزاد قرار دهيد حداقل يک سقف روي آنها نصب کنيد تا از باران محفوظ بمانند. در هر صورت سيستم را در محلي قرار دهيد که نکات ذيل در آن لحاظ شده باشد:
1- در صورت توسعه کارگاه، به محل تصفيه خانه آسيبي وارد نشود و امکان توسعه خود تصفيه خانه هم وجود داشته باشد.
2- تصفيه خانه در صورت بروز حوادث غير منتظره در محيط کار مانند آتش سوزي، انفجار و ... آسيب ناپذير باشد.
3- وجود تصفيه خانه براي کارکنان ديگر بخشها مشکلي مانند بو و ... ايجاد نکند.
4- تصفيه خانه به قسمت دفع فاضلاب يا پساب تصفيه شده نزديک باشد.
5- تصفيه خانه در جايي قرار گرفته باشد که انتقال فاضلاب و پساب جمع آوري شده به آن با نيروي ثقل امکان پذير باشد.
6- ساختار زمين در ايجاد تصفيه خانه اشکال ايجاد نکند.
7- تصفيه خانه به منابع تامين انرژي نزديک باشد.
8- در صورتي که انتقال فاضلاب از آخرين محل جمع آوري به تصفيه خانه به کمک پمپاژ انجام مي‌شود بايد فاصله خيلي زياد نباشدتا در حين جريان ، گنديدگي در فاضلاب به وجود نيايد.
