بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
تعريف زيج حياتي
زيج در لغت، معرب كلمه فارسي زيگ و به معناي تعيين احوال ستارگان و جدولي است كه از آن به حركات سيارات معرفت يابند.
زيج حياتي ورقه اي با طول و عرض 70 در 50 سانتيمتر كه در آغاز (سال 1367)، فقط براي نمايش وقايعي كه در زمينه تولد و مرگ اتفاق مي افتاد، فراهم آمد و به تدريج در جريان كار،از سويي كارايي و سهولت كاربرد خود را نشان داد و از سويي ديگر براي افزودن پاره اي داده ها، چه در تكميل داده هاي پيشين و چه افزودن داده هاي نو، آمادگي و ارتقاء يافت.
اول بار در سال 1367، نمونه زيج حياتي در خانه هاي بهداشت كشور بكار گرفته شد. اين زيج داراي چند دايره متحدالمركز و 12 قطاع (به نشانه 12 ماه سال بود و به همين دليل نام خود را از جدول موجود در رصد خانه ها وام گرفت) و 3 جدول مربوط به ثبت جمعيت منطقه، مواليد و مرگ بود و چون از آن براي ثبت آمارهاي حياتي بهره گرفته مي شد، پسوند حياتي را به آن دادند. زيج هاي اوليه غالبا سياه و سفيد تهيه مي شد و لي به تدريج با اثبات كارايي اين ابزار، چاپ و سپس چاپ رنگي آن با گسترش جداول موجود در ْآن ميسر گرديد.
اسلاید 2 :
كارايي زيج حياتي
زيج حياتي وسيله اي بسيار خوب و مناسب براي ثبت وقايعي چون تولد و مرگ است. با استفاده از داده هاي آن مي توان وقايع نادري مانند مرگ مادران را پيگيري كرد و با بررسي دلايل وقوع آنها، از نقاط ضعف نظام بهداشتي و اجتماعي منطقه ، ارزيابي روشني به دست داد.
تنها با اين ابزار است كه به طور همزمان امكان ارزيابي فعاليتها توسط بهورز، مسئول مركز بهداشتي درماني، مسئول شهرستان و مسئولين سطوح بالاتر نظام شبكه بهداشت و درمان ميسر مي گردد.
با محاسبه شاخص هاي مورد نياز و مرتب كردن آنها بر حسب نتيجه در درون استان مي توان مناطق با عملكرد پايين را مشخص كرد ،نقاط ضعف آن مناطق را شناسايي و مداخلات مناسب براي رفع مشكل را طراحي و اجرا نمود.
بنابراين مشاهده مي شود كه وسيله اي به اين سادگي قادر است كارايي مديريتي خوبي داشته باشد.
اسلاید 3 :
روش گرد آوري و تجزيه و تحليل و ارائه داده ها
مجموعه وقايع حياتي مربوط به جمعيت تحت پوشش خانه هاي بهداشت و خدمات ارائه شده توسط بهورزان كه در زيج هاي حياتي به تفكيك محل سكونت ( روستاي اصلي و روستاهاي قمر ثبت مي شوند عبارتند از :
- تعداد و تركيب سني و جنسي جمعيت تحت پوشش و تعداد زنان همسر دار 15 تا 49 ساله كه پس از سرشماري در ماه فروردين هر سال توسط بهورز بر زيج حياتي ثبت مي شود.
- وقايع مربوط به باروري و مرگ كه پس از وقوع در جمعيت تحت پوشش به روش چوب خطي بر زيج حياتي ثبت مي گردند شامل:
.1خاتمه بارداري منجر به تولد زنده و يا مرده زايي بر حسب:
جنس نوزاد
سن مادر
محل زايمان
فرد كمك كننده به زايمان
وزن هنگام تولد
ماه تولد
اسلاید 4 :
2- مرگ بر حسب
سن ( به تفكيك زير يك ماه، 1 تا 4 سال، گروههاي سني 5 ساله)
جنس متوفي
در مورد كودكان زير 5 سال بر حسب 5علت اصلي
در مورد مادران باردار بر حسب 5 علت اصلي
- وقايعي كه به صورت فصلي با شمارش از پرونده هاي خانوار و دفاتر ممتد تنظيم خانواده انجام مي شود و در زيج حياتي ثبت مي گردند شامل: تعداد افراد واجد شرايط تنظيم خانواده بر حسب نوع روش پيشگيري از بارداري مورد استفاده در 4 مقطع زماني ( پايان ماههاي خرداد، شهريور، آذر و اسفند)
زيج هاي حياتي سال قبل در فروردين ماه هر سال از ديوارهاي خانه هاي بهداشتي كه يك سال تمام فعال بوده اند جمع آوري مي شود و پس از كنترل اطلاعات آن توسط مركز بهداشتي درماني مربوطه، براي ورود داده ها به رايانه، به مركز بهداشت شهرستان منتقل مي گردد تا اطلاعات مورد نياز و شاخصهاي آماري مربوطه استخراج گردد.
اسلاید 5 :
راهنماي تنظيم زيج حياتي
فرم زيج حياتي از ابتدا تا پايان هر سال، به ديوارهاي خانه هاي بهداشت و پايگاههاي بهداشت روستايي در روستا و پايگاههاي بهداشت غير ضميمه شهري و مراكز بهداشتي درماني شهري ( پايگاه بهداشت ضميمه) در شهرها نصب مي شود. هر سال فرم جديد زيج حياتي بر روي فرم سال قبل قرار مي گيرد ( تا 3 سال).
همانطور كه قبلا نيز گفته شد، هدف از تكميل اين فرم در خانه هاي بهداشت و پايگاههاي بهداشت روستايي، داشتن اطلاعات آماري به هنگام و دقيق از جمعيت تحت پوشش روستايي و محاسبه شاخصهاي جمعيتي- بهداشتي آن واحد و در نهايت ،كل جمعيت روستايي تحت پوشش است تا بتوان هر ساله نتيجه فعاليتهاي واحدهاي ارائه دهنده خدمات بهداشتي درماني ( خانه هاي بهداشت و پايگاههاي بهداشت روستايي ) را به صورت كمي ارزيابي كرد و براي تحقيقات علمي اطلاعات كامل و به هنگامي در اختيار داشت. براي رسيدن به اين هدفها عملكرد درست همه كساني كه به نوعي در اين كار دخالت دارند، بسيار مهم است.
در بالا و وسط صفحه زيج حياتي، نام دانشگاه يا دانشكده علوم پزشكي
وخدمات بهداشتي درماني ، نام مركز بهداشت شهرستان و واحد مربوط
( خانه بهداشت ،پايگاه بهداشت روستايي و ...) قيد مي شود.
اسلاید 6 :
بر حسب نوع جمعيت ايراني و غير ايراني ، اطلاعات در زيج ثبت مي گردد. ( بر اساس نظر خواهي از سازمان ثبت احوال، فقط براي متولديني كه پدر آنها ايراني است شناسنامه ايراني صادر مي شود.) بنابراين كليه خانوارهايي كه پدر خانوار ، ايراني است جزو خانوارهاي ايراني محسوب مي شوند و اطلاعات آنها در زيج حياتي خانوارهاي ايراني درج مي گردد و در غير اين صورت به عنوان اتباع بيگانه به حساب آمده و اطلاعات آنها در زيج حياتي جمعيت غير ايراني ثبت مي شود.
نكته: براي تعدادكم جمعيت هاي غير ايراني هم زيج حياتي جداگانه تهيه مي گردد.
زيج هاي حياتي خاص جمعيت غير ايراني نيز همانند زيج هاي حياتي جمعيت ايراني در پايان هر سال جمع آوري مي شود و براي ورود به رايانه به مركز بهداشت شهرستان تحويل مي گردد و سپس مجددا به واحد تهيه كننده آن عودت داده مي شود تا بر روي ديوار آن واحد باقي بماند.
چنانچه در وسط سال مهاجر غير ايراني به منطقه وارد شد در آن سال زيج جداگانه ندارد و فقط سرشماري در آغاز هر سال انجام مي گيرد و بر اساس آن زيج تنظيم مي شود.
در پايگاه هاي روستايي ، داده هاي در ستون مربوط به
روستاي اصلي ثبت مي گردد و به عنوان جمعيت روستايي
به حساب مي آيد.
اسلاید 7 :
به منظور تكميل زيج حياتي ، علاوه بر توجه به دو راهنما در دو طرف بالاي برگه زيج حياتي و زيرنويسهاي هر يك از جداول بايد نكاتي نيز مورد توجه باشند از قبيل:
زيج هاي كنوني داراي 7 جدول و 5 دايره متحد المركز است كه در چهار رنگ چاپ مي شود. دواير متحد المركز در نسخه هاي رنگي از داخل به خارج به ترتيب سفيد ( براي ثبت سال)، زرد ( براي ثبت مواليد زنده)، نارنجي (براي ثبت مرگهاي 1 تا 11 ماهه)، سبز (براي ثبت مرگهاي 1 تا 4 ساله) و آبي ( براي ثبت مرگهاي 5 ساله و بالاتر) چاپ مي شود.
در درون قطاعهاي 12 گانه و در محدوده هر يك از رنگهاي چهار گانه زرد ،نارنجي، سبز، آبي يك مربع و يك دايره پيش بيني شده است: در زيج هاي حياتي قابل استفاده در خانه هاي بهداشت مربع براي ثبت ارقام اتفاقاتي است كه در روستاي اصلي پيش مي آيد و دايره براي ثبت آن رقم اتفاقاتي است كه در روستا يا روستاهاي قمر حادث مي شود. اگر خانه بهداشت بيش از يك روستاي قمرداشته باشد مجموعه داده هاي آنها در همان يك دايره ثبت مي گردد .
همين مفاهيم براي جمعيت غير ايراني هم كه در پوشش واحدهاي ارائه دهنده خدمات بهداشتي درماني هستند كاربرد دارد.
هر كدام ازاعداد درون دواير زيج حياتي با ساير جداول كنترل مي شود.
اعداد درون اين دواير بايد طوري نوشته شود كه بدون چرخش دايره به راحتي از روبرو قابل خواندن باشد.
اسلاید 8 :
جدول جمعيت بر حسب سن و جنس
اولين جدول در سمت راست برگه زيج حياتي، جمعيت تحت پوشش را نشان مي دهد. مبناي اين جدول سرشماري اول سال بهورز در روستاهاي تحت پوشش است. پس از اتمام سرشماري، در آغاز ، اطلاعات جمع آوري شده بر حسب سن و جنس و به تفكيك روستاي اصلي و روستا يا روستاهاي قمر در جمعيت روستايي در اين جدول ثبت مي گردد.
در اين جدور اين جدول يك ستون مربوط به جمعيت زنان همسردار وجود دارد. در ستون زن، هر يك از سطرهاي 10تا 14 سال،15تا 19 سال، 20 تا 24 سال....تا 45 تا 49 سال به دو قسمت تقسيم شده است. در هر سطر، ستون سمت راست ( يعني ستون سفيد) براي نوشتن كل جمعيت زنان، و ستون سمت چپ ( يعني ستون رنگي) براي ثبت رقم جمعيت زنان همسردار در آن گروه سني پيش بيني شده است.
منظور از زن همسردار، زني است كه در عقد شرعي و عرفي مردي قرار دارد چه در حال حاضر، در خانه همسر خود زندگي كند يا در خانه پدري خود ساكن باشد ( صيغه به عنوان همسر شرعي محسوب مي شود.)
كليه افرادي كه به منطقه اي مهاجرت مي كنند و در آنجا ساكن مي شوند بايد بلافاصله در پوشش خدمات بهداشتي درماني نزديكترين واحد ارائه دهنده خدمت آن منطقه قرار گيرند. براي آنها پرونده خانوار تشكيل شده و اطلاعات آنها بر زيج حياتي ثبت گردد.
چنانچه تعداد مهاجرين در منطقه زياد باشد ( هم مهاجرپذير و هم مهاجرفرست) ضرورت دارد سرشماري مجدد در آبان ماه نيز صورت گيرد و جدول در زيج حياتي بر اساس سرشماري وسط سال اصلاح شود.
اسلاید 9 :
جدول تولد بر حسب وزن و جنس نوزاد، سن مادر و شرايط زايمان
جدول دوم به ثبت اطلاعات دقيقتر مربوط به مواليد اختصاص دارد. اين جدول در طول سالهاي استفاده از زيج تغييرات عمده يافته است. در اين جدول همه ارقام برحسب جنس نوزاد و به تفكيك روستاهاي اصلي و قمر براي خانه هاي بهداشت ثبت مي شود. در زيجهاي كنوني رقم مرده به دنيا آمده ها، زنده به دنيا آمده ها، وزن هنگام تولد ( كمتر از 2500 گرم، 2500 گرم و بيشتر، وزن نشده) سن مادر در اين تولد زنده و شرايطي كه زايمان در آن صورت گرفته است ( در بيمارستان، در منزل، زير نظر ماماي تحصيل كرده، ماماي دوره ديده، يا ماماي دوره نديده) منعكس مي گردد.
- بخش اول: تعداد دختران و پسران مرده به دنيا آمده در برگه زيج حياتي به روش چوب خطي علامت زده مي شود. نوزادي كه بعد از هفته 22 حاملگي به دنيا آمده و هيچ يك از علائم حياتي را ندارد ( حتي يك نفس هم نكشيده و گريه نكرده است) مرده به دنيا آمده به حساب مي آيد
اسلاید 10 :
- بخش دوم: مربوط به تعداد كل نوزادان زنده متولد شده و جنس آنها برحسب منطقه مي باشد.
- بخش سوم: مربوط به وزن هنگام تولد نوزاد برحسب جنس اوست. چنانچه وزن هنگام تولد در دست نبود مي توان وزن روز دهم تولد را اندازه گرفت. زيرا بعد از تولد ، تا روز هفتم وزن نوزاد اندكي كم مي شود و بعد مجددا رو به افزايش مي گذارد به طوري كه درست روز دهم تولد وزن او معادل وزن روز تولدش مي باشد.
تعداد نوزاداني كه وزنشان كمتر از 2500 گرم باشد در دو ستون اول اين قسمت و آنهايي كه وزنشان 2500 گرم يا بيشتر است در دو ستون بعدي علامت زده مي شود. در دو ستون آخر اين بخش، تعداد نوزاداني ثبت مي شود كه وزن زمان تولد آنها در دسترس نبوده است
بخش چهارم: مربوط به سن مادر در هر تولد زنده نوزاد اوست. اگر حاصل زايمان 2 يا چند نوزاد است ( دوقلو يا بيشتر) براي هر يك از تولدهاي زنده در قسمت سن مادر، يك علامت زده مي شود. يعني براي دو قلو،2 با علامت زده مي شود. زيرا در اين بخش از جدول تعداد تولدها مطرح است. درنهايت، مجموع ارقام درون ستونهاي اين بخش با ارقام بخشهاي دوم و سوم اين جدول مساوي خواهند بود.
