بخشی از مقاله
چکیده
اتصالات موجود در یک شهر که در واقع می توان گفت تقرباًی همان معابر شهری هستند نقش عمده و تعیین کننده ای در طراحی یک شهر ایفا می کنند . به گونه ای که می توان با طراحی مناسب معابر در یک شهر احساس امنیت و راحتی را به ساکنان آن شهر القا نمود. آنچه که واضح است این است که معابر شهری در دو دسته ی عظیم پیاده راه ها که متعلق به عبور و مرور عابرین پیاده و خیابانها که متعلق به عبور و مرور وسایل نقلیه ی موتوری هستند تقسیم بندی می شوند، که هدف اصلی این تقسیم بندی جدا کردن ×و تفکیک عابرین پیاده از وسایل نقلیه می باشد .خیابان بعنوان یک شریان ارتباطی زیر بنایی ترین عنصر در ساختار کالبدی هر مجموعه زیستی به شمارمی آید .
چنانچه کالبد یک مجموعه زیستی مجموعه ای از فضاهای مثبت - کالبدی پر - و فضاهای منفی - کالبدهای خالی - تصور کنیم ، فضاهای مثبت فضاهای منفردی هستند که بر اثر یک نظم قراردادی فضاهای منفی یا جمعی را سازمان می دهند . به عبارت دیگر ، نظم همجواری × کالبدهای پر، جداره و سیمای فضاهای خالی را به وجود می آورند .فضاهای جمعی حاوی ارزش های فرهنگی و محیطی جامعه است که در دوران مختلف شکل گرفته اند و بر ماست که با شناخت کل ×این ارزشها تحول آینده فضاها را به طرزی هماهنگ و سازگار کنترل کنیم .خیابان بعنوان یکی از اصلی کالبد شهرداری سیمای خاص شهری است که از کالبد خطی و عملکرد عبوری آن تاثیر می پذیرد مبانی طراحی شهری و معیاری های زیبایی نیز در ارتباط با این عوامل شکل گرفته است .
واژههای کلیدی: شریان ارتباطی، تفکیک، تحول فضایی، اتصال شهری
-1 مقدمه :
متن در میان انواع فضاهای شهری، فضاهای باز عمومی، دارای اهمیت ویژه ای از دیدگاه حیات جمعی شهروندان هستند ، در حالیکه فضاهای بسته عمومی ، اداری انضباط یا به عبارت بهتر محدودیت های خاصی به لحاظ زمانی و اندازه و ... برای پذیرش شهروندان می باشند ، فضاهای باز عمومی در همه وقت بیشترین امکانات بالفعل و بالقوه را برای حضور شهروندان دارا می باشند . یادآوری این نکته ضروری است که امروزه اکثر مجموعه های شهری بی شکل و ضد فضا هستند و در آنها فضاهای غیر قابل استفاده و رها شده به چشم می خورد که فضاهای گم شده نامیده می شود ؛ مانند فضاهای رها شده حاشیه بزرگراه ها ، محوطه باز بی شکل و بی کران بین برج ها و بلوک های مسکونی .
این فضاها عملا به عنوان فضاهای عمومی به حساب نیامده و فضاهای گمشده در شهر می باشند در حالیکه کشف و احیاء آنها می تواند فرصتهایی برای توسعه فضاهای عمومی شهری بوجود آورد . - مدنی پور ، 1378 ، . - 35بنابراین فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به عنوان تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند ، یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند . این فضا به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند . این فضا بایستی توسط یک نهاد عمومی اداره شود و جامعه مدنی اداره و نیاز های آن تامین شود .
بنابرابن شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی ، فضای شهری تلقی گردد اینست که تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد . پس آن دسته از نرم فضا ها و سخت فضاها که بستر تعامل شهری نیستند فضای شهری نامیده نمی شوند . فضای شهری، مصنوعی سازمان یافته ، آراسته و واجد نظم به صورت بستری برای فعالیت ها و رفتار انسانی است . انسان جزئی از فضاست و با ارزشها و هنجارهای خود به این فضا معنی می بخشد . الگوی روابط اجتماعی ثابت نیستند و یک فضا با جایگزین شدن رابطه اجتماعی خاص، چهره متفاوتی به خود می گیرد.کاربرد عمومی این فضاها ایجاد آرامش، سرگرمی و محلی برای گردش ، فراهم آوردن ارتباط و زمینه معاشرت، و امکان تردد می باشد ، لذا وجود این فضاها برای پیشگیری از درماندگی، افسردگی، گوشه گیری و خشونت، بسیار موثر و حتی ضروری است.
وانگهی این فضاها می توانند موقعیتی برای رشد خلاقیت بوجود آورده و محیطی تفریحی و سازنده در یک مجموعه شهری باشند تا زمینه ای را فراهم سازند که هر انسانی برای درک موقعیت خود به آن نیاز دارد. این فضاها به عنوان گره ای از جوامع انسانی و تجمعی از مردم و اشیاء مادی از عناصر و اجزاء مختلفی تشکیل شده است. به واقع فضا رابط میان عناصر بوجود آورنده اش می باشد، پس برای تشخیص یک فضای شهری علاوه بر وجود عناصر تشکیل دهنده، باید رابطه میان انها نیز برای فرد ناظر قابل ادراک باشد و فرد بتواند از رابطه موجود، ساختاری در ذهن خود ایجاد نماید.به این ترتیب فضای شهری هدفمند بوده و بستر رویدادهای تعریف شده ای خواهد بود - مدنی پور، 45، - .35 - 1378 شاخص اصلی برای تشخیص فضاهای شهری در عرصه عمومی شهر در اختیارمان قرار می گیرد :
1.عمومی بودن فضا
2.بازبودن آن
3.برقراری تعامل اجتماعی
بر پایه شاخص های نام برده فضاهای عمده شهری عبارتند از : میادین، مسیرها و خیابان های شهری.
-2شبکه معابر و شهر :
در ابتدا خوبست تفاوت خیابان با معبر روشن شود . شهر ایده آل باید "خیابان" داشته باشد. خیابان با معبر متفاوت است. معبر محل عبور اتومبیل است و خیابان محل زندگی و تعامل شهروندان . تجربه سفر به شهرهای مختلف ایران نشان میدهد، که در شهرهای دیگر - به غیر از تهران - ، فضای بسیاری از خیابانها به گونه هایی است که شهروند را به خودی خود به قدم زدن و تعامل در خیابان جذب می نماید اما در تهران ما فاقد آنیم و تمام گذرها ، معبرند و محل عبور اتومبیل و همواره عجله داریم که از آنها هر چه زودتر عبور کنیم و به مقصد برسیم .در اوایل قرن بیستم و با اختراع اتوموبیل ، تحولات چشمگیری در جابجایی انسان و کالا پدید آمد و باعث کاهش زمان های سفر گردید . سرانه مالکیت در جوامع صنعتی ، تغییرات عمده ای در سیستم های شهرسازی به وجود آورد ، بطوریکه خیابان ها و شاهراه های بسیاری برای حرکت وسایل نقلیه احداث نقلیه شدند .
-3اصول طراحی خیابان پایدار :
طراحی و یا بهسازی خیابان های شهری می بایست منطبق بر اصولی باشد که موجب نیل به پایداری به عنوان راه اصلی همساز نمودن فضاهای طبیعی و مصنوع شوند . از این رو ملحوظ داشتن اصول طراحی محیطی به همراه سایر ملاحظات شهری در طراحی خیابان ها می تواند زمینه ساز ایجاد فضای مطلوب تری گردد. البته نباید فراموش نمود که فضای خیابان فضایی جمعی است و درک افراد جامعه از مفهوم و ماهیت خیابان بسته به گروه سنی، جنسی، اجتماعی و فرهنگی آنان متفاوت است. از اینرو ضرورت دارد طراحی، ساماندهی و نگهداری این فضاها بر اساس خواسته های واقعی استفاده کنندگان آن صورت پذیرد. زیرا خیابان نه به عنوان یک معبر صرفا فیزیکی، بلکه به عنوان یک محیط اجتماعی و فرهنگی، اهمیت داشته و جلب مشارکت مردمی در حفظ و توسعه آن به خصوص از طریق راهکارهای برنامه ریزی بسیار مهم است.در اینجا شش اصل به منظور طراحی یک خیابان پایدار به تفضیل ارائه می شود:
3-1نظم دهی به محیط در یک چارچوب اکولوژیک :
اصولا نظام های طبیعی به دلیل کیفیت خاص ترکیب عناصر سازنده خویش، نظام هایی پویا، متنوع، پیچیده و کند هستند.بنابراین هر گونه دخالت بی رویه در نظام های طبیعی باعث تغییرات گسترده و گاه غیر قابل پیش بینی در مدت زمانی طولانی است. از این رو لازم است طراحی و شکل گیری فضاها و نظام های انسان ساخت همساز با بستر طبیعی موجود صورت پذیرد تا اعمال تغییر در محیط های طبیعی به حداقل ممکن برسد. بدین منظور توجه به ویژگی های اصلی نظام های طبیعی یعنی تنوع مطلوب و تعادل اهمیت زیادی دارد.تنوع مطلوب ، ظرفیت مقاومت و درجه پویایی هر نظامی را در برابر عوامل و شرایط بحرانی افزایش می دهد.
در سطح خیابان های شهری ایجاد تنوع مناسب در شکل مسیر حرکتی، بافت، ترکیب عناصر سخت و نرم، و مقیاس عناصر و سطوح، نقش زیادی در پایداری فضای معابر شهری دارد .ویژگی مهم دیگر نظام های طبیعی، وجود تعادل میان عناصر و روابط هر مجموعه ای است. تعادل، بیانگر مقیاس و اندازه بهینه هر عنصر و رابطه آن با دیگر عناصر است.مهمترین موارد مربوط به ایجاد تعادل در خیابان های شهری، ایجاد تعادل در جداره ها، نحوه ترکیب فضاهای پر و خالی اطراف، ایجاد تعادل بین ظرفیت معبر و میزان استفاده، و نیز ایجاد تعادل در نحوه ترکیب حرکات پیاده و سواره می باشند.وجود تعادل موجب حفظ و تقویت منابع موجود، کاهش مصرف و افزایش راندمان منابع شده و ضمن کاهش وابستگی به وسایل نقلیه موتوری، به کنترل تسلط ماشین بر انسان کمک خواهد نمود.حاصل تنوع و تعادل وحدت اندام واره است .
بدین معنا که هیچ عنصری به صورت مستقل و بدون توجه به روابط و پیوندهای متعدد با محیط پیرامون قادر به تشکیل و ارائه یک نظام نیست.فراتر از آن، روابط و پیوند های موجود میان عناصر مختلف تنها در صورتی منجر به شکل گیری، تداوم و تکامل یک نظام می شوندکه قادر به خلق انسجام، وحدت و یکپارچگی در نحوه عملکرد کلی نظام باشند؛ درست مانند آنچه که در مورد هر ارگانیسم و موجود زنده ای وجود دارد. تجلی وحدت در خیابان های شهری کاربرد طرح های هوشمندانه در پوشش های سبز خیابان های پر تردد ، توجه به ترکیب رنگ، بافت و طرح جداره خارجی ساختمان ها، حفظ و تنظیم پیوستگی مسیرهای حرکت پیاده و توجه به نحوه ترکیب و
