بخشی از مقاله
چکیده
دریاچه های آب شور نوعی از دریاچه ها می باشند که تعداد آنها از دریاچه های شیرین بیشتر می باشند .دریاچه ارومیه یکی از دریاچه هایی است که دارای خصوصیات منحصر به فردی می باشد. حوضه آبریز این دریاچه یکی از بزرگترین حوضه های اصلی ایران بوده و جمعیتی بیش از 7 میلیون نفر در آن زندگی می کنند . عواید فراوانی از این دریاچه حاصل می شود که در طی سال های اخیر به دلیل کم شدن آب دریاچه کاهش یافته اند. پتانسیل های موجود در سواحل و طبیعت بکر آن به منظور جذب و فعالیت های گردشگری و ایجاد فرصتهای شغلی، کشت و زرع محصولات متناسب با شرایط هیدرولوژیکی و منابع موجود ، تولید آرتمیا به عنوان مواد غذایی مقوی برای سایر آبزیان از جمله فرصت های مناسب برای کسب سود اقتصادی و همچنین ارتقای جایگاه کشور در تجارت محصولات تأثیر گذار می باشد .
بررسی ها نشان داده است که امروزه کشور هایی وجود دارند که با اینکه فاقد پتانسیل های طبیعی می باشند ، اما اقدام به انجام فعالیت های گسترده می کنند . مانند رژیم اشغالگر قدس در امر کشاورزی، تایلند در امر تولید مصنوعی آرتمیا و صادرات آن و آذربایجان در امر صنعت گردشگری. مشخص است که اعمال مدیریت صحیح و کارآمد، عمده دلیل ایجاد شرایط فوق در این کشور ها شده است. باید از تجربیات جهانی بهره جست و با کمی خلاقیت در بهره گیری از پتانسیل های بالقوه کشور از قافله رشد جهانی عقب نمانیم.
واژه های کلیدی : دریاچه ارومیه ، منافع اقتصادی ، مدیریت ،حوضه آبریز ، آرتمیا ، کشاورزی ، گردشگری
.1 مقدمه
هر جا که آب است ، آبادی است ! شاید بار ها و بارها این ضرب المثل را شنیده و به سادگی از کنار آن گذشته ایم . کتاب های تاریخی گواهی بر بیان فوق هستند . بسیاری از تمدن های اولیه بشریت در کنار منابع آب پدید آمده اند و علت زوال بسیاری از آنها نیز از بین رفتن این منابع آب بوده است . زندگی در دنیای امروز ، به عوامل زیادی وابسته گشته است ، اما نیاز به آب ، فارغ از جنبه های مصرف عادی آن ، بسیار گسترده تر شده است . کمبود آب جمعیت 7 میلیاردی کره زمین را با چالش های زیادی مواجه کرده است . روند استفاده های نادرست توسط بشر باعث پدید آمدن موارد زیادی از خشک شدن دریاچه ها شده است .
نمونه ی آشنا دریاچه آرال می باشد . در اوایل دهه 1960 میلادی ، دولت شوروی تصمیم گرفت تا آمودریا - جیحون - و سیردریا - سیحون - دو رودخانهای که بیشتر آب آرال را تأمین می کردند به سوی بیابانهای آسیای میانه تغییر مسیر دهد تا پنبه، برنج، صیفیجات و غلات در این مناطق کشت شود. این برنامه برای آن بود تا شوروی به یک صادرکننده عمده پنبه تبدیل شود آرال در گذشته یکی از چهار دریاچه بزرگ دنیا بود که 68 هزار کیلومتر مربع وسعت داشت اما از دهه 1960 ، این دریاچه رفته رفته آب رفت و در سال 1987 به دو دریاچه کوچک آرال شمالی و آرال جنوبی تقسیم شد. در سال 2004 مساحت آن به 25 مساحت اصلی رسیده و درصد شوری آب آن 5 برابر شد. خشکیدن دریاچه آرال یکی از بزرگترین فجایع زیستمحیطی کره زمین به شمار میرود.
دریاچه گریت سالت که در ایالت یوتا در آمریکا واقع شده و در یک حوضه بسته واقع شده و تبخیر تنها راه خروج آب از آن می باشد . این دریاچه به دلیل مصارف کشاورزی ، احداث میانگذر ، چاه های غیر قانونی و خشکسالی ها در معرض نابودی قرار دارد . اما در این باره اقداماتی برای کنترل شرایط در دست اقدام می باشد . مورد بحث ، دریاچه ارومیه می باشد که به عنوان نگینی در شمال غرب کشور در حالت اغما قرار دارد و به مرگ خاموشی دچار شده است . این دریاچه نقش غیر قابل انکاری در رونق و توسعه ی اقتصادی حوضه آبریز خود ، به خصوص استان آذربایجان غربی ، داشته است . طوریکه عواید کسب شده از این دریاچه در حوزه های اقتصادی ، صنعت ، تجارت و... این استان و کل حوضه آبریز به قدری فراوان بوده که کاهش آنها در دوره ی حاضر محسوس بوده و به چشم می آیند . تلاش می شود با به تصویر کشیدن بخش کوچکی از پتانسیل های دریاچه مذکور ، متذکر این نکته گردیم که آیندگان نیز باید از این منافع و پتانسیل ها بهره مند گردند و بی نصیب نباشند .
.2 سیمای کلی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه با مساحتی در حدود 5000 کیلومتر مربع از مهمترین و با ارزش ترین اکوسیستم های آبی در ایران می باشد . این دریاچه به دلیل ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی از سال 1354 شمسی به عنوان پارک ملی و در سال 1356 شمسی جزء مناطق حفاظت شده ی زیست کره در سازمان یونسکو انتخاب شد . این دریاچه در مرکز یک حوضه ی زهکش بسته واقع شده است و تمامی آب های سطحی و زیر زمینی به طرف آن زهکشی می شوند . تبخیر بالا و ته نشینی مداوم نمک منجر به شوری حاد آن گردیده است . آب این دریاچه از 14 رودخانه دائمی ، 7 رودخانه فصلی و 39 جریان سیلابی تأمین می شود . طول آن حدود 140 کیلومتر و عرض متوسط آن 40 کیلومتر می باشد . حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مساحت 51876 کیلومتر مربعی ، حدود 3 درصد از مساحت کشور را شامل می شود.
این حوضه آبریز شامل 8 زیر حوضه می باشد - به شرح زیر - تصویر . 1 حوضه آبریز دریاچه ارومیه زیر حوضه 04 عمدتا شامل خود دریاچه و جزایر آن به همراه اراضی مستغرق حاشیه آنهاست . حوضه آبریز دریاچه ارومیه از نواحی کوهستانی وسیعی تشکیل گردیده که دریاچه و دشت های اطراف آنرا احاطه کرده است . وجود شرایط خاص این دریاچه باعث ایجاد پتانسیل های منحصر به فردی گشته است که عواید آن نصیب ذینفعان می گردد و در صورت نابودی این دریاچه ، تمامی این عواید از بین خواهد رفت . در شرایط کنونی و دوران حاضر تا حدی این امر محقق گشته و بحران فرا رسیده است ، طوریکه : - 1 برداشت آب جهت مقاصد کشاورزی و شرب از رودخانه های منتهی به دریاچه در سال به حجمی بیش از یک میلیارد مکعب می رسد . - 2 ایجاد بزرگراه شهید کلانتری که تأثیرات مهمی بر فرآیند های هیدرولوژیکی و هیدرودینامیکی دریاچه و همچنین بر شوری و نابودی گونه های موجود در آن شده است . - 3 تغییرات کاربری زمین ، به ویژه از بین بردن تالاب ها و انحراف آنها جهت آبیاری و انحراف رودخانه ها . بیانات فوق از جمله اقدامات آشنا و عمومی در ایجاد بحران می باشند . که بی شک عامل اصلی آنها، انسان ها می باشند .
