بخشی از پاورپوینت

 

اسلاید 1 :

کلمات از نظر نوع حروف اصلی به دو دسته تقسیم می شوند : 1- جامد 2- مشتق

اسم جامد : اسمی است که از اصل و ریشه فعل گرفته نشده است .

اسم مشتق : اسمی است که ریشه فعلی داشته باشد .

انواع جامد

1) مصدری : جامدی است که ریشه فعلی ندارد ولی بر انجام شدن کار بدون قید زمان و شخص دلالت می کند . در عربی همه مصدرها جامدند چه مجرد باشند ، چه مزید

مثال : خُروج ، شُکر، ذَهاب و ...

2) غیر مصدری : بعضی از جامد ها مصدر نمی باشند . مثال : حَجَر ، یَد ، قَلَم و...

انواع مشتق

    مشتق کلمه ای است که از اصل و ریشه فعل گرفته شده است و 8 نوع می باشد :

اسلاید 2 :

1) اسم فاعل

کلمه ای است که بر انجام دهنده کار یا دارنده حالتی دلالت می کند و معادل صفت فاعلی یا اسم فاعل است . مثال : ناصِر ، کاتِب ، قائِم ، فاتِح و ...

روش ساخت اسم فاعل : اسم فاعل در ثلاثی مجرد بر وزن « فاعِل » ساخته می شود . مثال : وَصَلَ      واصِل

حال اگر بخواهیم از فعل ثلاثی مزید ، اسم فاعل بسازیم . به این صورت است که حرف مضارعه را برمی داریم و به جای آن میم ضمه دار ( مُـ ) قرار می دهیم و حرف ما قبل آخر را مکسور می کنیم . مثال : مُعَلِم ، مُکتَشِف و...

2) اسم مفعول

اسمی است که بر انجام شدن یا واقع شدن دلالت می کند ، و نشان می دهد کاری بر روی شخصی یا چیزی واقع شده است و معادل صفت مفعولی یا اسم مفعول است . مثال : مَکتوب ، مَنصور، مُختَرَع و...

اسلاید 3 :

روش ساخت اسم مفعول : اسم مغعول از ثلاثی مجرد بر وزن « مَفعول » ساخته  می شود . مانند : رَسَمَ     مَرسوم

و از فعل ثلاثی مزید همچون اسم فاعل ساخته می شود ، با این تفاوت که حرف ما قبل آخر را مفتوح می کنیم . مثال : مُختَرَع ، مُکتَشَف و...

3) اسم زمان و مکان

اسمی است که بر زمان یا مکان انجام کار دلالت می کند و از فعلهای ثلاثی مجرد بر سه وزن ساخته می شود ، که عبارتند از : مَفعَل ، مَفعِل ، مَفعَلَة

مثال : مَکتَب ، مَغرِب ، مَحفَظَة و...

نکته : این وزنها غالبا برای مکان و زمان مشترک به کار برده می شوند ولی در جمله و با توجه به موقعیتش تشخیص می دهیم که اسم مکان است یا زمان . مثال:

کانَ مَقتَلُ الحُسَین ( ع ) فی کَربَلا . ( اسم مکان )

اسلاید 4 :

کانَ مَقتَلُ الحسین ( ع ) فی العاشوراء . ( اسم زمان )

اگر بخواهیم از فعلهای ثلاثی مزید اسم مکان یا زمان بسازیم ، غالبا بر وزن اسم مفعول آن ساخته می شود . مثال :

یَستَخرِجُ

 

   مُستَخرَج ( اسم زمان )                         مُستَخرَج ( اسم مفعول ) 

مُستَخرَج ( اسم مکان )

4) صفت مشبهه

اسمی است که بر یک صفت نسبتا ثابت و همیشگی دلالت می کند ، صفت مشبهه را لز فعل ثلاثی مجرد بر وزنهای خاص می سازند . مثلا وقتی می گوییم « شجاع » یعنی صفت شجاعت در فرد ثابت است . 

اسلاید 5 :

معروفترین وزنهای صفت مشبهه عبارتند از :

فَعیل ، فَعل ، فَعَلَ ، فُعال ، فَعلان ، فَعال ، فَیعِل ، فُعل ، فَعِل ، فَعول

شَریف ، سَهل ، حَسَن ، شُجاع ، عَطشان ، جَبان ، سیّد ، حُرّ ، خَشِن ، حَسود

نکته : صفت مشبهه از فعلهای ثلاثی مجرد به دو روش ساخته می شود :

1) بر وزن ثابت می آیند . مثل وزنهای : فَعیل ، فَعول ، فَعَل و...

2) اگر از فعل ثلاثی مجرد بخواهیم صفتی بسازیم که بر رنگ ، عیب ، زیور و زینت دلالت کند ، می توانیم برای مذکر از وزن اَفعَل و برای مونث از وزن فَعلی استفاده می کنیم که به آن اَفعل وصفی نیز گویند . مانند مثالهای زیر :

رنگها                                    مذکر                                   مونث

سفید                                     اَبیَض                                   بَیضاء

سبز                                     اَخضَر                                  خَضراء

اسلاید 6 :

عیبها                                      مذکر                                           مونث

لال                                         اَبکَم                                            بَکماء

ناشنوا                                      اَصَم                                            صَماء

زیور ( زینت )                           مذکر                                         مونث  گشاده رو                                  اَبلَج                                          بَلجاء

باریک اندام                              اَهیَف                                         هَیفاء 

5) اسم مبالغه

اسمی است که بر کثرت و فراوانی صفت در فردی یا کسی یا چیزی دلالت می کند و از فعلهای ثلاثی مجرد ساخته می شود . معروفترین وزنهای آن عبارتند از :

فَعّال ، فَعالَة ، فَعول ، فَیعول ، فِعّیل

اسلاید 7 :

مثال : غَفّار ، عَلامَة ، حَسود ، قَیّوم ، صِدّیق

تذکر : بین صفت مشبهه و صیغه مبالغه چند وزن مشترک وجود

 دارد و تشخیص اینکه وزن متعلق به کدام است ، از چند راه ممکن                   است ( وزنهای مشترک : فَعیل ، فَعِل ، فَعلان ، فَعول )

1) با توجه به معنا اگر بر زیادی و کثرت صفت دلالت کرد ، به آن مبالغه می گویند . مثال : حَسود ( یعنی کسی که بسیار حسادت می ورزد . )

2) معمولا از فعلهای لازم صفت مشبهه و از فعلهای متعدی اسم مبالغه ساخته می شود. مثال : شَرُفَ   فَعیل   شَریف ( صفت مشبهه )

غَفَرَ  فَعول   غَفور ( صفت مبالغه )

3) اگر بتوانیم از اسم مورد نظر بر وزن فاعِل اسم دیگری بسازیم که معنا دار باشد یعنی کاربرد داشته باشد . در این صورت آن کلمه ای که بر وزن فاعِل است ، صفت مشبهه و آن کلمه اول ، صیغه مبالغه خواهد بود . مثال :

غَفور      غافِر ( صفت مشبهه )  ،  جَسور     جاسِر ( کاربرد ندارد )

صیغه مبالغه                                                  صفت مشبهه

اسلاید 8 :

6) اسم تفضیل

یکی دیگر از اسمهای مشتق ، اسم تفضیل است که بر برتری صفتی در فردی یا چیزی نسبت به فرد یا شخص دیگر دلالت می کند . اسم تفضیل از فعل ثلاثی مجرد ساخته می شود و برای مذکر بر وزن « اَفعَل » و برای مونث بر وزن « فُعلی » می آید . مثال : حَسَنَ      اَحسَن ( مذکر )

      حُسنی ( مونث )

7) اسم آلت

اسمی است که بر ابزار و وسیله انجام کار دلالت می کند و از فعلهای ثلاثی مجرد ساخته می شود . اسم آلت ، سه وزن معروف دارد ؛ که عبارتند از : مِفعَل ، مِفعَلَة ، مِفعال

مثال : مِقبَض ( دستگیره ) ، مِکنَسَة ( جارو ) ، مِفتاح ( کلید ) ، مِصباح ( چراغ ) ،

مِقراض ( قیچی )

 

اسلاید 9 :

تمرین

1) نوع مشتق کلمات زیر را مشخص کنید .

الصَّغیرَة ، رَنّان ، اَکبَر ، بَدیع ، مَسجِد ، خَشِن ، صُغری ، امّار ، عَطشان

2) از فعلهای زیر اسم فاعل بسازید .

شَهَدَ ، نَصَرَ ، اِستَخرَجَ ، اِعتَمَدَ ، فَتَحَ

3) از فعلهای زیر اسم مفعول بسازید .

اِنتَظَرَ ، صَنَعَ ، ظَلَمَ ، یَغتَصِبُ

اسلاید 10 :

پاسخ

 پاسخ سوال 1 : الصّغیرَة      صفت مشبهه ، رَنّان      اسم مبالغه ،        اَکبَر     اسم تَفضیل ، بَدیع      صفت مشبهه ، مَسجِد      اسم مکان ،        خَشِن       صفت مشبهه ، صُغری      اسم تفضیل ، امّار      اسم مبالغه ، عَطشان       صفت مشبهه

پاسخ سوال 2 : شَهَدَ      شاهِد ، نَصَرَ      ناصِر ، اِستََخرَجَ      مُستَخرِج

اِعتَمَدَ      مُعتَمِد ، فَتَحَ       فاتِح

پاسخ سوال 3 : اِنتَظَرَ       مُنتَظَر ، صَنَعَ      مَصنوع ، ظَلَمَ       مَظلوم ،

یَغتَصِبُ       مُغتَصَب

در متن اصلی پاورپوینت به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر پاورپوینت آن را خریداری کنید