بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه: بسیاری عصر کنونی را عصر فناوری ارتباطات نامیدهاند، چرا که بیشتر جنبههایارتباطی متاثّر از آن بوده، انجام امور روزمرّه در یک جامعه توسعهیافته بدون فناوری ارتباطات غیر عملی به نظر میرسد. اما کشف بازدهی آن قبل از کاربرد این فناوری از ضروریات است.
مواد و روشها: با توجه به تاثیرپذیری عرصه آموزش از پیشرفت سریع فناوری ارتباطات، پژوهش جاری در همین راستا، به روش آینده نگر در مورد دروس پیشنیاز زبان، فیزیک و ریاضی کلاسهای مجازی و حضوری دانشجویان رشتههای فنی دانشکده شهید باهنر شیراز از نمونه 642 نفری صورت گرفته است.
نتایج: نتایج نشان میدهد که حضور دانشجویان در کلاس رفع اشکال درسهای پیشنیاز مجازی تأثیر معناداری بر پیشرفت دروس فیزیک پیشنیاز - %13 - ، درس ریاضی عمومی - %14/27 - و زبان عمومی - %10 - نسبت به دانشجویان کاملا غیرحضوری داشته است .
همچنین دانشجویان حضوری نسبت به دانشجویان مجازی برتری آماری در میانگین نمرات ریاضی عمومی - %7 - ، فیزیکپیش - %39 - و زبانپیش - - %8 و فیزیکعمومی - %9 - را نشان میدهند . - /001<P</036 - نتایج درس ریاضی پیشنیاز در دو گروه حضوری و مجازی یکسان میباشد . - t - 512 - =0/857 - در ضمن برتری معناداری در درس ریاضی پیش نیاز و معدل ترم دانشجویان موافق با امتحان تشریحی ریاضی و فیزیک پیشنیاز مشاهده شد که به ترتیب %11 و %4 بود .
نتیجه گیری: به طور کل اثربخشی دروس به صورت حضوری بهتر از مجازی بوده است ولی زمان صرفهجویی شده دانشجویان مجازی باعث افزایش نمرات سایر دروس آنان شده تا تفاوتی در میانگین معدل کل ایجاد نکند.
-1 مقدمه
تا چندی قبل آموزش تنها به وسیلهی معلمان و مربیان انجام میشده، کتاب به عنوان منبع اصلی محسوب می شد. در حالی که آموزش با ابزارها و محیطهای جدید دگرگون شده است و پیشرفتهای اخیر در صنعت رایانه و اطلاع رسانی، روشهایی جدید پیش روی طراحان و برنامهریزان و مدیران و مجریان برنامههای آموزشی قرار داده است.
شیوههای آموزشی تا قبل از پیدایش وسایل ارتباط جمعی، بویژه صدا و سیما، به شکل سنتی و حضوری امکانپذیر بود. اما به تدریج با گسترش این شبکهها، بحث آموزش از راه دور - البته نه با نام فعلی آن - به طور عملی پیگیری شد. شاید بزرگترین مشکل چنین آموزشهایی نداشتن حق انتخاب برای محتوای آموزشی بود. اما با پیشرفت ابزارهای ارتباط الکترونیکی، روند یادگیری و آموزش دروس نیز متحول گشت، بگونهای که یادگیرندگان حق انتخاب محتوای آموزشی را نیز کسب کردند.
توسعه سختافزارها و به موازات آن برنامه های نرم افزاری انقلابی را در عرصه آموزش غیر حضوری یا مجازی پدید آورد. اما آیا آموزش مجازی بر آموزش سنتی برتری دارد؟ بررسی این موضوع می تواند کمک بزرگی به دانستن اثربخشی ارائهی دروس مجازی باشد. همانگونه که انقلاب صنعتی در اروپا تحولی عظیم را در این قاره و پس از چند سال در بسیاری از دیگر کشورها در عرصه فناوری و صنعت پدید آورد، در عصر کنونی شاهد انقلابی عظیمتر در عرصه آموزش همگانی هستیم که دامنه آن بسیار سریعتر از انقلاب صنعتی در حال گسترش است.
کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. با گسترش وسایل ارتباط جمعی بویژه اینترنت در جهان دردههی 1970 و نزدیک شدن به ایدهی دهکده جهانی، فکر استفاده از امکانات فضای مجازی در امر آموزش نیز به ذهن متولیان امر آموزش خطور کرد. آموزش مجازی، آموزش غیر حضوری، آموزش از راه دور و آموزش الکترونیکی نامهایی است که کم و بیش به یک مفهوم اشاره دارند. آموزش الکترونیکی را چنین تعریف کردهاند: آن نوع یادگیری است که تدریس و یادگیری از طریق فناوری دیجیتال و وسایل ارتباط جمعی ارائه، پشتیبانی و تسریع میشود. آموزش الکترونیکی میتواند شامل آموزش حضوری، آموزش از راه دور یا ترکیبی از این دو باشد
"اصطلاح آموزش الکترونیکی یا آموزش مجازی شامل مجموعه وسیعی از کاربردها و عملکردها از جمله آموزش مبتنی بر رایانه، کلاسهای مجازی و منابع اطلاعاتی و کتابخانههای دیجیتالی است." - عباسی اسفجیر و رضایی قلعه، .[2] - 1390 آموزش نیمه حضوری - Blended Education - شکلی از آموزش گسترده است که در آن آموزش حضوری و آموزش از راه دور برای ارائه محتوای آموزشی ادغام شدهاند
یادگیری نیمه حضوری را نوعی رویکرد آموزشی قابل انعطاف در برنامهریزی آموزشی میدانند که ترکیبی از یادگیری در مکان ها و زمانهای مختلف را پشتیبانی کرده، برخی امکانات دوره های مجازی را در کنار آموزش حضوری ارائه می دهد. نتیجه کار یک تجربه آموزشی قویتر از نوع کاملا سنتی یا مجازی می باشد. با استفاده از امکانات مناسب یادگیرندگان، آموزش مجازی را از کودکستان تا دانشگاه میتوان ارائه داد. اگر به تحصیلات دانشگاهی بپردازیم، آنرا آموزش در عمل و پژوهش تعریف کرده، دانشگاه را مکانی انحصاری از جامعه میشناسیم که دانشجویان در آن یاد میگیرند چگونه فکر کنند، یاد بگیرند، تولید کنند و دانش را تجزیه و تحلیل کنند. و به این ترتیب بستر یادگیری طولانی مدت و مستقل را فراهم می آوردند
تحقیقاتی که تاکنون در حوزهی آموزش مجازی در سطح دروس دانشگاهی انجام گرفته است را میتوان در یکی از سه شاخه زیر تعریف کرد: "مطالعات توصیفی در برنامه های آموزش از راه دور، مطالعات مقایسهای در خصوص نتایج آموزشهای گروهی در دانشگاه - غیر حضوری درمقایسه با حضوری - ، و مطالعاتی که خصوصیات یادگیرندگان انفرادی را با متغیرهای امکانا رسانه ا منطبق می کند" - پراتون، 2000؛ صبا، 6] - 2000 و .[7 تحقیق جاری در گروه دوم قرار گرفته، آموزش مجازی را از نوع تلفیقی - نیمه حضوری - در سطح دروس پیش نیاز دانشگاهی مورد مطالعه قرار می دهد.
-2 مطالعهی گذشته نگر
تحقیقاتی گسترده در خصوص آموزش مجازی بویژه در کشورهایی که دارای فناوری پیشرفته ارتباطی هستند صورت گرفته است. بر اساس گزارش تحقیقات انجام شده، آموزش مجازی دانشجویانی را طلب میکند که خود مختار و مستقل باشند
- آ زیمرمن اظهار میدارد که انتخاب درس مجازی از طرف خود دانشجویان شرطی مهم برای ایجاد خودمختاری در ایشان است. تاکید بر انتخاب شخصی دوره و تسلط بر خود، عوامل مهمی برای دانشجویان غیر حضوری به حساب میآید
به طور کل یک دانشجوی مجازی باید خصوصیات زیر را داشته باشد: انگیزه، دانش اینترنت، مدیریت زمان، مدیریت محیط مطالعه و مدیریت یاری طلبی در یادگیریشرح. مفصّل این خصوصیات در مقالهی لینچ و دمبو [3] - 2004 - آمده است. صفایی [13] - 1385 - در تحقیق خود نشان داد که روش یادگیری الکترونیکی بر پیشرفت تحصیلی و صرفه جویی در زمان یادگیری برتر از روش سنتی است.
اما تفاوت معناداری از نظر رضایت مندی بین دو گروه مشاهده نشد. حدادنیا و اناری نژاد [14] - 1391 - پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در نظام آموزش از دور - مجازی - و نظام سنتی در مدارس راهنمایی شهر شیراز را مقایسه کردند. نتایج این تحقیق نشان داد که آموزش مجازی "در مجموع پسران و دختران از آموزش به صورت سنتی - مدارس عادی - آنها موثرتر بوده است." آنها عقیده دارند که "آموزش از دور ضمن ایجاد فرصت های یادگیری برابر برای همه متقاضیان تحصیل، می تواند جایگزین آموزش سنتی در شرایط خاص باشد."
گزارشهایی نیز در مورد عدم رضایت دانشجویان مجازی از دورههای غیر حضوری منتشر شده است. این افراد در نظرسنجیهای به عمل آمده آموزش سنتی را بر آموزش برخط ترجیح دادهاند - کار، .[15] - 2000 کاووسی و همکارانش [16] - 1390 - در تحقیقی کاربردی-توصیفی به نتیجهای مشابه دست یافته، مشاهده کردند که "دانشجویان کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات بهرهمند از آموزش سنّتی از پیشرفت تحصیلی و نمرات بالاتری نسبت به آموزش مجازی برخوردارند."
با توجه به برخی ناکامیهای برگزارکنندگان دورههای غیر حضوری محض و نیز انتشار مقالاتی در خصوص تردید در کارآمد بودن این دورهها، برخی مراکز آموزشی بر آن شدند که این دوره ها را به صورت نیمه حضوری برگزار کنند. ویژگیهای یک مدل نیمه حضوری موفق را چنین تعریف کردهاند: شامل یک جلسه حضوری ابتدایی، جلسات هفتگی تالار گفتگوی مجازی - chat - هم زمان - synchronous - ، جلسات بحث غیرهمزمان - asynchronous - ، پست الکترونیک و یک جلسه پایانی حضوری با امتحان پایان دوره میباشد
گزارشهای مثبتی در خصوص برگزاری کلاسهای نیمه حضوری به چاپ رسیده است. بر اساس برخی تحقیقات - زیوبان و موسکال، - 2001 [18]، "دوره های نیمه حضوری در مقایسه با دوره های سنتی میزان ترک تحصیل برابر یا کمتر و همچنین میزان موفقیت برابر یا بیشتری را برای دانشجویان داشته است." در مقایسهای که بین دانشجویان آزمون محور و نیمه حضوری دانشگاه پیام نور صورت گرفت، نمرهی تحصیلی دانشجویان نیمه حضوری به طور معناداری بالاتر بود، اما تفاوتی معنادار در میزان رضایتمندی این دو گروه از این روش آموزشی مشاهده نشد
