بخشی از مقاله
چکیده
زندگی سیاسی- اجتماعی ائمهعلیهم السلام مملو از صحنههای احساس مسؤولیت در مقابل بدخواهان اسلام و تلاش برای حفظ وگسترش دین میباشد. پیشوایان معصومعلیهم السلام انسانهای کاملیاند که قول، فعل و تقریر آنان بیانگر ارزشهای الهی است. پایندی به مسأله دین توجّه به احوال سیاسی- اجتماعی عصرشان، وجوه مشترک همهی معصومین میباشد. یکی از موارد مشترک در حیات ائمهعلیهمالسلام که خود را با شدت و ضعفی در هر دوره نشان داد، بحث فرقه انحرافی غلات است که از مهمترین مسائل اعتقادی و سیاسی میباشد.
آنچه روشن و مسلم است، این گروه در زمان امامان معصومعلیهم السلامخصوصاً در زمان امامحمّد باقرعلیهالسلام و امام جعفر صادقعلیهالسلام برای کسب منافع دنیوی و رسیدن به مطامع سیاسی خود، محبت ائمه معصومینعلیهم السلام را دستمایه شگردهای خود نمودند و در این راه با استفاده از اذهان ساده مردم ائمهعلیهمالسلام را به مقام نبوت و الوهیت میرساندند. به موازات فعالیت این گروه، هریک از ائمه سیاست و سیره خاصی را برای حفظ دین و شیعیان واقعی اتخاذ میکرد.
امام هادیعلیهالسلام نیز سیاستهایی اتخاذ نمودند تا اثرات سوء این گروه بر شیعیان را به حداقل ممکن تنزل دهند. البته آن بزرگوار هرگز در مقام ایجاد تشنج و یا اختلاف در سطح جامعه نبوده اندامّا، درعین حال تندترین مواضع را نسبت به غلات داشتهاند. امام هادیعلیهالسلام نیز از این گروه اظهار تبری نموده، با آن مبارزه کرد و تلاش نمود که با طرد آنان اجازه ندهد لکه ی ننگی بر دامن تشیع بنشیند. مقاله ی حاضر برآن است ضمن بیان شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر عصر امام هادیعلیهالسلام به معرفی غلات و عقاید آنان بپردازد و موضعگیری امام علیهالسلام را با این گروه منحرف نشان دهد که چگونه پیشوای دهمعلیهالسلام با اعمال خود مرز تشیع را از همه ی عقاید و اندیشههای ضددینی - هر چند که به نام دین داشتند - جدا کردند.
طرح مسأله
خداوند متعال و پیامبرش، اهلبیت را برای تربیت امت اسلام و بیرون کشیدن آنان از انحرافات و گمراهی به وسیله ی توجیح و ارشاد آماده کرده بودند، و تنها پاسخدادن به ندای هدایت آنها در هر فرد کافی است تا عمیقترین تأثیر هدایت اهلبیتعلیهالسلام در آنان ایجاد گردد. یکی از اهداف و برنامههای کلی پیامبرصلیااللهعلیهوآله و معصومانعلیهالسلام حراست و مرزبانی از اندیشههای اسلامی بود که با آغاز بعثت و دعوت پیامبر شروع شده و هریک از امامان بزرگوار به تناسب شرایط زمانی خود به این وظیفهی خطیر پرداختهاند.
عصر زندگی امام هادیعلیهالسلام عصر اختناق و استبداد بود. امام، برای فعالیت فرهنگی در سطح گسترده آزادی عمل نداشت و از این نظر فضای جامعه با عصر امام باقرعلیهالسلام و بویژه عصر امام صادقعلیهالسلام- تفاوت فراوان داشت. از مسائل مهم در دوره ی امام هادیعلیهالسلام بیان سیاستهای آن امام در برخورد با فرق انحرافی میباشداهمیّت. این بحث از آن جا روشن میشود که درنظر بگیریم عصر آن بزگوار عصر ظهور نحلههای گوناگون فکری در عرصههای مختلف ازجمله فقه، اصول، کلام و تفسیر بوده است. در این زمان گروههای الحادی نیز در جامعه حضور داشتند و به سهم خود در تحریف عقاید شیعیان کوشش میکردند و در این مسیر حتی از تفسیر به رأی یا جعل و تحریف حدیث ابایی نداشته اند. نگهداری شیعیان از تأثیرات این فرق از مسؤولیتهای امام هادیعلیهالسلام بود.
در این دوره بعضی از گروهها و افراد سعی در ایجاد اختلاف و تفرقه در میان مسلمانان داشتند. یکی از مهمترین این گروهها، فرقه غلات بود که با بحث در مورد غالیان و بررسی عقاید و مواضع فکری آنان و تقابل آنها با کلمات نورانی اهل بیتعلیهم السلام روشن خواهد شد، به چه میزان اعتقادات غُلات با شیعیان اختلاف دارد، وآنان با طرح این گونه بحثها سعی در جلب اذهان مردم به طرف خود داشتند. با توجّه به اهمیت این بحث وآشکار شدن نیات پلید این فرقه شوم در زمان امام هادیعلیه السلام نگارنده در این مقاله سعی دارد به این سؤالات پاسخ دهد:
1. غلات چه کسانی هستند و مهمترین عقاید انحرافی غالیان چه بوده است؟
2. فعالیت فرقه غلات در زمان امام هادیعلیهالسلام چگونه بوده است ؟
3. روشهای مبارزهی امام هادیعلیهالسلام با عقاید غلات چگونه صورت گرفته است؟
.1 شرایط سیاسی، اجتماعی وفرهنگی
دهمین امام شیعه، حضرت هادیعلیهالسلام است که بنا به نقل شیخ کلینی، شیخ مفید، شیخ طوسی و نیز ابن اثیر در نیمه ذی الحجه 212 ق. متولد گردید - کلینی، 1388، ج52 :1؛ مفید، 327 :1413؛ ابن اثیر، 1385 ، ج. - 189 :7 نظر دیگر تولد امام - در رجب - سال 214ق است که آنرا خطیب بغدادی و گروهی دیگر روایت کرده اند - خطیب بغدادی، بی تا، ج57 :2؛ عطاردی، بی تا: . - 13-14 نام مادر بزرگوارشان را سمانه - مسعودی، بی تا: - 220 یا سوسن نامیدهاند آن حضرت با فرزندش گرامیش امام حسن بن علیعلیهالسلام عسکریین شهرت داشتند - ابن صباغ مالکی، بی تا: . - 277 واین بدان سبب بود که امام هادیعلیهالسلام همراه فرزندش علیهالسلام از سال 233ق به سامراء - عسکر - برده شد و تا آخر عمر پربرکت خود در آن شهر ساکن بود. آن حضرتعلیهالسلام در جمادی الثانی سال 254 به شهادت رسید.
آن حضرت به لقبهای دیگری چون: النقی، العالم، الفقیه، الامین، الطیب شهرت داشته و کنیه مبارکش ابوالحسن بود. آن امام در دوره امامتش، معاصر شش تن از سلاطین عباسی به نامهای معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین ومعتز بود که دشمنترین آنان نسب به علویان متوکل بود. جو سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در عصر هر یک از ائمه دار ای وجوه مشترکی میباشد که همواره این مسائل شرایطی پر تلاطم را برای شیعیان در جامعه ایجاد میکرد.
دوران امام هادیعلیهالسلام از چند نظر دارای اهمیت خاصی است، زیرا شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان باعث شد تا با تلاشهای امامعلیهالسلام، پایههای فرهنگی تشیع مستحکمتر گردد و مرحله نوینی برای شیعه آغاز شود. پیدایش اندیشههای جدید کلامی و ورود شبهات مختلف عقلی و فلسفی در زمان امام هادیعلیهالسلام؛ منجر به تشدد آراء و نظرات و ظهور مکاتب و فرقههای مختلف علمی شد؛ بدین ترتیب نابسامانی فکری تمام جهان اسلام را فراگرفته بود.
امام هادیعلیهالسلام در چنین دوره خطیر که از لحاظ علمی برای آینده جهان اسلام اهمیت خاص داشت، امامت داشت. قبل از اینکه امام توسط ماموران عباسی به سامرا احضار شود، در مدینه سکونت داشت که مرکز علمی و فقهی بزرگ جهان اسلام محسوب می شد، فعالیتهای علمی مناسب با جو علمی مدینه برقرار بود، براساس اظهار شیخ مفید، امام مدت ده سال آخر دوره امامت را در سامرا سکونت اجباری و تحت نظرقرار داشت - مفید، 1413ق، ج. - 312 :2 با آمدن امام به سامراء شرایط دچار تحولاتی شد. حکومت عباسیان از دوران استقرار و ثبات آن فاصله میگرفت. از نظر سیاسی اقتدار آنها کاهش مییافت. تزلزل سیاسی و اخلاقی در دستگاه حاکم جوی نابسامان را در جامعه اسلامی حاکم کرد.
