مقاله روش های نوین مبارزه با آفات محصولات انباری

بخشی از مقاله

چکیده:

امروزه با توجه به تأثیر نامطلوب اقتصادی و بهداشتی آفات انباری و مقاوم شدن آن ها نسبت به حشره کش های متداول شیمیایی، یافتن روش های ایمن، اقتصادی و کم ضرر برای محیط زیست امری ضروری به نظر می رسد. به همین منظور در این مطالعه روش های مبارزه و کنترل آفات انباری مثل پیش گیری، کنترل مکانیکی، کنترل فیزیکی، کنترل فیزیولوژیک، کنترل بیولوژیک، کنترل شیمیایی بیان شده است و مزایا و معایب هر کدام بررسی شد. روش های نوین شامل استفاده از گیاهان و فرآورده های گیاهی، استفاده از ادویه ها به صورت پودر در اختلاط با محصولات غذایی برای کنترل غیرصوتی آفات و همچنین کنترل صوتی و فراصوتی آفات بررسی شده است. در این راستا نتایج چندین تحقیق بررسی شده است و محاسن و معایبی که مورد توافق تعداد بیشتری از پژوهشگران بوده است به همراه روش های مفید برای کنترل بهتر و اقتصادی تر آورده شده است. همان طور که در اکثر زمینه ها مطرح است، پیشگیری از تولید آفت، بهترین و ساده ترین راه برای کنترل آفات می باشد.

واژه های کلیدی: آفات انباری، کنترل، روش های نوین، محصولات انباری

-1 مقدمه

در طی سالیان متمادی غذای اصلی بشر از غلات به خصوص گندم تأمین شده و می شود. گندم از نظر مقدار تولید و سطح زیر کشت مهم ترین محصول ایران است و افزایش محصول آن روز به روز مورد توجه قرار گرفته و از نظر اقتصادی و تامین غذای اصلی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد - خدابنده . - 1364 همچنین گندم یکی از منابع غذایی مهم در سراسر جهان بوده و در طول دوره انبار داری توسط آفات انباری مورد حمله قرار می گیرد . - Nadra 2006 - حشرات مهم ترین گروه آفات انباری محسوب می گردند زیرا سبب خسارت های کمی و کیفی به محصولات از طریق کاهش وزن خشک، ارزش غذایی و قوه نامیه آن ها می شوند . - Hou and fields, 2003 -

در حال حاضر مهم ترین و رایج ترین روش حفاظت غلات انباری و سایر محصولات کشاورزی از حمله آفات، استفاده از سموم شیمیایی می باشد با این وجود افزایش نگرانی های مصرف کنندگان از باقی مانده حشره کش ها در غلات، وقوع نژاد های مقاوم حشرات به حشره کش ها، بالا بودن هزینه استفاده از آن ها، بروز حساسیت در گیاهان نسبت به آفات، سمیت آن ها برای سایر موجودات و آفات غیر هدف، احتیاط های لازم جهت کار با حشره کش های شیمیایی و ممنوع شدن استفاده از سموم شیمیایی موجود به دلیلی خطرات زیست محیطی آن ها، سبب می شوند که برای کنترل آفات انباری به روش های جدیدی که برای بشر و محیط زیست امن تر باشند، بیشتر توجه شود. گیاهان عالی غنی ترین منبع برای حشره کش های جدید می باشند. خاصیت حشره کشی بسیاری از فراورده های گیاهان علیه چندین گونه از آفات انباری اثبات شده است.

آفات انباری با بسیاری از ترکیب های گیاهی تحت تأثیر قرار می گیرند که اکثر آن ها گیاهان دارویی یا ادویه جات می باشند. از طرفی گیاهان دارای قابلیت تجزیه شدن در محیط زیست ، کاربرد آسان ، دسترسی بیش تر، قیمت کم تر بوده و فاقد بقایای سمی در طبیعت و آثار سوء روی سلامت انسان و محیط زیست هستند؛ Farhana et al., 2006; Fields; 2006 Mahfuz and Khalequzzaman,
2007; Mulungu et al.,2007; Omotosa and Oso, 2005; Shulka et al., 2007; Srinivasan et al., 2003; Swella and Mushobozy, 2007 - .از زمان های گذشته کشاورزان در سطوح خرد از روش های سنتی برای حفاظت محصولات انباری استفاده می کردند در روش های سنتی استفاده از مواد گیاهی از جمله برگ، میوه، بذر، ریشه و پوست فرآروری شده آن ها به ویژه به صورت پودر نقش مهمی در حفاظت محصولات انباری علیه آفات داشته اند و نوع این گیاه بر اساس فلور گیاهی موجود در منطقه متفاوت بوده است . - Arannilewa, 2007; Tapondjou et al.,2002 -

امروزه نیز کشاورزان و محققان از فراورده های مختلف گیاهی یعنی روغن ها، عصاره ها، اسانس ها و پودر های گیاهی به ویژه ادویه ها استفاده موفقی در زمینه کنترل آفات انباری داشته اند. با این وجود استفاده از آن ها نیاز به بهره برداری و توسعه دارد - Akinneya et al., 2006; Nadra, 2006; . - Omotoso and Oso, 2005 در حال حاضر تنها چند گونه از این گیاهان در آزمایشگاه ها بطور کامل به عنوان عوامل کنترل کننده مؤثر بررسی شده اند که اکثرأ از جنس های Azadirachta, Acorus, Chenopodium, Eucalyptus, Mentha, Ocimum,Piper و Tetradenia بوده اند. مشخص است که تحقیقا ت بیشتری برای ارزیابی گیاهان به عنوان حفاظت کنندگان محصولات انباری نیاز می باشد. در مورد گیاه چریش - Azadirachta - indica وضعیت تا حدودی متفاوت می باشد و از ترکیب های تجاری آن در حفاظت محصولات کشاورزی استفاده می گردد به غیر از این گیاه گزارش دیگری مبنی بر تجاری شدن سایر ادویه ها وگیاهان دارویی صورت نگرفته است . - Golob, et al., 1999 -

-2 آفت

کلمه Pest از ریشه لاتین "Pestic" به معنی آفت یا بلا می باشد و از آن برای توصیف علف های هرز، مهره داران، حشرات، کنه ها، عوامل بیماری زا و دیگر موجوداتی که در جای ناخواسته وجود داشته باشند، استفاده می شود - احمدی . - 1373 طبق تعریف فرهنگستان علوم، "آفت، موجود زنده ای است که با فعالیت خود سبب کاهش کیفیت یا کمیت محصول یا دیگر فرآورد ها می شود؛ به عبارت دیگر، گونه یا موجود زنده ای که سلامت، فعالیت و دارایی های انسان را به خطر می اندازد، آفت گفته می شود". در وسیع ترین مفهوم، آفت در واقع حشره ای - ارگانیزمی - است که باعث خسارت به بدن انسان، دام ها، محصولات کشاورزی و دارایی های او می شودکلمه. کلیدی در تعریف آفت ضرر است و معمولاً به عنوان خسارت بیان می شود، که البته اغلب می تواند اندازه گیری شود - اغلب به صورت کمی - علاوه. بر این خسارت معمولاً می تواند برابر با کاهش اقتصادی از نظر پول باشد. ضرر در پایین ترین سطح تفسیری شامل درد سر یا رنجش و مزاحمت نیز می باشد. بنابراین پشه در صورتی که از خواب جلوگیری کند، آفت خواهد بود - سرایلو . - 1387

-3 مسائل و مشکلات انبار داری

هدف اصلی کشاورزان از انبارداری حفاظت منابع غذایی می باشد. علاوه بر این اهداف دیگری نیز از انبار داری محصولات غذایی دنبال می شود که عبارتند از: کسب درآمد از طریق فروش آن ها در آینده و همچنین به عنوان بذر برای کاشت. بنابراین انبارهای محصولات کشاورزی باید در بهترین وجه در مقابل شرایط نامساعد محیطی و آفات محافظت گردند. روش های سنتی در طی سالیان طولانی رضایت بخش بوده اند و در کل میزان خسارت وارده بسیار کم بوده است، با این وجود اگر در سیستم انبار داری سنتی اختلالی بوجود آید، میزان خسارت افزایش می یابد. برخی از ارقام جدید غلات که معرفی شده اند، دارای ویژگی های انبار داری مناسبی نسبت به ارقام گذشته نیستند و نسبت به حمله آفات حساس تر می باشند. این ارقام پر محصول سبب افزایش مقدار محصولات خارج از ظرفیت انبار های سنتی شده اند. بنابراین کشاورزان با مشکلات عدیده ای در انبار داری مواجه می باشند . - Golob, et al., 1999 -

-4 خسارت های آفات انباری

در کشور های در حال توسعه بیش ترین خسارت روی غلات، حبوبات و دانه های روغنی مربوط به آفات حشره ای می باشند - Golob et al., - 1999آن. ها تقریباً تمام فراورده های گیاهی و حیوانی را مورد حمله قرار داده و از آنها تغذیه می کنند - سپاسگزاریان . - 1357 خسارت هایی را که بوسیله این آفات به محصولات انباری وارد می شوند را می توان به سه دسته تقسیم کرد - باقری زنوز، : - 1363

1.    خسارت های کمی: خسارت کمی عبارت است از کم شدن وزن محصول در اثر تغذیه آفات در مراحل رشدی مختلف است. طبیعی است هر اندازه جمعیت آفت افزایش یابد مقدار خسارت نیز بیشتر خواهد شد.

2.    خسارت های کیفی: خسارت کیفی عبارت از تغییر در کیفیت محصول است که اغلب به دنبال خسارت کمی پدید می آید و یا گاهی با وجود این که هیچ تغییر کمی اتفاق نمی افتد، کیفیت و ارزش محصول به شدت کاهش می یابد.

3.    خسارت بهداشتی: سلامت مصرف کنندگان محصولات انباری توسط خسارت کیفی وارد شده به محصول و یا فضولات و بقایای آفت در محصول به خطر می افتد.

-5 کنترل آفات انباری

در کنترل آفات انباری روش های متعددی وجود دارد که از میان آن ها باید روشی انتخاب شود که علاوه بر کنترل مؤثر آفات، از جنبه های اقتصادی توجیه پذیر بوده و سبب آلودگی محیط زیست نگردد. از مهم ترین این روش ها عبارتند از:

-1-5 پیشگیری

به منظور جلوگیری از خسارت آفات انباری قبل از آلودگی محصول به آفات انجام می گیرد و با روش های متعددی قابل اجرا است. یکی از آن ها مدیریت صحیح و تأمین بهداشت انبارها می باشد. قبل از انبار کردن محصول جدید باد ابتدا بقایای محصول سال های قبل را که ممکن است آلوده باشند از انبار خارجمود،ن سپس انبار را کاملاً تمیز کرده و در صورت لزوم سم پاشی با سموم مناسب صورت گیرد. محصولات و نمونه هایی که قرار است در انبار نگه داری شوند، نباید از حیث رطوبت نسبی، آفات و ناخالصی ها مشکلی داشته باشند. ضمن بازرسی و نمونه برداری از محصولات به روش های مختلف باید همواره مواظب بروز آفت در محصولات نیز بود و به هنگام بروز آفات، اقدام به کنترل کرد و به هنگام تخلیه، محصولی را که زودتر از بقیه وارد انبار شده است قبل از سایر محصولات خارج نمود - باقری زنوز . - 1363

-2-5 کنترل مکانیکی

کاربرد وسایل مکانیکی و جمع آوری حشرات تا حد زیادی می تواند به سالم سازی محیط کمک کرده و از انبوه آفات بکاهد. در این روش به وسیله دستگاه های مکنده، الک و سایر ماشین های مخصوص، می توان آفات انباری را جمع آوری کرد و از بین برد . - Staff, 2005 -

-3-5 کنترل فیزیکی

کنترل فیزیکی عبارت است از کنترل با استفاده از تدابیری که با تغییرات فیزیکی در محیط فعالیت آفت، بطور مستقیم بر آن اثر می گذارند، از جمله به کارگیری دماهای بالا و پایین در انبار، استفاده از پرتو تابی، بکار بردن عوامل فیزیکی مانند صوت، نور و رنگ در قالب تله ها . - Golob, 1997 - علاوه بر این برخی مواد ساینده با آسیب رساندن بر کوتیکول حشرات سبب از دست رفتن آب بدن ومرگ حشرات می گردنداخیراً. استفاده از مواد خنثی از جمله سیلیکا آئروژل - Silica Aerogels - و خاک های دیاتومه - Diatomaceous Earths - در این رابطه مؤثر بوده اند. اما استفاده از گردهای سیلیکایی به دو دلیل در جهان مقبول واقع نشده اند که عبارتند از اختلال در سیستم تنفسی به دلیل ذرات بسیار ریز آن ها و اختلال در دستگاه بازرسی غلات به دلیل خواص سایندگی آن ها. علاوه بر این ها از خواص تخم کشی روغن های گیاهی نیز جهت کنترل سوسک های حبوبات - Bruchidae - استفاده می شود .

اصلی ترین نگرانی های استفاده از روغن ها، علاوه بر دسترسی نداشتن به آن ها، قیمت و آلوده کردن بذور از طریق تغییر در بو و مزه می باشد . - Golob et al., 1999 - سایر روش های فیزیکی عبارتند از: پهن کردن بذور روی سطح زمین و قرار دادن آن ها در معرض آفتاب به مدت چند روز. مزیت این روش این است که در خوش پختی و قوه نامیه بذور تأثیر منفی ندارد - Rajapakse, 2006 - البتّ.ه این روش محدود به مناطق گرم و خشک است و تنها در مقادیر کم محصولات انباری امکان پذیر می باشد و از دیگر معایب آن این که حشرات تنها از بذور دور می شود و از بین نخواهند رفت. از سایر روش های سنتی مانند گودال های زیر زمینی در مناطق گرم و خشک که سطوح آب زیر زمینی پایین است نیز استفاده می گردد . - Golob et al., 1999 -

-4-5 کنترل فیزیولوژیک

کنترل فیزیولوژیکی شامل استفاده از ترکیب هایی است که می توانند در متابولیسم آفات تغییراتی ایجاد کنند و سبب کاهش زاد آوری گردند از جمله استفاده از هورمون ها، به ویژه هورمون جوانی، جنسی وتنظیم کننده های رشد . - Rejesus, 2000 -