بخشی از مقاله
چكيده
تأكيد اسلام بر لزوم به كار گرفتن انديشه روشنگري و آگاهي بخشي و بيان حقايق براي رسيدن به اتحاد و محبت و مهرورزي نسبت به انسان ها و توجه كرامت آنها بر كسي پوشيده نيست زيرا كه فلسفه خلقت و آفرينش اميد به لطف و رحمت الهي و كمال و سعادت است. قرآن براي دستيابي به سعادت است كه به اموري اشاره مي كند كه مي‌توان از آنها به عنوان عوامل بيروني و دروني اتحاد و انسجام ياد كرد.
از آنجايي كه روش و هدف واحد به عنوان اصلي ترين مؤلفه هاي اتحاد و اتفاق مطرح مي باشد و امت و جامعه بي آن، تحقق وجود نمي يابد، قرآن مسئله پذيرش كامل دين اسلام را به عنوان مهمترين عامل اتحاد در انسجام برمي شمارد، قرآن از عدم پيوستگي دروني انسان‌ها به عنوان مانع مهم اتحاد نام مي برد و از مردمان مي خواهد تا با تزكيه نفس و پيروي اصول تقوي و تقويت هنجارهاي اجتماعي اتحاد را در جامعه گسترش دهند. تأكيد قرآن بر احسان، نيكوكاري و انفاق و ديگر رفتارهاي پسنديده و معروف به عنوان تأكيد بر عوامل اتحاد است در نهايت قرآن اعتصام چنگ زدن به ريسمان الهي، نظارت و كنترل همگاني و توجه به نقاط مشترك را عامل مهمي براي رهايي از تفرقه و ايجاد اتحاد و انسجام برمي شمارد.
در اين تحقيق سعي شده به عوامل ديگري كه در ايجاد اتحاد و انسجام مسلمانان مؤثر است پرداخته و اهميت اتحاد جامعه مسلمانان و آثار اتحاد و همبستگي نيز مورد بررسي قرار گيرد.
مقدمه
دين اسلام منادي توحيد و انسجام و وحدت و يگانگي است زيرا پيامبر اسلام از بعثبت تا وفات همواره در آموزش ها و تعاليم خود و در عمل، در جهت نفي تفرقه و اختلاف و تحكيم پايه هاي وحدت و همبستگي و اخوت و همدلي ميان جامعه مسلمانان گام نهاده است. اتحاد و انسجام اسلامي در متن دين و محتواي تعاليم آسماني قرآن و مكتب اسلام و همچنين در اعتقادات عمومي مسلمانان، جايگاه محكم و استواري دارد و در حد فريضه، الزام آور و ضروري است. خداوند در آيات متعددي مسلمانان را به وحدت و انسجام و همبستگي سفارش نموده و از اختلاف باز مي دارد: «و اعتصمو بحبل الله جميعاً و لاتفرقوا» همگي به رشته دين خدا چنگ زده و راه هاي متفرق نرويد.
بنابراين بزرگترين محور وحدت و انسجام، دستورات الهام بخش خداوند در قرآن كريم است كه به وسيله پيامبر اعظم (ص) به مسلمانان ابلاغ شده است. سرپيچي از دستورات خداوند شرك محسوب شده و مايه اختلاف و تفرقه مي شود و علت اصلي تفرقه ميان مسلمانان در عدم پيروي از دستورات الهام بخش الهي است. در عصر حاضر امام خميني (ره) وحدت كلمه را ضروري ترين نياز براي مسلمانان معرفي نموده است. سپس مقام معظم رهبري (مدظله العالي) با حساسيت ويژه اي در طول سال هاي ولايت و رهبري خويش، خط مشي ها و نقطه نظرات كليدي و راهبردي را جهت انسجام و وحدت مسلمانان بيان فرموده اند كه توانسته است به ميزان بسيار تعيين كننده اي مخاطرات و توطئه ها و دسيسه هاي شوم استكبار جهاني را به حداقل كاهش دهد با توجه به گستردگي موضوع، بررسي تمام ابعاد موضوع در يك مقاله نمي گنجد. اما در اين نوشته به دليل رعايت اصل اختصار و همچنين كاربردي بودن بحث شمه اي از ديدگاه اسلام (قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحكم) در ارتباط با اتحاد و انسجام اسلامي بررسي مي شود.
اهداف تحقيق:
هدف كلي:
شناخت ديدگاه اسلام درباره اتحاد و انسجام اسلامي
اهداف فرعي:
- تعريف اتحاد و وحدت
- دستيابي به تفاوت بين وحدت و اختلاف
- شناخت اركان اتحاد و همبستگي از ديدگاه اسلام
- تعيين آثار اتحاد و شناخت علل شكست اتحاد و ايجاد تفرقه ميان مسلمانان
روش تحقيق:
مقاله تهيه شده به روش توصيفي و بر مبناي تحقيق كتابخانه اي تنظيم شده است. تحقيق كتابخانه اي از آن جهت داراي اعتبار مي باشد كه مي توان با اتكاء به يافته هاي قبلي ديگران مطالب نو، آموزنده و بديع ارائه داد. بنابراين با مراجعه به قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحكم و كتاب هاي مرتبط ديگر سعي در جمع آوري اطلاعات و سازماندهي آنها در نيل به اهداف مورد نظر شده است.
تعريف اتحاد و وحدت
اتحاد: يعني يكي شدن، يگانگي، يكرنگي و اتفاق آراء، پيوستگي چند نفر يا چند گروه يا چند دولت در امري به وسيله قراردادي كه منعقد مي سازد. (معين،1371، ص134، جلد1)
وحدت: يكي بودن، يگانه بودن، اشتراك همه افراد يك ملت در آمال و مقاصد، چنانچه به منزله مجموعه واحدي به شمار آيند (معين،1371،فص4988، جلد4) اتحاد و وحدت هم خانواده هستند و هر دو يك معني و مفهوم دارند لذا در اين نوشتار گاهي كلمه (وحدت) و گاهي هم كلمه (اتحاد) را به كار مي بريم كه نويسنده هر دو را به يك منظور به كار برده است.
يعقوب اردني(1939) مي گويد: وحدت پاداش الهي در مقابل تسليم بودن مؤمنان در برابر خداست و قوت و ضعف وحدت بستگي به ميزان اين تسليم بودن دارد و اگر متوقف گردد، وحدت از هم پاشيده مي شود و پيوستگي آن خود به خود از بين خواهد رفت. اتحاد و انسجام اسلامي عنصري از عناصر اساسي زندگي و يكي از لوازم فطرت انساني است، زيرا اتحاد كينه ها را مي زدايد و يكدلي و يكرنگي را به همراه دارد.
وحدت و اختلاف:
در آيات و روايات متعددي اين دو مفهوم با هم ذكر شده است، علت آن است كه اگر اختلاف نباشد، نياز به سفارش به وحدت نيست، بنابراين سفارش به اتحاد و پرهيز از اختلاف و تفرقه در صدر برنامه هاي دين اسلام قرار گرفته است. از جمله آياتي كه مسلمانان را به وحدت و پرهيز از اختلاف دعوت نموده است، اين آيه است؛ «ولا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا» مانند كساني كه به تفرقه گراييدند و با هم اختلاف كردند نباشيد.
پيامبر اعظم (ص) به گونه اي زيبا به اين دو مفهوم اشاره نموده است؛ الجماعه رحمه و الفرقه عذاب، جماعت رحمت است و تفرقه عذاب(2) يعني وحدت و انسجام رحمت پروردگار و آمرزش او را سبب مي شود و اختلاف و تفرقه عذاب الهي را به دنبال خواهد داشت.
امام علي (ع) فرموده اند: سبب الفرقه الاختلاف، اختلاف سبب پراكندگي است.
اركان اتحاد و همبستگي اسلامي
در يك نگاه كلي مي توان اركان اصلي اتحاد و انسجام مسلمانان را به شرح زير توصيف كرد:
دين اسلام
آنچه كه از مطالعه آيات و روايات اسلامي استنباط مي شود آن است كه بزرگترين ركن وحدت و انسجام همانا دين اسلام است زيرا در شبه جزيره عربستان، مفهوم اتحاد و انسجام، دوستي و اخوت. معني و مفهوم خاصي نداشت و هر قوم و قبله اي تمام اقوام ديگر را بيگانه مي دانست و براي آنان هيچ گونه حقوقي قائل نبود و غارت اموال و كشتن افراد را جزء حقوق قانوني خود مي دانستند. بدين طريق اختلاف و تفرقه به اوج خود رسيده بود با ظهور دين اسلام خط بطلاني بر تمام رذايل از جمله تفرقه كشيده شد. پيامبر در بدو شروع رسالت خود كه منشأ اتحاد و انسجام، همانا دين اسلام اين منشأ ريشه اصلي خود را از فطرت انسان مي گيرد كه خداوند متعال در نهاد مردم همه جوامع به وديعت نهاده است.
موثقي (1375) مي گويد: مبناي وحدت ؟؟ به همان دين فطري انساني است كه همه پيامبران الهي آن را به بشريت تبليغ نموده و متن كامل آن را پس از حضرت نوح و پيامبران پيشين به وسيله حضرت ابراهيم (ع) ابلاغ شده است و يهود و مسيحيت نيز خود را وابسته به آن مي دانند. (ص20)
خداوند در قرآن نه تنها مسلمانان را به اتحاد و همبستگي تشويق نمود بلكه اتحاد همه مردم جهان را امري ضروري تلقي نمودند. زيرا انسان ها در خلقت با هم مشترك هستند و نوع خلقت انسان ها باعث مي شود كه آنها به مظهر وحدت يگانگي نزديك شوند و درا ين عالم با يكديگر متحد شوند.
«يا ايها الناس انا خلقناكم من ذكروا و انثي و جعلناكم شعوباً و قبائل لتعارو ان اكرمكم عندالله اتقيكم».
اي مردم ما همه شما را نسخت از مرد و زني آفريديم و آنگاه شعبه هاي بسيار و فرق مختلف گردانيديم تا يكديگر را بشناسيد نه آنكه به واسطه نسب بر هم فخر و مباهات كنيد و دل يكديگر را بشكنيد و بدانيد كه اصل و نسبت نژادي مايه افتخار نيست بلكه بزرگترين شما نزد خدا باتقوي ترين مردمند و خدا كاملاً آگاه است. بر اساس آيه فوق خلقت انسان ها از جنس زن و مرد و قرار دادن آنها به صورت قبايل و شعوب به اين جهت بوده كه همديگر را بشناسند و نسبت به يكديگر معرفت پيدا كنند.
قرآن
قرآن بزرگترين كتاب آسماني و معجزه‌ي بزرگترين پيامبر خدا حضرت محمد (ص)، معيار صحيح حق و هدايت است و مسلمانان اعتقادات و احكام دين خود را از آن گفته‌‌اند لذا خداوند متعال فرمود: ذالك الكتاب لاريبه فيه هدي للمتقين: اين كتابي است كه در حقانيت آن هيچ ترديدي نيست و مايه هدايت تقوا پيشگان است.
قرآن كريم مباني وحدت و انسجام را در قالب واژه هايي چون «اخوت» و«مودت» و برادري ديني و ايماني در سوره هاي متعددي از جمله حجر، شوري، حجرات، توبه و... بيان فرموده است. اي رسول به امتت بگو: من از شما اجر رسالت جز اين نخواهم كه مودت و محبت مرا در حق خويشاوندان مشهور داريد و دوستدار آل محمد باشيد كه اين اجر نفع امت و براي هدايت يافتن آنهاست.
همچنين خداوند در قرآن كريم مسلمانان را به تفكر در وضع اندوهبار گذشته و مقايسه آن پراكندگي با اين وحدت دعوت مي كند فرمود «فراموش نكنيد كه در گذشته چگونه با هم دشمن بوديد ولي خداوند در پرتو اسلام و ايمان دلهاي شما را به هم مربوط ساخت شما دشمنان ديروز و برادران امروزيد».
چنگ بزنيد به رسيمان الهي و متفرق نشويد، و به ياد آريد اين نعمت بزرگ خدا را كه شما با هم دشمن بوديد، خدا در دل هاي شما الفت و مهرباني انداخت و به لطف خداوند همه برادر ديني يكديگر شديد، در صورتي كه در پرتگاه آتش بوديد، خدا شما را نجات داد.
و اطيعوا الله و رسوله و لاتنازعو فتفشلوا و تذهب يحكم: پيرو فرمان خدا و رسول باشيد و هرگز راه خلاف و تنازع (كه موجب تفرقه اسلام است) نپوشيد كه در اثر تفرقه، قدرت و عظمت شما نابود خواهد شد. در اين آيه ضمن دعوت مسلمانان به وحدت و اتحاد تأكيد مي كند كه پيروي از فرمان رسول باعث وحدت و انسجام مي شود و مسلمانان را از تفرقه و اختلاف بازمي دارد و نتيجه و عاقبت تفرقه را نابودي و از دست رفتن قدرت و عظمت آنها مي داند.
اهل بيت پيامبر (ص)
رسول خدا (ص) در حديث معروف ثقلين فرمود: من امانتي ميان شما به وديعه گذاشتم كه اگر بدان چنگ زنيد پس از من گمراه نخواهيد شد يكي از اين دو از ديگري با عظمت تر است كتاب خدا كه رشته اي از آسمان به زمين كشيده شده و خاندانم هرگز از يكديگر جدا نمي شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند.
بنگريد كه چگونه پس از من با آنها رفتار خواهيد كرد (يعقوب اردني 1339، ترجمه جلالي، 1384، ص554) روشن است كه پيامبر (ص) در اين حديث نشان داد كه هدايت جز با قرآن و اهل بيت پيامبر و خاندانش ميسر نمي شود جز با چنگ زدن به اين دو نمي توان از گمراهي و انحراف نجات پيدا كرد.
در صورتي كه به اين دو پشت كنيد جز گمراهي و هلاكت چيزي به دنبال نخواهيد داشت بدين رو متوسل شدن به قرآن و اهل بيت و وحدت و انسجام اسلامي را سبب مي شود و تفرقه و اختلاف را در ميان مسلمانان از بين مي برد.
ولايت و رهبري
يكي از اركان پيدايش وحدت امت اسلامي، وجود مرجعيت و رهبري سياسي است كه رسالت الهي را بر همگان برساند به نحوي آن را تفسير كند كه خاص و عام قادر ب درك وضع آن باشند، به اعتقاد مصباح يزدي (1383) خداوند متعال بزرگترين هديه اي كه بعد از نعمت هاي تكويني وجود، سلامت، عقل، و ساير موارد به انسان ها عنايت كرد «ولايت و رهبري انبياء» است (ص34) ولايت و رهبري از نظام الهي سرچشمه مي‌گيرد و مردم را طبق دستورات و احكام الهي اداره نموده و حركت سياسي را به گونه‌‌اي هدايت مي كند كه پيوسته در چارچوب احكام الهي باشد.
بنابراين دين اسلام علاوه بر احكام فردي، احكام اجتماعي فراواني دارد و براي اجراي اين احكام به كساني نياز دارد كه اطاعت آنها از طرف خداي متعال تأييد شده باشد. از اين رو خداي متعال بر اين كه انبياي ابرار هدايت و ابلاغ رسالت مبعوث نمود در مواردي كه مردم براي تشكيل حكومت آمادگي داشتند به انبياء و اولياي دين مقام حكومت و مديريت جامعه را نيز اعطا فرمود و بسياري از آنها به مقام امامت نيز نايل شدند. تا از اين طريق جلوي تفرقه، خونريزي، قوم گرايي و برتري طلبي و... گرفته شود و مردم با همديگر برابر و برادر باشند و اتحاد و همبستگي بين آنها رواج پيدا كند.
اتحاد و انسجام در نهج البلاغه
طرح مسأله اتحاد و انسجام در نهج البلاغه جهت شناخت ديدگاه امام علي (ع) در اين باره براي محققين و دانشمندان اسلامي ضرور و راهگشاست زيرا در سخنان امام علي (ع) جملاتي كه بر ارزشمندي وحدت ميان جامعه مسلمانان اصرار و تأكيد دارند بسيار ديده مي شود، تا جايي كه در تاريخ زندگاني خويش، همواره به دنبال اتحاد و يكپارچگي ميان جامعه مسلمانان بود و در اين راه سختي هاي فراواني را به جان خريدند و براي حفظ آن بهاي سنگيني را پرداختند. علاوه بر اين هميشه مسلمانان را به وحدت دعوت مي كرد و بر حفظ آن سفارش مي نمود. آن حضرت فرمود: همانا شيطان، راه‌هاي خود را به شما آسان جلوه مي دهد تا گره هاي محكم دين شما را يكي پس از ديگري بگشايد و به جاي وحدت و هماهنگي بر پراكندگي شما بيافزايد.
در خطبه ديگري مي فرمايد: پيامبر اكرم (ص) آنچه را كه به او ابلاغ شد آشكار كرد و پيام هاي پروردگارش را رساند. او شكاف هاي اجتماعي را به وحدت، اصلاح و فاصله‌ها را به هم پيوند داد و پس از آن كه آتش دشمني ها و كينه هاي برافروخته در دل‌ها راه يافته بود، ميان خويشاوندان يگانگي برقرار كرد.
