بخشی از مقاله
رويکردي نوين به برنامه ريزي و مديريت زمان از ديدگاه آيات و روايات اسلامي
هدف مقاله حاضر مطالعه اجمالي به موضوع برنامه ريزي و مديريت زمان از ديدگاه آيات و روايات اسلامي مي باشد. مقاله ضمن پرداختن به مفهوم برنامه ريزي واهميت مديريت زمان از ديدگاه علمي موضوع را به صورت تطبيقي از ديدگاه آيات وروايات اسلامي مورد مطالعه قرار مي دهد. لذا تبيين و بررسي نقاط مهم و مستندات آن در زمينه تحقيق ، سابقه و نقش مؤثر و مفيد آن در جامعه منجر به شناخت وسيعتري در ارتباط با موضوع مورد تحقيق مي گردد و در عين حال حدود و نقش کليدي برنامه ريزي در مديريت زمان ازديدگاه قرآن روشن تر مي گردد.
کلمات کليدي :مديريت زمان ، برنامه ريزي، قرآن ،آيات و روايات اسلامي .
مقدمه
مديريت زمان شامل مجموعه اي از مهارت ها، تصميم گيري ها ، فرصت ها ، براي کنترل و استفاده بهينه از زمان است . اين مقاله ،با استفاده از نظريات مختلف دانشمندان به بررسي علمي موضوع برنامه ريزي و نقش آن در جامعه و به تشريح مفاهيم و اصول مديريت زمان مي پردازد .همچنين سعي مي شود فنون و ابزاري را که براي مديريت زمان در محيط زندگي واشتغال لازم است ، ارائه شود. تابدين وسيله فرصت ها، سرمايه ها و نيروي انساني به موقع به کار گرفته شود.چرا که هر جامعه اي براي پيشرفت خود و عملي شدن طرح ها محتاج برنامه ريزي مي باشد .در ارتباط با موضوع مورد مطالعه طي بررسي انجام شده ، تحقيقات منسجم و در خوري با نگرش علمي، فقهي و حقوقي صورت نگرفته است .پژوهش حاضر تلاش منسجم و مدوني است در جهت تبيين رويکرد برنامه ريزي و مديريت زمان از ديدگاه قرآن و روايات با رويکردي نظري و کاربردي . سئوال اساسي و محوري پژوهش حاضر آن است که برنامه ريزي و مديريت زمان در آيات و روايات اسلامي از چه جايگاهي بر خوردار است ؟ به منظور پاسخ به سئوال مذکور در اين مقاله تلاش مي شود تا به موضوع برنامه ريزي در مديريت زمان از ديدگاه قرآن و روايات پرداخته و با تحقيق و تفکر در کتب مربوطه و استفاده از روش توصيفي -تحليلي به اهداف تحقيق دست يابيم و راهکارهاي مناسبي را براي برنامه ريزي در مديريت زمان و استفاده صحيح از انرژي و نيروي انساني ارائه کنيم .
سابقه علم مديريت
علم مديريت آغاز مشخصي نداشته و به طور طبيعي انتهايي هم نخواهد داشت ، مديريت سابقه اي به قدمت تاريخ زندگي انسان دارد ، از زماني که انسان بر اين کره خاکي قدم نهاد، دانش و روشهاي مختلف مديريت نيز آغاز شد و تا زماني که زندگي مي کند نيز به دانش و روشهاي مديريت همچنان نياز دارد. خداوند بزرگترين مدير و مدبر جهان هستي است که او عالم را از آسمان تا زمين تدبير مي کند . خداوند عالم را با نظامي محکم و آيات قدرت خود را با دلايلي مفصل منظم ساخت ، باشد که شما بندگان به هدف اصلي خود که معرف خدا و وصول به عالم بقاست پي ببريد. در انسان نيز روح الهي دميده شده است . بنابراين ، انسان نيز خصوصيت رهبري و مديريت را دارد ولي بايد آن را پرورش دهد و به کار اندازد.
تا قبل از قرن نوزدهم ، مديريت در قلمرو فلسفه جاي داشت ؛ اما با پيدايش انقلاب صنعتي و توسعه علم و تکنولوژي، مديريت اهميت و گسترش يافت و در رديف ساير علوم قرار گرفت . امروز علم مديريت مهمتر از گذشته است و در آينده مهمتر از امروز خواهد بود.
توجه به مسائل زماني و تحولات آن و موضوعات سياسي و زمينه هاي اجتماعي نيز در برنامه ريزي ضروري است و همچنين لازم است برنامه ريزي استمرار يابد و با يافته هاي جديدي که بر اثر افزايش آگاهيها و کسب تجربه ها به دست ميآيد، اصلاحات لازم در برنامه صورت گيرد و با شناخت بهتر مشکلات راه هاي مؤثرتر براي مقابله با آنها چاره جويي شود و در اين ميان ارزشيابي برنامه و اقدامات نيز ضرورت دارد.
اهميت برنامه ريزي
همان گونه که از تعاريف برنامه ريزي مشخص شد، برنامه ريزي به معناي مشخص نمودن طرح کار ونقشه براي حرکت هاي آينده مي باشد. بديهي است که اين امر از مهمترين ارکان مديريت بوده وهيچ مديري نبايد اهداف سازمان را بدون برنامه تعقيب کند.
برنامه ريزي عبارت است از انتخاب روش هاي مناسب براي نيل به هدف مورد نظر است ، براي رسيدن به هر هدفي راهي هم وجود دارد که با تلاش و تحقيق بسيار بايد آن را پيدا کرد، از زماني که انسان جرأت و توان انديشيدن به آينده را پيدا کرده ، برنامه ريزي هم به منظور رسيدن به آينده مورد نظر پديد آمده است . برنامه ريزي خوب به منزله انجام نيمي از کار است ، گاهي هدف ها خوب است ؛ ولي چون برنامه ي درست و دقيقي براي رسيدن به هدف وجود ندارد کار به شکست ميانجامد، ميزان کيفيت کارها معمولا از ميزان صحت برنامه انجام آنها فراتر نميرود، باهوش ترين افراد نيز بدون داشتن برنامه ي خوب نميتوانند به اهدافشان برسند. بنابراين ، برنامه ريزي کمک ميکند تا از ميان روش هاي ممکن براي نيل به هدف ، بهترين ، آسان ترين ، کم هزينه ترين آنها انتخاب شود.
اساسيترين اصل از اصول مديريت - اصل برنامه ريزي است . برنامه ريزي يعني ذخيره سازي زمان ، به عبارت ديگربرنامه ريزي عبارت است از پيش بيني که بايد انجام يابد تا هدف هاي مورد نظر را تامين کند.
تعبيرات گوناگون و عميق آيات و روايات اسلامي اين حقيقت را تأييد و تثبيت ميکند که مؤمن بايد در همه کارهايش با برنامه باشد، واقعيت اين است که يک برنامه ريزي خوب به قدري اهميت دارد که به تعبيرحضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام نيمي از موفقيت به شمار ميرود: «التدبير نصف المعونۀ ٧ تدبير نيمي از کمک و ياري است ». اما بايد به خاطر داشته باشيم که يک برنامه وقتي خوب است که خوب نيز اجراء شود.
هدف اساسي برنامه ريزي تقليل ميزان قبول خطر نسبت به اتفاقات احتمالي و اتخاذ تدابيري هماهنگ براي دستيابي به موفقيت هاي سازماني است ، بنابراين ، برنامه ريزي در واقع انتخاب طرح جامع و راه و روشي مناسب براي نيل به هدف است .٩ برنامه ريزي و کنترل رابطه بسيار نزديکي با يکديگر دارند به طوري که بسياري از دانشمندان سيستم برنامه ريزي را بدون کنترل بي معني دانسته و عنوان مي کنند که بدون وجود نظارت و کنترل هيچ سيستمي نمي تواند به بالاترين ظرفيت خود برسد.
استفاده از زمان و فرصت
زمان با ارزش ترين سرمايه انسان است . بسياري از امکانات و فرصت ها دوباره به دست ميآيد؛ ولي زمان هرگز تکرار نميشود، ممکن است يک سرمايه دار ورشکسته ، با تفکر و تلاش دوباره سرمايه خود را به دست آورد؛ ولي دوران جواني و عمر از دست رفته او هرگز تکرار نميشود.
مديريت زمان در يک تعبير ساده يعني: توانايي اداره ي زمان .١١ بحث مديريت زمان فقط به کنترل زمان و افزايش ساعات کار اختصاص ندارد، بلکه آن به هر چيزي که منجر به افزايش بهره وري شود ارتباط دارد .
محيط کسب و کار امروز را ميتوان با رقابت شديد و سخت آن توصيف کرد، در هر لحظه از زمان اختراعات جديدي صورت مي گيرد و روش هاي سنتي ، طول عمر کوتاهتري پيدا ميکنند، خبر تازه امروز يک خبر قديمي در فردا محسوب ميشود و کساني که با تغييرات پيش نروند عقب خواهند ماند، شما بايد از تمام منابع موجود خود استفاده کنيد تا با زمان پيش رويد.
روش ليدز
روش LEADS يکي از راه هاي نسبتا ساده و قابل استفاده در مديريت زمان بوده و روشن است که اين امکان را فراهم ميآورد تا بتوانيم با صرف حدود هشت دقيقه جهت برنامه ريزي کارهايي که در طول روز ميخواهيم انجام دهيم زمان بيشتري براي انجام کارهاي ضروري در اختيار داشته باشيم .
L: تهيه فهرست فعاليت ها: فهرست وظايف ، فعاليت هاي کارهاي ناتمام و مسائل غيرقابل انتظاري، مهلت ها، ارتباطات .
E: برآورد زمان مورد نياز: توجه به فعاليت هاي خارج از برنامه ، پرداختن به محاسبه ي زمان ، مجموعه محدوديت هاي زماني- حذف تعليقات .
A: اختصاص زمان براي وظايف برنامه ريزي نشده : اصول کلي جدول برنامه ريزي، برنامه ريزي زمان ، اصول احتياط .
D: تأکيد بر اولويت ها: اولويت ها، انتخاب هاي تفويض .
S: بازبيني وظايف برنامه ريزي شده در آخر هر روز: کارهاي عقب افتاده را برگردانيد، طرح عمل .
بهترين نحوه استفاده از زمان گرانمايه و محدود فقط از طريق مديريت هوشيارانه ، مصممانه و مداوم بدست مي آيد.
نمودار زير مهمترين عوامل مديريت زمان را نشان ميدهد:
قرآن کريم ضرورت مديريت و برنامه ريزي را در موارد گوناگون وبا شکل هاوشيوه هاي خاصي بيان مي دارد تا جامعه بشري را به اين اصل اساسي متوجه سازدو مطالعه در داستان هاي قرآني که حامل سرگذشت پيامبران بزرگ ومردان برجسته تاريخ مي باشد، اين معنا را بهتر روشن مي کند و ازداستان هاي پرشور قرآني که در بردارندة نکته هاي فراوان و آموزش هاي بسياري در زمينه هاي گوناگون مي باشد.
درقرآن به قدري به وقت احترام شده که گويي در اوج ارزش هاو مادر فضايل است ، تا آنجاکه خداوند به آن سوگند ياد نموده ومي فرمايد "والعصر؛ سوگند به وقت "زيرا عصر به معناي زمان وروزگار است ، که در تفسير اين آيه به عنوان يکي از تفاسير ذکر شده همان وقت وزمان است .
آيات و روايات مرتبط با موضوع برنامه ريزي
در قرآن آنچه را که موجب اتلاف وقت مي شودبه عنوان لغو، باطل ، افراط وبه طورکلي بيهوده گرايي وپوچي، بيان وسرزنش شده است ؛ چرا که موجب نابودي عالي ترين سرمايه زندگي و آفت زيست سالم مي گردد، خدواند در تعريف انسان با ايمان مي فرمايد:"والذين هم عن اللغومعرضون ١٤؛ مؤمنان از کارهاي بيهوده روي گردان هستند." نيز در چندين آيه ، خسارت وآه وافسوس آنان را که به وقت اهميت ندادند، در قيامت متذکرشده ومي فرمايد :"وخسرهنالک المبطلون ١٥؛ در قيامت اهل باطل واتلاف گران وقت زيان خواهند ديد."
برنامه ريزي از منظر قرآن
"قال تزرعون سبع سنين دأبا فما حصدتم فذروه في سنبله إلا قليلا مما تأکلون * ثم يأتي من بعد ذلک سبع شداد يأکلن ما قدمتم لهن إلا قليلا مما تحصنون * ثم يأتي من بعد ذلک عام فيه يغاث الناس و فيه يعصرون "
در تفسير نمونه گفته شده است : وقتي حضرت يوسف عليه السلام خواست براي هفت سال خشکسالي کشور بزرگ مصر برنامه ريزي کند، رو به فرستاده ي عزيز مصر کرد و گفت : هفت سال پي در پي بايد با جديت زراعت کنيد؛ چرا که در اين هفت سال بارندگي فراوان است ، ولي آنچه را درو ميکنيد به صورت همان خوشه در انبارها ذخيره کنيد، جز به مقدار کم و جيره بندي که براي خوردن نياز داريد.
اما بدانيد که بعد از اين هفت سال هفت سال خشک و کم باران و سخت در پيش داريد که تنها بايد از آنچه از سال هاي قبل ذخيره کرده ايد استفاده کنيد و گرنه هلاک خواهيد شد، ولي مراقب باشيد در آن هفت سال خشک و قحطي نبايد تمام موجودي انبارها را صرف تغذيه کنيد، بلکه بايد مقدار کمي براي زراعت سال بعد که سال خوبي خواهد بود نگهداري کنيد.
اگر با برنامه و نقشه حساب شده اين هفت سال خشک و سخت را پشت سر بگذاريد ديگر خطري شما را تهديد نميکند؛ زيرا بعد از آن سالي فرا ميرسد پر باران که مردم از اين موهبت آسماني بهره مند ميشوند.
تدبير در برنامه ريزي از منظر قرآن
" فالمدبرات أمرا" (سوگند به فرشتگاني که ) کار [بندگان ] را تدبير مي کنند" 18
