بخشی از مقاله
چکیده:
بدون شک امروز وحدت میان امت اسلامی که اعم از ملتها و دولتهای اسلامی است، از ضروریترین نیازهای مسلمانان در برابر دشمنان خود بویژه استکبار جهانی به شمار میرود. تحقق وحدت اسلامی فرایندی است که در بستر مجموعهای از تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شکل میگیرد. برای تحقق وحدت، باید ابتدا موانع موجود را شناسایی و سپس آنها را از میان برداشت. امروز حوادث مختلفی در کشورهای اسلامی به وقوع میپیوندد، از جنگ و کشتار گرفته تا فقر و عقبماندگی. غرب نیز با الگوی تفرقه بینداز و حکومت کن بر اختلافات و جنگها در کشورهای اسلامی دامن میزند.
طلیعه بازگشت به امت واحد اسلامی، زمانی پدیدار خواهد شد که انسجام درون دینی میان فرق و ممالک مختلف مسلمان پدیدار شود. بحث تقریب به عنوان یکی از بایسته های این اتحاد و در راستای برقراری این انسجام، امری لازم و اجتناب ناپذیر است. این پژوهش در صدد است تا گزارشی اجمالی از مبانی نظری تقریب در تعالیم قرآن و سنت ارائه دهد و نقش این مسئله را در تحکیم اتحاد و انسجام میان مسلمانان نمایان سازد.
- مقدمه:
امروزه نظریه اتحاد و انسجام اسلامی به عنوان کاملترین نظریه موجود در راه رسیدن به اهداف مشترک دینی میان مسلمانان است. در این راستا، بازخوانی مبانی تقریب، به عنوان یکی از بایستههای اتحاد و انسجام اسلامی، ضرورتی مضاعف مییابد. عالمان و دانشمندان مسلمان در یک قرن اخیر نیز با در نظر داشتن ضرورت وحدت و همبستگی میان امت اسلامی برای ایجاد سازگاری بین فرق و مذاهب اسلامی تلاش فراوان کرده و پدیده نو ظهوری به نام » تقریب مذاهب اسلامی « را پایهریزی کردهاند. در این میان واکنشها و رویکردهای متفاوت هم در میان دانشمندان اهل سنت و هم در میان علمای شیعه نسبت به موضوع تقریب وجود داشته است.
رویکرد اول رویکردی منفی بوده است چنانکه عده-ای از علمای شیعه امر تقریب مذاهب اسلامی را در عمل و اینکه در جهان خارج به عینیت برسد، ناممکن و محال دانسته اند در مقابل، ممکن است عدهای دیگر برای عملی شدن ایدهی تقریب مذاهب اسلامی با در پیش گرفتن رویکردی تفریطی بعضی از اصول اعتقادی قطعی و مسلم مذهبی و حوادث مستند تاریخی را انکار یا در آن تشکیک کنند. در عین حال رویکرد سوم و معتدل نیز نسبت به موضوع تقریب مذاهب اسلامی در میان اندیشمندان شیعی وجود داشته است. در این رویکرد با پذیرش اصل ضرورت وحدت امت اسلامی و تقریب و سازگاری میان مذاهب اسلامی، سعی و تلاش بر پایه-ریزی مبنای اصولی و روش های کارآمد برای تقریب مذاهب اسلامی بوده است.
تردیدی نیست که اختلاف های مذهبی و عقیدتی میان مسلمانان از مهمترین عللی است که به تفرقه و پراکندگی آنان انجامیده است. پرسش مهم این است که چگونه می توان این مشکل را حل کرد؟ آیا باید با ایجاد یک مذهب و یا از میان برداشتن اختلافهای مذهبی، سعی در حل آن کرد؟ پاسخ آن است که کوششهایی از این دستتقریباً غیر ممکن است و گمان نمیکنیم کسی در پی چنین کوشش نامعقولی برآید، در این جا باید در جستجوی راه دیگری برای ایجاد راهحل عادلانهای که همگان بپذیرند برآییم که مطمئنا راهی بهتر از تقریب به عنوان بهترین راه حل برای مشکلی که همگان را به ستوه آورده است، نخواهیم یافت.
از آنجا که جهان اسلام، امروزه با تنشهای بسیار مواجه شده و مطمحنظر استکبار جهانی و مورد خشم دشمنان اسلام قرار گرفته، بررسی موانع وحدت و یکپارچگی مسلمانان، از ضروریات جهان اسلام و مهمترین استراتژی برای مقابله با توطئههای استکبار جهانی است. به گونهای که این مسئله می تواند استکبار جهانی را به چالش کشانده و برای حفظ هویت پیروان مذاهب اسلامی نیازمند تثبیت موقعیت و تحقق آرمانهای مسلمانان است.
از اینرو، رویارویی با موانع وحدت اسلامی به عنوان یک استراتژی، موضوعی ضروری میباشد. با توجه به تقسیم بندی علوم در آموزههای دین اسلام، براساس روایت پیامبر اکرم - ص - به سه بخش احکام، اخلاق و عقاید - کلینی، 1373،ج - 37 :1، چنین به نظر می-رسد که پس از ناکام ماندن تلاش های تقریبی در زمینه کلامی- فقهی و سیاسی-اجتماعی در جهت تحقق وحدت اسلامی، خردمندانهترین راه، ورود از بخش اخلاق اسلامی است که بیشترین حس تقریب را بین صاحبنظران مذاهب بر میانگیزاند. مخالفان اتحاد مسلمانان، برای این که از وحدت اسلامی مفهومی غیرمنطقی و غیر عملی بسازند، آن را به نام وحدت مذهبی توجیه کردهاند تا در قدم اول، با شکست مواجه گردد و بدین سان موجب شدهاند برخی از مسلمانان بپندارند وحدت اسلامی به معنای تبدیل همه مذاهب به یک مذهب است و در این صورت یک مذهب، ویژگیهای دیگر مذاهب را نادیده گرفته و تمایزات آنها را نابود میسازد.
نتیجهی چنین تعبیری از وحدت، ترس پیروان مذاهب اسلامی از طرح این ایده میباشد، زیرا پذیرش وحدت را حرکتی در راستای تضعیف باورها و اعتقادات مذهبی خود ارزیابی میکنند. از این رو عدم بیان مفهوم وحدت اسلامی و تقریب مذاهب، سبب تردید برخی از رهبران دینی و پیروان مذاهب اسلامی - که دغدغه حراست از باورهای مذهبی خویش را دارند- شده است. بدین جهت طرفداران وحدت، در پی رد یکی شدن مذاهب در وحدت هستند. باید دانست طرفداری از ایدهی اتحاد اسلامی ایجاب نمیکند که در گفتن حقایق کوتاهی شود؛ آن چه نباید صورت بگیرد کارهایی است که احساسات و تعصبات و کینه های دیگر مذاهب را بر انگیزاند. - مطهری، . - 18 :1374
تقریب مذاهب نیز به مفهوم نزدیک سازی پیروان شیعه و سنی با حفظ کیان طرفین میباشد و این دعوت بر پایه علم و عقل نهاده شده است، نه عواطف و احساسات زودگذر - بی آزار شیرازی، - 24-25 :1385؛ به عبارتی تقریب مذاهب اسلامی عبارتند از نزدیکشدن پیروان مذاهب اسلامی با هدف شناخت یکدیگر، به منظور دستیابی به اخوت دینی بر اساس اصول مشترک اسلامی و در نهایت همکاری بر اساس این اصول، و اتخاذ موضع یکسان برای تحقق اهداف عالی امت اسلامی و موضعگیری واحد در برابر دشمنان اسلام و بالاخره عدم توهین به پیشوایان و اصول مذهبی سایر مذاهب اسلامی است - آصف محسنی، . - 107 :1386 تقریب مذاهب حقیقتی است اخلاقی و برخوردار از مطلوبیت ذاتی که مبانی روشن آن ریشه در کتاب و سنت و مضامین شریعت دارد - آذر شب،
-معنای لغوی و اصطلاحی تقریب:
معنای لغوی تقریب مذاهب، عبارت است از:»نزدیک شدن مذاهب به یکدیگر.« این ترکیب بر هدفی مبتنی است که پیروان مذاهب را به سوی اتحاد سوق میدهد، زیرا عالیترین نظام اجتماعی اسلام »امت واحده« است. بنابراین از نظر لغوی، تقریب به معنای نزدیک کردن است و در اصطلاح، تقریب در مفهوم عام تلاش علمای اسلامی برای نزدیک کردن پیروان مذاهب اسلامی با هدف شناخت یکدیگر به منظور دستیابی به اخوت دینی براساس اصول و مشترکات اسلامی، یعنی اعتقاد به خدا، وحدانیت خدا، نبوت پیامبر و اعتقاد به معاد است. تقریب در مفهوم خاص حرکتی است که علمای مذاهب اسلامی آن را پایهگذاری کردهاند و هدف از آن نزدیک ساختن شیعیان و اهل سنت به یکدیگر و رفع اختلاف و خنثی کردن دشمنی مسلمانان به منظور متحد کردن آنان است.
