بخشی از مقاله
مقدمه
اعتیاد به مواد، یک معضل مهم سلامت عمومی به حساب میآید؛ به طوری کـه بـر اسـاس برآوردهای موجود فقط در ایالات متحده 22/6 میلیون نفر سوء مصرف کننده مواد محرک هستند (سامهسا1، .(2011 تعداد مصرف کنندگان مواد در سطح جهـان بـه 190میلیـون نفـر میرسد و در ایران نیز آمار رسمی معتادان کشور را دو میلیون نفر اعلام کرده اند کـه ایـن میزان نیز در حال افزایش است. 11 میلیون نفر از جمعیت کشور بـا مشـکل اعتیـاد خـود یـا اطرافیان دست به گریبانند و میانگین سنی معتادان به مواد نیز 18 سـال گـزارش شـده اسـت (ممتازی، .(1381
اعتیاد را میتوان به عنوان یک حالت پایدار تعریف کـرد کـه در آن ظرفیـت فـرد برای تنظیم رفتار اجباری جست وجوی دارو کاهش می یابد؛ بـدون اینکـه خطـر پیامـدهای منفی جدی این رفتار در نظر گرفته شود (هـایمن و مالنکـا2، .(2001 اعتیـاد، یـک بیمـاری پیچیده و چند عاملی است که در آن عوامل معتدد زیست شناختی، روانشناختی، اجتمـاعی و معنوی3 نقش ایفا میکنند. از میان عوامل روان شناختی، ویژگیهای شخصـیتی، یکـی از عوامل مؤثر بر گرایش به مواد محسوب میشوند. شواهد نشان داده است کـه ویژگـیهـای شخصیتی از عوامل مهم سبب شـناختی در گـرایش بـه رفتارهـای پرخطـر ازجملـه مصـرف سیگار، الکل، مواد مخدر و فعالیت های جنسی ناامن به شمار مـیرونـد (پـولیمنی4، مـور5 و گرونت6، .(2010 از دیـدگاه روان شـناختی، افـراد سوءمصـرف کننـده مـواد یـک ویژگـی شخصیتی آسیب پذیر دارند (بوند7، .(2005 خصوصیات شخصیتی معتـادان بـه مـواد مخـدر صرفاً ناشی از مواد مخدر نیست؛ بلکه معتادان، قبل از اعتیـاد دارای نارسـاییهـای روانـی و شخصیتی بوده اند که بعد از اعتیاد به صورت مخرب تری ظـاهر و تشـدید شـده اسـت؛ لـذا
1. Samhsa 2. Hyman, & Malenka 3. spiritual 4. Polimeni 5. Moore
6. Gruenert 7. Bond
128
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
مشکل معتادان تنها مواد مخدر نیسـت؛ بلکـه در اصـل رابطـه متقابـل شخصـیت او و اعتیـاد مطرح است (کتابی، ماهر و برجعلی، .(1387
یکی از ویژگیهای شخصیتی که میتواند با گرایش به مـواد ارتبـاط داشـته و بـه عنوان یک عامـل شخصـیتی حفـاظتی در برابـر گـرایش بـه اسـتفاده از مـواد عمـل نمایـد، دل سوزی به خود1 است. دلسوزی به خود، یک شکل سالم خودپذیری اسـت کـه بیـانگر میزان پذیرش و قبول جنبه های نامطلوب خود و زندگی است. ایـن سـازه شـامل سـه مؤلفـه اصلی است: .1 مهربانبـودن و درک خـود در مواقـع رنـج یـا بـیکفـایتی ادراک شـده؛ .2 حس انسان بودن عمومی2 و تشخیص این که درد و ناکامی جنبههـای اجتنـابناپـذیر تجربـه مشترک انسانی هستند؛ و .3 آگاهی متعادل از هیجآنهای شخصی- یعنی توانـایی مواجهـه (نه اجتناب) بدون اغراق، نمایش و ترحم به خود3 بـا احساسـات و افکـار دردنـاک (نـف4، .(2003 شواهد نشان میدهند که دل سوزی به خود با سلامت روان شـناختی رابطـه ای قـوی دارد. نمرات بالاتر در مقیاس دل سوزی به خـود بـا خـود انتقـادی5، افسـردگی، اضـطراب، نشخوارگری6، سرکوبی افکار7 و کمال گرایی روان رنجور8 رابطه منفی داشته و با رضـایت از زندگی، پیوستگی اجتماعی9 و هوش هیجانی10 رابطه مثبت دارد (نف، .(2003
تاکنون ارتباط دل سوزی به خود با رفتارهای اعتیادی به طور مستقیم بررسی نشـده است؛ ولی گیلبرت(2005) 11 پیشنهاد کرد که دل سوزی به خود به دلیـل ایـن کـه بـه افـراد کمک میکند تـا احسـاس امنیـت، پیوسـتگی و آرامـش هیجـانی داشـته باشـند، مـیتوانـد بهزیستی فرد را ارتقا دهد. گیلبرت (2005) با استفاده از نظریه طـرز فکـر اجتمـاعی12 -کـه
1. self compassion 2. common humanity
3. self pity 4. Neff
5. Self- criticism 6. rumination 7. thoughts suppression 8. neurotic perfectionism 9. social cohesion 10. emotional Intelligence 11. Gilbert 12. social mentality
129
Archive of SID
ارتباط دلسوزی به خود با خطر استفاده از مواد در دانشجویان
مبتنی بر اصول زیست شناسی تکاملی، نوروبیولوژی و نظریه دلبستگی ترسـیم شـده اسـت-پیشنهاد کرد که دل سوزی به خود سیستم تهدید (که با احساسات ناامنی، دفـاعی بـودن، و دستگاه کناری1 ارتباط دارد) را از کـار انداختـه و سیسـتم خـود تسـکین دهنـدگی2 (کـه بـا احساسات دلبستگی ایمن، امنیت، سیستم اکسی تونسین - افیونی(3 را فعال میسازد. با ایـن توصیفات، دل سوزی به خود از عزت نفس نیز متمایز است چراکـه عـزت نفـس بـه عنـوان نوعی ارزیابی از کهتری و برتری در نظر گرفته مـیشـود کـه بـه برقـراری ثبـات در مرتبـه اجتماعی کمک کرده و با هشدار، نیرومند سازی تکانه ها و فعال سازی تکانه ها ارتبـاط دارد (گیلبرت و ایرون4، .(2005 فرض میشود که ویژگیهای خودتسکین دهنـدگی دلسـوزی به خود، ویژگیهای صمیمیت، تنظیم مؤثر عاطفه، سازش اکتشافی و موفق بـا محـیط را بـه وجود میآرود (گیلبرت، .(2005
شــواهد موجــود نشــان مــیدهنــد کــه دلســوزی بــه خــود یــک ویژگــی مثبــت روان شناختی است تا جایی که از آن به عنـوان شاخصـی بـرای سـلامت و بهزیسـتی روانـی استفاده میشود. لذا با توجه به نقـش حفـاظتی دل سـوزی بـه خـود در سـلامت و بهزیسـتی روانی افراد، پژوهش حاضر با هدف بررسی این سؤال انجام گرفـت کـه آیـا دلسـوزی بـه خود با خطر استفاده از مواد رابطه دارد و میتواند به طور معنی داری آن را پیشبینی کند؟
روش
با توجه به هدف پژوهش حاضر مبنی بر تعیین ارتباط دلسوزی به خود بـا خطـر اسـتفاده از مواد در دانشجویان، روش مطالعه حاضر توصیفی و طرح آن همبستگی بوده است.
جامعهی آماری، نمونه و روش نمونهگیری: همه دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی که در سال تحصیلی 91-92 مشغول تحصیل بودند، جامعه آماری ایـن پـژوهش را تشـکیل
1. Lymbic System 2. self-soothing 3. oxytocin- opiate system 4. Irons
130
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
دادند. از بین جامعه آماری بالا بنا به قانون حداقل حجم نمونه در تحقیقـات همبسـتگی کـه 100 نفر ذکر شده است (دلاور، (1382 تعداد 100 نفر به روش نمونهگیری تصـادفی سـاده انتخاب و در این پژوهش شرکت کردند.
ابزار:
ابزارهای جمعآوری اطلاعات نیز عبارت بودند از:
مقیاس نیم رخ خطر استفاده از مـواد:1 مقیـاس نـیم رخ خطـر اسـتفاده از مـواد بـرای ارزیابی میزان انگیزش در استفاده از الکل یـا دارو بـر اسـاس بررسـیهـای کنـرود2، پیـل3، اســتوارت4 و دانگیــر( 2000) 5 طراحــی شــده اســت. ایــن مقیــاس 28 ســؤال دارد. چهــار خرده مقیاس حساسیت اضطرابی، نا امیـدی، هیجـانخـواهی و تکـانشوری بـه ترتیـب پـنج (گویــههــای 8، 10، 14، 18 و (21، هفــت (گویــههــای 1، 4، 7، 13، 17، 20 و (23، شــش (گویه های 3، 6، 9، 12، 16 و (19 و پـنج (گویـههـای 2، 5، 11، 15 و (22 گویـه دارنـد و گویه های 1، 4، 7، 13، 20 و 23 به صورت معکوس نمره گـذاری مـیشـوند. هـر سـؤال بـر اساس مقیاس لیکرت چهار نقطهیا از کاملاً مخالفم 1()تا کاملاً مـوافقم (4) نمـره گـذاری میشود که نمره بالا در هرخردهمقیـاس و هـمچنـین کـل مقیـاس نشـاندهنـده خطـر بیشـتر استفاده از مواد است. نشان داده شده است که خردهمقیاسهـای ایـن ابـزار نسـبت بـه خطـر رفتـار مصــرف مســألهزای الکــل در آینـده (کنــرود، 2000؛ کنــرود، کاســتلنوس و مکــی6، (2008، تفاوت های فردی در پاسخ به مستی ناشی از مصرف الکل (برونلی7، اساد8، بارت9، ویلا10، کنرود و تمبلی11، (2004، ترس از محرک های دردنـاک (کنـرود، (2006 حسـاس
1. The Substance Use Risk Profile Scale
2. Conrod 3. Pihl
4. Stewart 5. Dongier 6. Castellanos & Mackie 7. Brunelle 8. Assaad
9. Barrett 10. vila
11. Tremblay
131
Archive of SID
ارتباط دلسوزی به خود با خطر استفاده از مواد در دانشجویان
است. ثبات درونی خردهمقیاس های این آزمون بر نمونه های دانشـجویی و افـراد بزرگسـال سوء مصرف کننده مواد از 0/70 تا 0/88 و پایـایی بازآزمـایی آنهـا نیـز در دامنـه 0/53 تـا 0/86 در طـول یــک بــازه زمــانی شــش هفتـهای گــزارش شــده اســت (ویســیک1، کنــرود، اســتوارت و پیــل، .(2009 ضــریب آلفــای کرونبــاخ ایــن آزمــون نیــز در مطالعــه حاضــر از 0/65برای خردهمقیاس ناامیدی تا 0/88 برای خردهمقیاس تکانشوری به دست آمد.
مقیاس دل سوزی به خود:2 این ابزار، یک مقیاس خود گزارشی 26 سـؤالی اسـت کـه توسط نف در سال 2003 ساخته شد. این مقیاس شش خرده مقیاس مهربانی بـه خـود (پـنج آیتم، 5، 12، 19، 23، (26، خود داوری (پنج آیتم، 1، 8، 11، 16، (21، انسانبودن عمومی (چهار آیتم، 3، 7، 10، (15، انزوا (چهار آیتم، 4، 13، 18، (25، ذهن آگاهی (چهـار آیـتم، 9، 14، 17، (22 و هم دردی بیش از حـد (چهـار آیـتم، 2، 6، 20، (24 را در بـر مـیگیـرد. مشارکت کنندگان به سؤالات این پرسشنامه در یک مقیاس لیکـرت پـنج نقطـهای از صـفر
(تفریباً هرگز) تا چهار (تقریباً همیشه) پاسخ میدهند. میانگین نمرات این شـش مقیـاس نیـز (با احتساب نمرات معکوس مربوط به ماده های خودداوری، انزوا و هم دردی بیش از حـد) نمره کلی دل سوزی به خود را به دسـت مـیدهـد (نـف، .(2003 پـژوهشهـای مربـوط بـه اعتبار یابی مقدماتی این پرسشنامه نشان داده انـد همـه ایـن شـش مقیـاس همبسـتگی درونـی بالایی دارند و تحلیلهای عاملی تأییدی انجام شده توسط بشـرپور (1392) نیـز مـدل شـش عاملی این پرسشنامه را تأیید کرد. ثبات درونی این پرسشنامه در تحقیقات گذشـته 0/92 و پایایی بازآزمایی آن نیز 0/93 گزارش شده است (نـف، .(2003 ضـرایب آلفـای کرونبـاخ خرده مقیاس ها و نمره کلی نسخه فارسی این آزمـون در نمونـه ای از دانشـجویان ایرانـی در دامنه 0/65 تا 0/92 به دست آمد (بشرپور، .(1392
1. Woicik 2. Self-Compassion Scale
132
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
روش تجزیه و تحلیل دادهها: اطلاعات جمعآوری شده نیز با استفاده از ابزارهای آمار توصیفی و آزمون های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به شیوه ورود و با کاربرد نسخه 18 نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.
یافتهها
تعداد 44 دانشجوی پسر و 56 دانشجوی دختر با میانگین سـنی 20/82 سـال و انحـراف معیار 2/27 در این پژوهش شرکت کردند کـه جـدول یـک، توزیـع فراوانـی آنهـا را بـر اساس مقطع تحصیلی، سال تحصیل و وضعیت تأهل نشان میدهد.
جدول .1 ویژگیهای جمعیت شناختی آزمودنیها
متغیرها سطح متغیرها فراوانی
مقطع تحصیلی کارشناسی 88
کارشناسی ارشد 12
اول 36
سال تحصیلی دوم 32
سوم 26
چهارم 6
وضعیت تأهل مجرد 78
متأهل 22
جدول 1 نشـان مـیدهـد کـه از کـل آزمـودنیهـای شـرکت کننـده، 88 نفـر در مقطـع کارشناسی و 12 نفر در مقطـع کارشناسـی ارشـد بـه تحصـیل مشـغول بودنـد. از نظـر سـال تحصیل نیز، 36 نفر در سال اول، 32 نفر در سال دوم، 26 نفر در سال سـوم و شـش نفـر در سال چهارم مشغول به تحصیل بودند. از این مشارکتکنندگان، تعـداد 78 نفـر مجـرد و 22 نفر متأهل بودند.
×
133
