بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق در مزرعه ای انتخابی بعنوان مزرعه آزمایشی به مساحت تقریبی 8 هکتار واقع در شبکه زهکشی 4200 هکتاری منطقه ویس اهواز انجام گردید. این طرح به منظور بررسی عملکرد زهکشهای زیرزمینی این دشت حاصلخیز با تکیه بر شاخصهای RGWD (عمق نسبی آب زیرزمینی ) و SEI (شاخص نمک خروجی ) با فواصل لترالها از یکدیگر 50 متر و عمق نصب 1/5 متر از سطح زمین صورت پذیرفت . در امتداد لوله زهکش ( به طول 160 متر) سه ردیف پیزومتر نصب گردید. این ردیفها از محل ورود لوله زهکش به داخل کلکتور به فاصلههای 40 متری، 80 متری و 120 متری قرار گرفتند. دو پیزومتر به فواصل 0/5 متری از دو طرف خط زه کش، دو پیزومتر به فواصل 1/5 متری از
خط زهکش و دو پیزومتر به فاصله 5 متری از دو طرف و دو پیزومتر در فاصله 25 متری از دو طرف قرار گرفت که
مجموعا 24 پیزومتر حفر گردید . مقدار شاخص RGWD در این پژوهش 1/05 به دست آمد که نشان از عملکرد
مناسب زهکش در کنترل سطح ایستابی میباشد و شاخص SEI برابر -1/41 به دست آمد که نشان دهنده عملکرد مناسب زهکش در خارج کردن نمک از پروفیل خاک در ناحیه توسعه ریشه است .
واژههای کلیدی: ضریب زهکشی، لترال، کلکتور، نمک خروجی،عمق سطح ایستایی.
۷۲۲
1
مقدمه
بهرهبرداری مجدد از خاکهای شور در مناطقی که دائما زیر کشت بوده و آبیاری می گردند، مستلزم اعمال روشهای متناسب زه کشی و اصلاح این اراضی خواهد بود. بنابراین زه کشی از ارکان توسعه کشـاورزی پایـدار در منـاطق تحـت آبیـاری محسـوب می شود. علم و فن زهکشی در آغاز به صورت یک فعالیت مبتنی بر تجربه، آزمون و خطا بـه کـار گرفتـه شـد . سـپس بـا انجـام پژوهشها و بررسی های بنیادی در اراضی که نیاز به زهکشی و بهسازی خاک وجـود داشـت، روشهـای متناسـب بـا مشـکلات محلی ارائه گردید که پس از به کارگیری و ارزیابی در این گونه اراضی، در سطوح گستردهتر به کـار گرفتـه شـد . شـاید بتـوان گفت از عمر زه کشی به شیوه امروزی حدود 190 سال می گذرد. پیدایش لولههای پلاسـتیکی در دهـه شصـت مـیلادی و رواج استفاده از ماشینهای زهکشی در دهه هفتاد میلادی شتابی چشمگیر به توسـعه زهکـ شهـای زیـر زمینـی داد . براسـاس آمـار موجود، 150 تا 170 میلیون هکتار از 240 تا 250 میلیون هکتار اراضی آبی جهان بـه طریـق سـطحی یـا زیرزمینـی زهکشـی می شود (اکرم، .(1381 مساحت اراضی که به زه کش های زیرزمینی مجهز است به درستی معلوم نیسـت، امـا واضـحاسـت کـه احداث زهکشهای زیرزمینی در جهان به طور فزایندهای رو به گسترش است.
در کشور ایران در سالهای گذشته سرمایه گذاری عظیمی برای توسعه آبیاری انجام گرفته است به طوری که سطح کل اراضـی تحت شبکههای مدرن آبیاری که در حال حاضر 1/2 میلیون هکتار میباشد، با اجرای طرحهای جدیـد بـه 1/9 میلیـون هکتـار خواهد رسید . (آذری، .(1383
استان خوزستان با مساحتی حدود 6/47 میلیون هکتار در جنوب غربی ایران، با داشتن یک سوم مجموع آبهای سطحی جاری کشور و خاکهای مستعد جهت کشاورزی یکی از قطبهای مهم کشاورزی محسوب میشود، با وجود این پتانسیل بالا، شرایط بد آب و هوایی (درجه حرارت بالا، بارش کم تبخیر و تعرق زیاد)، مسائل و مشکلات خاص منطقه (سنگینی بافت خاک، بالا بودن سطح ایستایی کیفیت بد آبهای زیر زمینی) و نیز عدم هماهنگی بین ساخت شبکههای زهکشی همگام با توسعه شبکه های آبیاری باعث بروز مسائل و مشکلات عدیده شوری و زه کشی در اراضی قابل کشت این استان شده است (اکرم، 1381 و آذری، .(1383 اجرای طرحهای زهکشی زیرزمینی در خوزستان در سطحی نسبتاً وسیع طی سالهای پایانی دهه 30 شمسی و اوایل دهه 40 شمسی با برنامهریزی کشت نیشکر در هفت تپه خوزستان به حدود ده هزار هکتار با استفاده از تنبوشههای سفالی آغاز شد. متعاقب آن طی سالهای دهه 1350 در اراضی کشت و صنعت کارون که در آن نیز سطحی حدود 20000 هکتار به کشت نیشکر اختصاص داده شده بود، سیستم زهکشی زیرزمینی پیاده شد. در حال حاضر طرح 550000 هکتاری توسعه واحیائ دشتهای استان خوزستان وایلام که ازسال 1389 بطورجدی ازسوی موسسه جهادنصرشروع شده با شتاب و طبق برنامه ای فشرده درحال اجرا و پیگیریست .
ضرورت بررسی مسئله
خصوصیات فیزیکی خاک یکی از مهمترین مولفه های تاثیرگذار در تعیین فاصله و عمق نصب زهکشهای زیرزمینی هستند و با توجه به تغییرات زیاد این خصیصه در بازه های مکانی کوتاه در داخل خاک، احتمال بروز خطا را بوجود میاورد . لذا ارزیابی طرحهای انجام شده میتواند کمک شایانی در جلوگیری از این نوع خطاهای طراحی داشته باشند. به طور کلی در مطالعات و طراحی شبکههای زهکشی به علت عدم توجه کافی به تجارب منطقه ای داخل کشور و اتکا بر مطالعات و تجربه مهندسی منابع خارجی و تکیه بر روشهای توصیه شده در منابع علمی خارجی، اغلب نتایج مطلوبی را در بر نداشته و بنابراین بهترین راه برای فائق آمدن بر این مشکلات، احداث مزارع آزمایشی و یا ارزیابی طرحهای مناطق مشابه است. این کار سالهای سال است که در کشورهای پیشرفته انجام می شود و راهنمای بسیار خوبی برای رفع کاستی ها اشتباهات گذشته است. حتی کشورهای نظیر هند، پاکستان و مصر نیز ارزیابی طرحهای زه کشی به عنوان یک اصل پذیرفته شده و به طور پیوسته اصلاحاتی در طراحی زهکشی انجام میشود (اکرم، .(1381 بنابراین ارزیابی عملکرد زهکش های اجرا شده و بررسی نقاط ضعف و قوت، میتواند نگاهی جامعتر برای طرحهای آینده را در اختیار برنامهریزان و طراحان قرار دهد.
۸۲۲
مواد و روشها
