بخشی از مقاله
چکیده
سازند تیرگان به سن کرتاسه پایینی - بارمین – آبسین - در حوضه رسوبی کپه داغ عمدتاً از سنگ هاي کربناته االیتی- اربیتولینی تشکیل شده که به طور همشیب بر روي سازند سیلیسی آواري شوریجه و در زیر سازند آهکی-مارنی سرچشمه قرار گرفته است. به منظور مطالعه این سازند در نواحی مرکزي کپه داغ - جنوب شیروان - ، دو برش چینه شناسی از آن به ضخامت 127/8 متر - برش پیرشهید - و 179/9 متر - برش شرق گلیان - انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات پتروگرافی این سازند در این دو برش منجر به شناسایی چهار مجموعه رخساره اي کربناته دریاي باز - Open Marine - ، سد - Barrier - ، لاگون - Lagoon - و پهنه جزرومدي - Tidal Flat - که شامل 20 رخساره می باشد، شده است. با توجه به رخساره هاي سنگی می توان محیط رسوبی این سازند را یک پلاتفرم کربناته کم عمق از نوع رمپ در نظر گرفت. تغییرات نسبی سطح آب دریا در زمان بارمین-آبسین باعث تشکیل دوسکانس رسوبی رده سوم در برش هاي مورد مطالعه شده است که مرز زیرین و بالایی سوپر سکانس تیرگان در برش هاي مورد مطالعه از نوع دوم است.
مقدمه
حوضه رسوبی کپه داغ در شمال شرقی ایران، بین عرضهاي جغرافیائی 35◦ 30' تا ' 38◦15 شمالی و طول جغرافیایی 54◦ 00' تا 61◦ 13' شرقی قرار دارد - افشارحرب، . - 1373 این حوضه علاوه بر ایران در کشورهاي مجاور از جمله افغانستان و ترکمنستان گسترش نسبتاً وسیعی داشته و داراي مخازن هیدروکربوري است. پس از تشکیل، رسوبگذاري به طور نسبتاً پیوسته اي از ژوراسیک تامیوسن در آن ادامه داشته به طوري که بخشهاي شرقی حوضه از پنج سوپرسکانس پیشرونده و پس رونده تشکیل شده است Kalantary, 1969 - ؛ سازند تیرگان به سن کرتاسه پایینی - بارمین-آپسین - ، یکی از سازندهاى آهکی حوضه رسوبی کپه داغ است. این سازند عمدتا از سنگ آهکهاى االیتی- اربیتولینی تشکیل شده که به طور همشیب بر روى سازند سیلیسی آوارى شوریجه و در زیر سازند آهکی-مارنی سرچشمه قرار دارد.
روش تحقیق
به منظور مطالعه این سازند، دو برش چینه شناسی از آن در نواحی مرکزي کپه داغ - ناحیه جنوب شیروان - به ضخامت 127/8 متر - برش پیر شهید - و 179/9 متر - برش شرق گلیان - انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته است. تعداد 160 نمونه سنگی از دو برش مورد نظر جمع آوري گردید و با در نظر گرفتن مشخصه هاي فیزیکی نمونه ها نام گذاري آن ها به روش گرابو - 1904 - انجام گرفت. از نمونه هاي برداشت شده تعداد 130 نمونه براي تهیه مقطع نازك انتخاب گردیدند که مقاطع نازك توسط میکروسکوپ پلاریزان مورد مطالعه دقیق قرار گرفت و نامگذاري به وسیله روشهاي فولک و دانهام انجام گرفت. براي هریک از نمونه ها آنالیز عناصر اسکلتی و غیر اسکلتی، سیمان، ماتریکس و ذرات آواري به لحاظ کمی و کیفی صورت گرفت. هرکدام از رخساره هاي آهکی با استفاده از روش دانهام - 1962 - نامگذاري شده اند. براي بررسی و تفسیر شرایط رسوبگذاري با استفاده از تعیین رخساره ها و رسم ستون تغییرات رخساره اي و همچنین با استفاده ازمدلهاي رسوبی ارائه شده، مدل رسوبی سازند تیرگان تفسیر و ارائه شده است.
بحث
براساس مطالعات پتروگرافی و تلفیق آنها با داده هاي صحرائی، چهار مجموعه رخساره کربناته - A , B ,C ,D - که شامل 20 رخساره است در این رسوبات شناسایی شده است که چهار رخساره مربوط به کمربند رخساره اي رمپ خارجی - Outer ramp - ، سه رخساره مربوط به کمربند رخساره اي رمپ میانی - Mid-ramp - و سیزده رخساره مربوط به کمربند رخساره اي رمپ داخلی - Inner ramp - است که به ترتیب از سمت دریا به خشکی بررسی می گردد. مجموعه رخساره اي A شامل رخساره A1 - مادستون بیوکلستی - مادستون - ، رخساره A2 - پکستون - وکستون بیوکلستی - ، رخساره A3 - پکستون بایوکلستی اائیدي - و رخساره A4 - پکستون اائیدي بایوکلستی - می باشد. حضور فراوان موجوداتی نظیر بریوروئر، اکینوردم و براکیوپود که از آبزیان حساس به شوري، یا به عبارت دیگر موجوداتی که در شرایط شوري نرمال که مربوط به محیط هاي دریاي باز می باشد قادر به ادامه حیات هستند - Sanders and Hofling,
2000؛ Martini et al., 2007 ؛ Badenas and Aurell, 2009؛ - Flugel, 2010 از مشخصه هاي این مجموعه رخساره اي است. با توجه به حضور فراوان موجودات حساس به شوري، حضور مقادیر فراوان از اربیتولین هاي دیسکی شکل مناطق عمیق تر دریاي باز و همچین مقادیر فراوان گل در این رخساره می توان محیط دریاي باز را براي این رخساره تفسیر کرد. مجموعه رخساره اي B شامل رخساره B1 - گرینستون بیوکلستی - ، رخساره B2 - گرینستون اائیدي - و رخساره B3 - گرینستون اائیدي بایوکلستی اینتراکلست دار - می باشد. این مجموعه رخساره اي نشان دهنده نهشته شدن رسوبات در یک محیط پرانرژي که این امر به دلیل وجود اائیدهاي متحدالمرکز به همراه نبود گل کربناته قابل تفسیر است . - Flugel, 2010 - همراهی این آلوکم با اینتراکلست هاي خرده دار و بیوکلستهاي استنوهالین موید شرایط سدي است Immenhauser et al.,1999 - ؛ Sandullia, and Raspinib, 2004؛ Betzler et al ., 2006 ؛ . - Palma et al., 2007 با توجه به مجموعه شواهد فوق می توان گفت که این مجموعه رخساره اي در یک محیط پر انرژي مانند یک سد تشکیل شده است.
مجموعه رخساره اي C شامل رخساره C1 - پکستون اینتراکلستی بیوکلستی - ،رخساره C2 - پکستون اائیدي بیوکلست دار - ، رخساره C3 - وکستون بیوکلستی - ، رخساره C4 - پکستون بیوکلستی - ، رخساره C5 - پکستون پلوئیدي - و رخساره C6 - پکستون اائیدي - می باشد. در این مجموعه رخساره اي وجود آلوکم ها و پوسته هاي فسیلی نظیر پلت، میلیولید، گاستروپود و اوربیتولین هاي مخروطی شکل با اندیس تخریب پائین و نیز مقدار بالاي گل آهکی حاکی از ته نشست این رخساره ها در یک محیط نسبتا آرام، کم انرژي و دور از دسترس امواج می باشد . - Tucker, 1991 - بنابراین با توجه به کلیه شواهدي که قابل مشاهده می باشد می توان یک محیط لاگونی را براي این رخساره تفسیر کرد. مجموعه رخساره اي D شامل رخساره D1 - گرینستون پلوئیدي - ، رخساره D2 - گرینستون بیوکلستی - ، رخساره D3 - گرینستون بیوکلستی اینتراکلستی - ، رخساره D4 - گرینستون اینتراکلستی - ، رخساره D5 - گرینستون اائیدي - ،
رخساره D6 - مادستون - و رخساره D7 - دولومادستون ماسه اي - می باشد. دراین مجموعه رخساره اي عدم وجود مقادیر فراوان پوسته هاي فسیلی و میزان پایین گل آهکی بیانگر شرایط نامناسب براي زندگی موجودات می باشد - Warren, 2000؛ . - Alsharhan and Kendall, 2003 به علاوه وجود کانی هاي تبخیري در این رخساره - دولستون - بیانگر شرایط جزرومدي است . - Flugel, 2010 - هم چنین حضور فابریک فنسترال - Sandullia and Raspinib, 2004 - نشان دهنده حاکم بودن شرایط بالاي جزر و مدي در زمان تشکیل این رخساره است Flugel , 2010 - ؛ . - Bachmann and Hirsch 2006 با توجه به رخساره هاي شناسایی شده و همچنین بررسی ارتباط عمودي و جانبی آنها در برش هاي مورد مطالعه و نیز با توجه به قانون والتر - رخساره هاي که بر روي یکدیگر قرار دارند در هنگام تشکیل در مجاور هم بوده اند - و همچنین مقایسه با مدلهاي ارائه شده توسط سایر محققین Read, 1985 - ؛ Tucker and Wright, 1990؛ Einsele, 2000؛ Shao, 2011؛ - Dawei and Jitao, 2013، مدل رسوبی سازند تیرگان در ناحیه مورد مطالعه را می توان به صورت یک پلاتفرم کربناته کم عمق از نوع رمپ هموکلینال تفسیر کرد که سنگ هاي آهکی در چهار کمربند رخساره اي دریاي باز، سدي، لاگون و پهنه جزر و مدي بر جاي گذاشته شده اند.
در این برش ها دو سکانس رسوبی رده سوم تشخیص داده شده است که هر کدام از این سکانسها خود از چند پاراسکانس رسوبی تشکیل شدهاند. این پاراسکانسها خود در برگیرنده رخسارههاي کربناته لاگونی، سدي و دریاي باز در زمان بالا بودن نسبی سطح آب دریا و رخسارههاي مادستون و دولومادستون - پهنههاي جزر و مدي - در زمان پائین بودن نسبی سطح آب دریا هستند. سکانس رسوبی اول در برش پیرشهید با ضخامتی در حدود 40/73 متر و در مدت زمان 3/1 میلیون سال با مرز سکانسی نوع دوم SB2 که به دلیل عدم وجود سطح فرسایشی مشخص می باشد بر روي سازند شوریجه نهشته شده است. دسته رخساره پیشرونده TST این سکانس به ضخامت 21/56 متر در بردارنده رخساره هاي پهنه جزرومدي و لاگون که عمدتا رخساره هاي گرینستون اائیدي، گرینستون بایوکلستی اینتراکلستی، گرینستون بایوکلستی، پکستون اائیدي پکستون پلوئیدي و به مقدار کم دولستون هستند، می باشد. سطح بیشترین پیشروي mfs رخساره پکستون پلوئیدي محیط لاگونی است که در راس دسته رخساره اي پیشرونده TST ظاهر شده است. در این دسته رخساره پیشرونده دو پاراسکانس تشخیص داده شده است که بطور کلی یک روند بالا آمدن سطح آب دریا را نشان میدهند.
در ادامه رسوبگذاري با کاهش نسبی سطح آب دریا دسته رخساره اي HST به ضخامت 19/17که در بردارنده رخساره هاي محیط جذرومدي شامل گرینستون اائیدي، گرینستون اینتراکلستی است نهشته می شود و به رخساره مادستون ختم می گردد. این دسته رخساره پسرونده نیز از دو پاراسکانس کم عمق شونده تشکیل شده است. مرز فوقانی این سکانس نیز بدلیل عدم وجود شواهد خروج رسوبات از آب از نوع غیرفرسایشی SB2 می باشد - Emery and Myers, 1996؛ Al-Husseini, 1997 ؛ . - Coffey and Read, 2004 سکانس رسوبی دوم ضخامتی در حدود 87/06 متر دارد که در مدت زمان 6/9 میلیون سال نهشته شده است. این سکانس با دسته رخساره پیشرونده TST به ضخامت 74/28 متر در بردارنده رخساره هاي پهنه جذرومدي، لاگون و سدي که عمدتا رخساره هاي وکستون بایوکلستی، گرینستون اینتراکلستی، گرینستون بایوکلستی، گرینستون پلوئیدي، پکستون اائیدي، پکستون پلوئیدي، پکستون بایوکلستی، گرینستون اائیدي بایوکلستی اینتراکلست دار، پکستون اائیدي بایوکلستی، گرینستون اائیدي و پکستون بایوکلستی اائیدي هستند، می باشد. سطح بیشترین پیشروي mfs رخساره مادستون محیط دریاي باز است که در راس دسته رخساره اي پیشرونده TST ظاهر شده است. در این دسته رخساره پیشرونده نه - 9 - پاراسکانس تشخیص داده شده است که بطور کلی یک روند بالا آمدن سطح آب دریا را نشان می- دهند.
در ادامه رسوبگذاري با کاهش نسبی سطح آب دریا دسته رخساره اي HST به ضخامت 12/78که در بردارنده رخساره هاي محیط لاگونی و سدي شامل وکستون بایوکلستی و گرینستون اائیدي است نهشته می شود ودر انتها به یک مرز از نوع دوم ختم می گردد. این دسته رخساره پسرونده نیز از یک پاراسکانس کم عمق شونده تشکیل شده است. مرز فوقانی این سکانس نیز بدلیل عدم وجود شواهد خروج رسوبات از آب از نوع غیرفرسایشی SB2 می باشد. هم چنین سکانس رسوبی اول در برش شرق گلیان با ضخامتی در حدود 60/23 متر و در مدت زمان 3/34 میلیون سال با مرز سکانسی نوع دوم - SB2 - که به دلیل عدم وجود سطح فرسایشی مشخص می باشد بر روي سازند شوریجه
