بخشی از مقاله
چکیده:
طبقه بندی اقلیمی نواحی جغرافیایی از گذشته های دور اذهان اقلیم شناسان را به خود مشغول کرده است، استفاده از طبقه بندی های اقلیمی در روشهای سنتی به تنهایی نمیتواند گویای واقعیت اقلیم نواحی باشد. بنابراین در سالیان اخیر محققان کوشیده اند با استفاده از غالب پارامترهای مؤثر بر اقلیم و روشهای چند متغیره، تصویری واقعی از اقلیم نواحی ارائه دهند. هدف این گزارش پهنه بندی اقلیمی شمال شرق و شرق با روش لیتن اسکی است. در این روش غالب عناصر اقلیمی در تعیین نوع آب و هوای منطقه دخالت داده میشود.
بر اساس روش لیتن اسکی شمال شرق و شرق ایران از لحاظ شرایط اقلیمی به 4 طبقه به شرح ذیل تقسیم می شود. 1معتدل- بحری ، نسبتاً گرم،نیمه خشک نسبتاً خشک، تداوم فصل خشک5 ماه -2معتدل، مجاور حاره، نسبتاً گرم،خشک خفیف، تداوم فصل خشک5 ماه -3معتدل نسبتاً بری، مجاور حاره گرم، خشک، تداوم فصل خشک بین 4 تا 7 ماه -4× حاره نیمه گرم،خشک، تداوم فصل خشک8 ماه
مقدمه:
اقلیم یک واژه عربی است که در زبان فارسی به آن آب و هوا گفته می شود و از کلمه یونانی کلیما - - Klima که به معنی میل بوده و منظور میل خورشیدی است، گرفته شده است. یونانی ها معتقد بودند که وقتی میل یا زاویه تابش خورشید کم باشد هوا سردتر بوده و اقلیم متفاوت با جایی بوده که در آن میل خورشید زیاد است. به طور کلی حالت متوسط کمیتهای مشخص کننده وضع هوای یک منطقه را بدون توجه به لحظه وقوع آنها، اقلیم یا آب و هوای آن منطقه می نامند.
سیستم اقلیم شامل مولفه هایی چون جو، آب کره، سنگ کره، یخ کره و زیست کره می باشد. روش های مختلفی برای طبقه بندی اقلیمی وجود دارد که اکثر آنها دارای زیر مجموعه هایی هستند. این روش ها برای اقلیم های مختلف مزرهای نسبی تعیین می کنند. این مرزها اکثرا بر اساس دما و بارش ترسیم می شوند. در بعضی مواقع طبقه بندی بر اساس عوامل مهم غیر اقلیمی از قبیل پوشش گیاهی، آسایش انسان و ... نیز انجام می شود. اگر عوامل غیر اقلیمی نادیده گرفته شوند، تعیین نوع اقلیم مشکل خواهد بود
روش های طبقه بندی اقلیمی سنتی بسیار متنوعند. این روش ها با وجود داشتن اهمیت از لحاظ تاریخی و از جنبه مقایسه ای، دارای نقاط ضعف می باشند. که از کارایی جامع و بهتر این سیستم ها می کاهد. شناخت پتانسیل های طبیعی بعنوان بستر فعالیت های انسانی، پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می دهد. اجرای توسعه پایدار مناطق نیازمند برنامه ریزی دقیق بر اساس استعداد ها و محدودیت های منابع است و اقلیم هر منطقه از مهمترین عوامل تعیین کننده توان توسعه محل می باشد
اقلیم یک واژه عربی است که در زبان فارسی به آن آب و هوا گفته می شود و از کلمه یونانی کلیما - - Klima که به معنی میل بوده و منظور میل خورشیدی است، گرفته شده است. یونانی ها معتقد بودند که وقتی میل یا زاویه تابش خورشید کم باشد هوا سردتر بوده و اقلیم متفاوت با جایی بوده که در آن میل خورشید زیاد است. به طور کلی حالت متوسط کمیتهای مشخص کننده وضع هوای یک منطقه را بدون توجه به لحظه وقوع آنها، اقلیم یا آب و هوای آن منطقه می نامند.
یک سیستم طبقه بندی اقلیمی مجموعه قوائدی است که با به کار گیری آنها مناطق مختلفی که از بعضی لحاظ مثلاً پوشش گیاهی، دارای خصوصیات مشترکی هستند از یکدیگر تفکیک شده و در یک پهنه قرار داده می شوند. پهنه بندی این مناطق می تواند توسط نقشه، فرمول، ضریب، نمودار و امثال آن صورت گیرد - علیزاده، . - 1383 تاکنون طبقه بندی های اقلیمی متعددی ارائه شده که هر کدام از درجه اهمیت خاصی برخوردار هستند.از بین سیستم های موجود یکسری به حدی گسترده شده اند که ممکن است سیستم های استاندارد نامیده شوند. سیستم های طبقه بندی دومارتن، دومارتن اصلاح شده، کوپن، تورنت وایت،آمبرژه، لیتن اسکی و...از جمله این سیستم ها می باشند.
اولین طبقه بندی اقلیمی دنیا توسط دانشمند آلمانی کوپن در سال 1900 ارائه شد. در دو سده گذشته تعیین نواحی اقلیمی عمدتاً مرهون چند دانشمند آلمانی بوده است. در سال 1817 الکساندر فون همبولت نقشه میانگین دمای سالانه جهان را ترسیم کرد. ولادیمیر کوپن در سال 1846-1940 این نقشه را اصلاح کرد و نقشه دامنه دمای فصلی جهان را ترسیم کرد که سرانجام پیدایش روش طبقه بندی اقلیمی وی را بدنبال داشت. بعدها گایگر در سال 1954 و 1961 این طبقه بندی را به روز رسانی کرد
در سال های اخیر با توجه به نارسایی های روش های طبقه بندی سنتی از شیوه های طبقه بندی جدید مانند تکنیک های آماری چند متغییره استفاده می شود که اثرات متقابل تعداد زیادی از مولفه های اقلیمی را ملاک تقسیم بندی قرار می دهند. این شیوه تقسیم بندی اقلیمی برای اولین بار توسط استاینر در سال 1955 در ایالات متحده امریکا به کار گرفته شد و از آن پس در سطح جهان به طور گستره ای مبنای تقسیم بندی های اقلیمی قرار گرفت. در سال های اخیر در ایران، روش استفاده از این تکنیک های آماری مورد توجه قرار گرفته است. کاویانی - - 1998، علیجانی - - 1374، حیدری و علیجانی - - 1378 و مسعودیان - - 1381 این شیوه آماری را در تحقیقات خود مورد استفاده قرار داده اند.
روش تحقیق:
اساس و مبنای تراز و تعدیل آماری،آمار و اطلاعات ایستگاههای هواشناسی می باشد که در مطالعات پتانسیل یابی بصورت شبکه ای انجام می شود. هر چه تراکم ایستگاهها بیشتر باشد نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات دقیق تر می باشد.
مبنای انتخاب ایستگاههای هواشناسی طول دوره آماری قرار گرفته است. یعنی ایستگاههای که دارای دوره آماری طولانی تر باشند بعنوان ایستگاههای مورد مطالعه انتخاب می شوند.
جدول شماره - : - 1 مشخصات ایستگاههای هواشناسی منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
جدول شماره - : - 1 مشخصات ایستگاههای هواشناسی در شمال شرق ایران
لذا ایستگاههای که دارای آمار حداقل 25 سال می باشند بر اساس جدول شماره - - 1 با طول دوره آماری 1987 تا 2011 تعیین شد.سپس جهت اطمینان از صحت داده ها آزمون همگنی داده ها انجام شد .برای همگنی داده ها از روش گردشی حول میانگین یا ران - تست استفاده شده است.
مواد و روش ها:
سیستم طبقه بندی مورد استفاده در این تحقیق، توسط پروفسور لیتن اسکی در سال 1983 بوسیله نشریه سازمان هواشناسی جهانی معرفی و پیشنهاد شده است. در این طبقه بندی از 1300 ایستگاه هواشناسی که داده های اقلیمی آنها در نرمال های اقلیمی توسط سازمان هواشناسی منتشر شده، استفاده گردیده و جهت تعمیم داده ها به سطوح، از شبکه های 5*5 طول و عرض جغرافیائی استفاده شده است. از مزایای قابل توجه این سیستم، قابلیت رقومی یا عددی آن است امکان استفاده از نرم افزارهای مناسب را جهت بکارگیری این روش میسر و آسان می کند. همچنین قابلیت تعیین اقلیم های متنوع در سطح کوچک، ار دیگر مزایای روش مذکور است.
در سیستم مذکور جهت انتخاب عناصر اقلیمی به منظور شرکت در طبقه بندی، به چند نکته مهم توجه شده است. اول اینکه عنصر انتخابی در بعد جهانی عمومیت داشته باشد. یعنی در تمام مناطق کره زمین ، جزء داده های رقومی قابل دسترس و سهل الوصول باشد. دوم اینکه برای تعیین حدود طبقات، ازعنصر واحدی استفاده شود. اینگونه نباشد که مثلاً برای تعیین یک نوع اقلیم، از ویژگی گرمترین ماه و برای تعیین نوع دیگر اقلیم، از ویژگی سردترین ماه استفاده شود. دیگر اینکه عنصر انتخابی برای استفاده کننده های بالقوه، به آسانی قابل تشخیص و تفسیر باشد و برای همه معنای روشنی داشته باشد.
بر همین اساس در این روش سه عنصر اولیه دما، بارش و ضریب بری جهت دخالت در ظبقه بندی انتخاب شده اند. از میان شاخص های متفاوتی که جهت تعیین ضریب بری ارائه شده. جالب ترین آنها توسط کنراد پیشنهاد شده است.
