بخشی از مقاله
استفاده از نشا در توليد سبزيجات
محمد صادق بلوكي
محمد باقر لك
دانشگاه بوعلي سينا
دانشكدۀ كشاورزي
مهندسي كشاورزي_ مكانيزاسيون
سبزيجات حاصل از نشا را مي توان زودتر از آنهايي كه از دانه روئيده اند، برداشت نمود. پرورش دهندگاني كه از نشا استفاده مي كنند، مي توانند از بازارهاي اول فصل بهرمند شوند و زمان لازم براي توليد يك محصول را كاهش دهند كه به آن ها اين اجازه را مي دهد تا كشت دوم و سوم را در طي يك فصل رشد توليد نمايند. نشاهايي كه در گلخانه پرورش مي يابند را مي توان بطور موثري در مقابل تنش محيطي، عوامل بيماريزا و آفات حشره اي حفظ نمود. نشاها مي توانند به پرورش دهندگان اجازه دهند تا ملاك هاي نزديك به واقعيت، شكل دهي مطلوب و سن فيزيولوژيكي يكسان گياهان را در داخل بلوك هاي مزرعه ايجاد نمايند.
درصورتيكه قيمت دانه بالا باشد، ممكن است استفاده از نشا، هزينۀ ايجاد يك كشت سبزي را كاهش دهد، چرا كه بذر كمتري استفاده مي شود و نياز به تنك كردن و وجين زودهنگام را برطرف مي كند. همچنين، نشاها اجازه مي دهند تا از كود و آب آبياري استفادۀ موثرتري در طي مراحل اوليۀ رشد شود.
نشاكاري، هم نيروي كار و هم سرمايۀ بيشتري را طلب مي كند. توليد موفق نشا نيازمند ابزار پرورشي ضد عفوني شده، كنترل دما و نور، مديريت كارآمد آفات و امراض، و اقدامات بهداشتي مناسب است.
سازگاري گياه
موقعيكه گياهچه ها از گلخانه به مزرعه منتقل مي شوند، دچار "شك نشا" (يك ركود رشد) مي شوند. اينكه، يك گياه با چه سرعتي بر اين شك غلبه كند و خود را با زمين وفق دهد، بستگي دارد به نوع گياه، شرايط محيطي، كيفيت نشاهاي توليد شده، آماده سازي زمين، و رفتاري كه در طي فرآيند نشاكاري با آن مي شود.
انواع گياهان مختلف، تفاوت زيادي در وفق پذيري با نشا كاري دارند. وفق پذيري يك گياه براي نشا كاري با توجه به سرعتي كه ريشه هاي آسيب ديدۀ آن در طي نشا كاري، مجدداً ريشه بزنند و اينكه گياه به رشد متعارف برسد؛ تعيين مي شود. انواع سبزيجاتي كه با نشا كاري بخوبي وفق مي پذيرند از اين قراراند: گوجه فرنگي، كاهو، كلم پيچ، كلم هاي دگمه اي و كلم سياه.
كرفس، پياز، فلفل، بادنجان و گل كلم وفق پذيري متوسطي با نشاكاري دارند. اما نشاكاري آنها موفق است. كدوئيان، لگوم ها و ذرت شيرين ريشه زايي مجدد بسيار كندي دارند اما درصورتيكه مزاحمت ريشه حداقل باشد، نشا كاري موفق است. بعنوان مثال، هندوانۀ بي دانه يكي از كدوئياني است كه سالانه در هزاران ايكر نشا مي شود. محصولات نشايي راست ريشه از قبيل انواع شلغم، چغندر و هويج معمولاً منجر به تغيير شكل طبيعي ريشه و عوارض ناخوشايند گسترش ريشه مي شوند.
صدمات ريشه اي نشا
درصورتيكه نشاها در پشته ها، جعبه هاي كاشت، ظروف تخت، يا سيني هاي جداگانه پرورش داده شوند، در طي برداشتن گياهان از ظرف يا خاك، برخي از ريشه ها آسيب مي بينند. نشاهايي كه از طريق اقدامات ذيل توليد مي شوند، شك نشا كمتري را تجربه كرده و سريعتر تثبيت مي شوند:
• گياهاني كه فاصلۀ زيادي از هم دارند و عميق كشت مي شوند با رقابت كمتري مواجه باشند.
• گياهان بطور انفرادي پرورش يابند تا از پيچيدن ريشه در گياهان مجاور هم جلوگيري شود.
• نشاهاي توليدي بايد در موقع نشا كاري با خاك ريشه، تماس داشته باشند.
• گياهچه ها بايد تا سن مطلوبشان براي نشا كاري، رشد يابند.
• از هرس نمودن يا خشك كردن اندام هاي هوايي يا ريشه اجتناب شود.
درصورتيكه نشا هاي ريشه- لخت از خاك كشيده شوند و همچنين درصورتيكه ريشه ها عمداً هرس شوند، بيشترين صدمه [به آنها] وارد مي شود. سيستم هاي توليد نشا سيني انفرادي، بهم ريختگي تماس ريشه با خاك را به حداقل مي رساند. اما برخي صدمات در صورتي رخ مي دهند كه گياهان از سيني ها كشيده شوند. كمترين صدمات، با ظروف فشردۀ تورب (گلدان هاي توربي) رخ مي دهد. چراكه ظروف گياهچه هم همراه نشا در زمين كشت مي شود.
ظروف نشا
سال ها پيش، نشاها در گلدان هاي سفالي، دانه هاي تورب يا گلدان هاي توربي توليد مي شدند. امروزه اغلب نشاها در سيني هاي polystyrene يا پلاستيكي پرورش مي يابند. اغلب اين سيني ها داراي حجره هايي به شكل مخروط يا هرم معكوس هستند كه به سمت كف باريك مي شود. سيني هايي با حجره هاي 1.5 اينچ معمولاً داراي 128 حجره در هر سيني بوده و سيني هايي با حجره هاي 2.5 اينچ، تقريباً 72 حجره در هر سيني دارند. حجره هاي كوچكتر، هزينه هاي توليد و اندازۀ نشا را كاهش مي دهند؛
اما از آنجا كه نشاي حاصل از حجرۀ كوچك، ترتيب ريشه اي بسيار كوچكتري دارد؛ بخش اعظمي از ارتباط ريشه- خاك در موقع كشيدن، بهم مي ريزد. حجره هاي كوچك همچنين زود رسي و كيفيت نشا را كاهش مي دهند. وفق پذيري گياه با نشا كاري و توانايي آن براي بازگشت سريع به رشد متعارف در زمين، توجهات مهمي در موقع تعيين مطلوب ترين اندازۀ حجره هستند.
از آنجا كه سيني هاي نشا، مجدداً مورد استفاده قرار مي گيرند؛ مي بايد پس از هر بار مصرف، تميز شده تا از شيوع امراض جلوگيري شود. ظروف را مي توان با بخار يا محلول هاي بهداشتي ضد عفوني كرد. درصورتيكه شستشوي بهداشتي بطور ناقصي سيني ها را تميز كند يا اينكه ظروف پس از شستشو كاملاً هوادهي نشده باشند؛
مشكلات رخ مي دهند. بايد سيني ها را پس از مصرف تميز كرد و شست تا هيچ مخلوط كشتي در سيني ها باقي نماند. سپس بايد سيني ها را بخار دهي نمود يا بوسيلۀ يك محلول بهداشتي توصيه شد، تميز شوند. نمايندۀ امر كشاورزي شما يا يك مشاور مجاز كنترل آفات مي تواند در مورد موادي كه در كشور شما براي تميز كردن سيني هاي نشا توصيه مي شوند؛ تجويز انجام دهد. پس از امور تميز نمودن، سيني ها را با آب خالص بشوئيد و اجازه دهيد تا سيني ها هوا خشك شوند تا از انتقال هر گونه مواد بهداشتي كه ممكن است منجر به سمي شدن كشت هاي بعدي شود، جلوگيري شود. تعبيه هاي پلاستيكي يكبار مصرف موجود براي بعضي سيني هاي polystyrene درز هاي ناشي از تميز كردن با بخار را پوشش مي دهند، عمر سيني را افزايش داده و برداشتن گياهان را راحت تر مي كنند.
مخلوط كشت
يك مخلوط كشت براي انجام سه كار مورد استفاده قرار مي گيرد: براي گياه پشتيباني ايجاد مي كند، آب و مواد غذايي را حفظ مي كند، و به ريشه اجازه مي دهد تا گاز ها مبادله شوند. در انتخاب يك مخلوط كشت، چگالي حجمي و پتانسيل تهويه بسيار مورد اهميت قرار مي گيرد. با افزايش اندازۀ ذرات مخلوط، افزايش اندازۀ حجرۀ سيني و كنترل دقيق روابط آب- خاك، مي توان تهويۀ ريشه را افزايش داد.
لازم است كه مخلوط كشت گلخانه عاري از هر گونه تخم حشرات، عوامل بيماري زا، نماتد ها و علف هاي هرز شود. اغلب مخلوط هاي تجاري نشا از پيش ضد عفوني شده اند. اجزاي اصلي مخلوط هاي پرورش، معمولاً پيت موس اسفناگوم، پرليت، ورميكوليت و يك عامل مرطوب كننده هستند. ديگر اجزايي كه ممكن است وجود داشته باشند؛ شن شسته، پوست فرآوري شدۀ درخت، كود گياهي و ديگر ذرات جامد زنده را در بر مي گيرد. اغلب مخلوط هاي تجاري نشا بصورت دانه هاي ريزي درآمده اند تا پر كردن حجره هاي كوچك را تسهيل بخشيده و جوانه زني بذر مناسب باشد. مخلوط هاي مورد استفاده براي بستر سازي گياهان يا خاك گلداني، معمولاً درشت بافت هستند. مخلوطي را انتخاب كنيد كه به خوبي زهكشي شود و تهويۀ كافي براي رشد موفق ريشه ر فراهم آورد. اما ظرفيت نگهداري آبي آن تصحيح شده باشد.
ممكن است مخلوط هاي تجاري غني از عناصر غذايي راه انداز و يا از آن فقير آن باشند. مخلوط هايي كه كود هاي كند آزاد شونده دارند؛ حق انتخاب پرورش دهنده را مبني بر رشد كند گياه با مضايقه كردن مواد غذايي از بين مي برند. از خاك هاي مزرعه اي براي افزايش يا اصلاح مخلوط هاي ضد عفوني شدۀ كشت استفاده نكنيد. اين خاك، معمولاً زهكشي ضعيفي دارد و اغلب، آلوده به عوامل بيماري زا و تخم علف هرز مي باشد. هيچ مخلوط كشتي بطور منفرد براي تمامي موقعيت ها، از همه بهتر نيست.
روش هاي توليد نشا
سه روشي كه براي توليد نشا مورد استفادۀ پرورش دهندگان سبزي در كاليفرنيا مورد استفاده قرار مي گيرد بدين قرار اند: نشاهاي مظروف پرورش گلخانه اي، توليد زميني نشا با پوشش هاي رديفي و بسترهاي گرم، و توليد مزرعه اي نشا در زمين باز.
گلخانه اي: توليد نشاهاي مظروف گلخانه اي متداول ترين و موفق ترين روش نشا كاري مورد استفاده در كاليفرنيا مي باشد. اين روش معمولاً شامل استفاده از ريل هاي T آلومينيمي است (شكل آنها در برش عرضي، بصورت T معكوس است). اين ريل ها به دقت فاصله داده شده اند تا لبه هاي سيني هاي نشا را در گلخانه، نگه دارند. سيني ها بطور دستي يا ماشيني با مخلوط كشت، پر مي شوند. بذور بطور دستي يا توسط ماشين هاي بذر كار خلأئي كه يك عدد بذر را در هر حجرۀ سيني قرار مي دهند. در تميزي دستان و ابزارآلات مورد استفاده در توليد نشا و كشت بايد دقت نمود.
زميني: بسترهاي گرم. سابقاً، توليد زميني نشا از بسترهاي گرم براي توليد نشا (قلمه) هاي سيب زميني شيرين استفاده مي كرده اند. يك گودال كنده شده و با مواد آلي در حال تجزيه اي كه گرما توليد مي كند؛ پر مي شود. مادۀآلي با لايۀ نرمي از خاك پوشانده مي شود. سيب زميني هاي شيرين بدقت بر روي لايۀ نرم خاكي قرار مي گيرند كه موادآلي را مي پوشاند و از خاك اضافي براي پوشاندن سيب زميني هاي شيرين و پر كردن گودال استفاده مي شود. از تونل هاي پلاستيكي براي پوشاندن بسترها استفاده مي شود. تقريباً 500 پوند سيب زميني شيرين با اندازۀ متوسط قلمه هاي كافي براي 1 ايكر را توليد مي كند.
زميني: زمين. توليد نشاهاي ريشه لخت در توليد سبزيجات توصيه نمي شود. مزاياي نشاهاي گلخانه اي پرورش داده شده در ظرف به مطلوبيت بيشتر و بهبود محصول دهي كلي بر هزينۀ افزوده توليدشان غالب مي شود. نشاهاي ريشه لخت توليد شده در زمين كم هزينه تر از نشاهاي پرورش داده شده در ظرف هستند. اما نشاهاي ريشه لخت به اين خوبي، مجدداً تثبيت نمي شوند.
توليد نشاهاي ريشه لخت نيازمند محلي است كه از بادهاي زياد در امان باشد و خاك بخوبي زهكشي شود و عاري از بيماري، نماتد و علف هرز باشد. بذر بر روي رديف هايي كشت مي شود كه 6 تا 12 اينچ از هم فاصله داشته و فاصلۀ بين بذور بر روي رديف با توجه به نوع گياه از 1 تا 5 اينچ متغير است. آبياري باراني و پوشش هاي رديفي شناور براي حفاظت از سرمازدگي، مورد استفاده قرار مي گيرند. نشاهاي ريشه لخت پيش از برداشت از بسترهاي خزانه زير برشي مي شوند. زير برش كردن و جابجايي هاي متعدد، تارهاي كشندۀ ريشه را پاره كرده، گياهان جوان را زخمي مي كند و امراض را گسترش مي دهد.
