بخشی از مقاله
اهمیت اندازه گیری و گزارشگیری در حسابداری
مقدمه
حسابداری ، دانشی استعاری است و می توان گفت که بسیاری از عناصر شاکله ی آن از سایر علوم و فنون ، اخذ و اقتباس گردیده است . اگر چه قدمت این دانش به فراخنای تاریخ می رسد و اگر چه می توان گفت که پس از شناخت بشر از دانش ریاضی و پس از نهادینه شدن مالکیت خصوصی در بین جوامع بشری ، این دانش پا به عرصه ی وجود نهاد . اما با این حال حسابداری در سیر تاریخی تحول و تطور خود وامدار بسیاری از علوم و فنون انسانی می باشد.
دانش حسابداری آنگونه که ما امروزه با آن آشنا هستیم ، دارای جوهره ای از ریاضیات و منطق است که اگر آنرا از حسابداری بگیرند ، دیگر چیزی باقی نمی ماند. وجود یک نظم پولادین بر مبنای منطق صوری که خاستگاه اصلی آن سرزمین یونان می باشد ، در کنار ذوق و استتیک Esthetic" " که خمیرمایه ی زیبا شناسی است ، زمینه ی اصلی آن را ایجاد نموده است. دانش حسابداری آنگاه از تئوریهای مختلف از اثباتی و هنجاری گرفته تا نظریه های مربوط به تکوین ، نوزایی و رشد آن و نیز آنگاه که از مبانی تئوریک قیاسی ، استقرایی و رفتاری بحث می کند ، علاوه بر منطق به فلسفه و جامعه شناسی هم نزدیک می گردد و در وضع مقررات و استانداردها ، نگرشهای رئالیستی و سورئالیستی هم به حوزه ی ان وارد می شود. دانش حسابداری به شدّت به اقتصاد و علوم انسانی متکی است و در تبیین مبانی تئوریک خود از فلسفه و بخصوص فلسفه ، علم کوهن سود می جوید. با تمامی این احوال ، حسابداری ، دانشی مستقل ، پردامنه ، تأثیر گذار و اساسی است که منطق و فلسفه ی وجودی خاص خود را دارد و در عین حال که تحولات و پیشرفتهای آن به شکل امروزین مرهون نظام سرمایه داری و بویژه سلطه تراستها و کارتلها است ، لیکن در قالب حرکت جوهری خود در درون مجموعه ی اقتصاد نوین سبب تسهیل رشد و توسعه ی هر چه بیشتر نظام سرمایه داری جهانی گردیده است. لـذا تبیین هر پیکـره ای از سـاختار این نظام پیچیده ، مستلزم دقّت و ظرافتهـای خاص خود می باشد ، بویژه که این دانش از لحاظ روش شناسی به شدّت با ابطال گرایی در ستیز است .
اهمیت اندازه گیری در حسابداری
بنابر مفاهیم بنیادین حسابداری ، پول واحد اندازه گیری رویدادهای مالی می باشد ، لذا یکی از مهمترین کارها در چرخه ی عملیات حسابداری مشخص نمودن عنوان و مبلغ پول قابل ثبت در اسناد و مدارک و دفاتر می باشد. هنگامی که رویدادی مالی بر عناصر معادله اصلی حسابداری تأثیر می گذارد ، باید روشن گردد که اندازه ی پولی این تأثیر چقدر است و کدام حساب تحت تأثیر قرار گرفته است ؟ اینجا است که ویژگی قابلیت اتکا مطرح می گردد. اتکا به مبلغ و نیز به عنوان حساب تأثیر پذیر ، بحث قابلیت اتکا خود متضمن درستی و صحت مبلغ و عنوان مذکور هم می شود و البته این روند هم به نوبه ی خود ، منبعث از اصل عینیت می باشد تا مطمئن شویم که اصل موضوع درست است و چیزی برای تجزیه و تحلیل و ثبت در دفاتر وجود خارجی دارد. نمی توان گفت که مقوله ی اندازه گیری ، ماهیتی انقطاعی دارد و در برهه ای از زمان حادث می گردد. در بسیاری موارد ، شاهد رویدادهای ثانویه ای هستیم که موجب تجدید نظر در اندازه های ثبت شده می شود. اصلاح حساب بدهکاران پس از حصول اطمینان از ورشکستگی مشتریان ، کاهش ارزش برخی دارائی ها و نیز کاهش ارزش سهام در بازارهای مالی ، پدیده ی استهلاک ، قاعده اقل بهای تمام شده یا قیمت بازار ، تجدید ارزیابی ادواری دارایی ها ، سود و زیان حاصل از تسعیر ارز و موارد فراوان دیگر ، نمونه هایی هستند از فرآیند تجدید نظر در اندازه های ثبت شده ی قبلی . لذا می توان گفت که اندازه گیری روندی مداوم و ماهیتی پویا دارد . استمرار و پیوستگی شرایطی که لزوم تغییر در اندازه ای پیشین را ایجاب می نماید ، گاه تا مرحله ی حذف کامل عنوان حساب مذکور که البته معمولاً یا دارایی است و یا بدهی و نیز تا مرحله ی حذف کل مبلغ منظور شده ، بحساب آن عنوان پیش می رود و بدین سان ، ماهیت اندازه گیری لاجرم در برآورد سود یا زیان واحد تجاری تأثیر می گذارد.
خیل وجود چنین شرایطی ، یکی از دلایلی است که بزرگان چون "روزاین " ، "استامپ " ، "واتس" و "زیمرمن " رسیدن به یک تئوری عمومی را در حال حاضر در حسابداری بیهوده می دانند و یا اینکه نگرشی رویدادی" سورتر" مطرح می گردد . زیرا در چنین فضای از لحاظ تئوریک شناوری است که نقش مباشرت حسابداری از بین رفته و امکان جانبداری و هدایت افکار اشخاصی ذینفع بوجود می آید. پروفسور بلکاوی حسابداری را فاقد یک پارادایم ( الگو) دانسته ، بلکه آن را دانشی چند پارادایمی معرفی می کند و می گوید که مسئله آینده این دانش ، تلاشی جهت یافتن یک پارادایم مسلط می باشد.
قطعاً حل مسئله اندازه گیری در تحلیل و ثبت رویدادهای مالی ، یکی از جنبه های تلاشی فوق می باشد. در مجموع حسابداری ، محصول و پاسخی به شرایط و محیط های تجاری غالباً نا همگون و گاه لبریز از پارادوکس است که در غایت با اقتدار کامل ، مسائل بغرنج اقتصادی پیش روی جهان اقتصاد زده را ، حل و چونان لکوموتیوی پر قدرت بنگاه های اقتصادی را به مثابه سلولهای رشد و توسعه جوامع به پیش می برد.
امروزه نقش تورم در زیر سؤال بردن بهای تمام شده ی تاریخی بر کسی پوشیده نیست . تورم موجود در غالب کشورهای در حال توسعه ، صورتهای مالی بنگاه های اقتصادی آنها را از کارآیی انداخته است. تورم چند ده درصدی حاکم بر این جوامع ، اطلاعات صورتهای مالی را که معمولاً ماهیتی ، سنتی و متکی به گذشته دارد . از لحاظ ویژگی مربوط بودن به شدت تحت شعاع قرار داده است . در چنین محیطهایی ، طبعاً قابلیت مقایسه اطلاعات مالی هم از بین می رود . اصل بهای تمام شده ی تاریخی نخستین مفهومی است که تحت تأثیر پدیده ی تورم و تغییرات ایجابی حاصله در روند اندازه گیری قرار می گیرد.
البته امروزه چرخشهایی به سمت مبانی ارزشیابی دیگر مانند : ارزشهای جاری پدیدار گردیده است ، اما این نظام ها هم مشکلات خاص خود را دارند.
ارزشهای جاری مبتنی بر سه رویکرد می باشد : ارزشهای ورودی ، ارزشهای خروجی و ارزش فعلی جریانات نقدی ؛ لیکن در تمام این رویکرد ها ، مشکلات و محدودیتهایی به چشم می خورد . اولین محدودیت هزینه دستیابی به اطلاعات مربوط به ارزشهای جاری می باشد. دومین معضل ، ذهنی بودن آنها و نقش قضاوتهای فردی در برآورد آنها است. سومین مشکل حصول اطمینان از صحت برآوردها ، مخصوصاً در زمینه ی سهام می باشد و چهارمین دشواری این که اطلاعات مورد نظر به شدت تابع شرایط بازارند و بازار هم تحت تأثیر بسیاری از متغیرهای غیر قابل کنترل سیاسی ، اقتصادی و روانی است.
مفهوم اندازه گیری تا حد زیادی تحت تأثیر اصل محافظه کاری قرار دارد. می دانیم که در حسابداری نبایستی دارایی ها را به مبلغی افزون بر ارزش واقعی آنها ثبت کرد و همینطور بدهی ها را هم نباید به مبلغی کمتر از واقع ثبت نمود ، لذا عامل اندازه گیری خودبخود در سایه ی اصل محافظه کاری قرار می گیرد. امروزه یکی از ابزارهایی که می تواند تأثیر مثبتی بر مفهوم اندازه گیری بر جای گذارد و خوشبختانه در دو دهه ی اخیر هم مد نظر گرفته است ، استفاده از فناوری اطلاعات می باشد. ضرورت ارائه ی خدمات با کیفیت مطلوب و دّقت بالا ، نیاز به فناوری های نوین اطلاعاتی را ایجاب کرده است. در گذشته ، تنها مدل گزارشگری ، مدل مبتنی بر اطلاعات گذشته بود ، لیکن امروزه با تکیه بر رایانه ، اینترنت و خدمات شبکه ای ، می توان به اعتبار مفهوم اندازه گیری در سایه ی اطلاعات روزآمد و بهنگام کمک نمود.
اهمیت گزارشگری مالی در حسابداری
میوه درخت حسابداری ، صورتهای مالی است که حاوی اطلاعات پردازش شده ی حسابداری می باشد. طبیعتاً اگر در مراحل مختلف فرآیند حسابداری درستی و صحت اعمال شده باشد و نیز چنانچه از قالبها و تئوری های با پشتوانه ای بهره برده باشیم ، می توانیم اطلاعاتی دقیق ، کارا ، با کیفیت و قابل اعتماد را در صورتهای مالی ارائه بنمائیم . گزارشگری مالی یک روند اطلاعاتی است که اهمیت بسزایی در حرفه حسابداری دارد ، حتی اگر کاری با درستی و دقت فراوان انجام پذیرفته باشد ، ولی نحوه ی اعلان نتایج کار مناسب نباشد و یا اینکه اطلاعات مورد نظر ، بخوبی قابل تحلیل و تفسیر نباشد ، نمی توان شاهد اقبال استفاده کنندگان و اشخاص ذینفع نسبت به کار مذکور بود.
آن کس ز نژاد بلند زاید او را سخن بلـند باید
کار خوب و مورد پسند بایستی در قالب خوب و مورد پسندی به مشتریان عرضه گردد ؛ لذا اهمیت گزارشگری مالی به خوبی مکشوف می گردد.
در گذشته مدل غالب گزارشگری ، " مدل مبتنی بر گذشته " بوده است . در این مدل بر مبنای اطلاعات تاریخی که قبلاً به ثبت رسیده اند ، نتیجه کار به استفاده کنندگان ارائه می گردید ، اما امروزه با گسترش و انکشاف شیوه های پردازش رایانه ای " مدل گزارشگری بهنگام " قابل اجرا می باشد ؛ لذا مدل سنتی پیشین می تواند جای خود را به مدل گزارشگری مذکور دهد. البته ناگفته پیدا است که با توجه به ویژگیهای این مدل و نیز با عنایت به اینکه صورتهای مالی " آن لاین " (on – line) در واقع سلولهای اطلاعاتی متراکم و پر محصولی هستند ، از داده های خام و اطلاعات پردازش شده ، لذا ضرورت حفاظت شدید اطلاعاتی هم در قبال رقبا و هم در قبال " هکر" ها احساس می شود.
روشهای گزارشگری بهینه ، سه ویژگی مهم را در ذات خود دارند : الف ) از نفوذ قضاوتهای فردی حسابداران و ذهنیت شخصی آنها در بطن و متن صورتهای مالی گزارش شده ، می کاهند . ب ) به مالکان ، مدیران و دیگر اشخاص ذینفع این امکان را می دهند که فارغ از روند تصمیم سازی ، خود به باورهای لازم رسیده و تصمیمات مقتضی را بدون هرگونه فشار محسوس و نامحسوس از ناحیه ی حسابداران اخذ نمایند. ج) با توجه به این واقعیت که عدم اطمینان از ویژگیهای بارز هر محیط اقتصادی و به تبع آن محیط
حسابداری است . صورتهای مالی بایستی ریسک و شرایط عدم اطمینان موجود را درک و به شناخت آن کمک کنند.
از آنجا که یکی از ارکان مهم یک سیستم اطلاعاتی ، گزارشگری می باشد ، پس اتخاذ یک استراتژی و راهبرد مناسب در ت
هیه گزارشهای مالی ضرورت دا
رد. چنین استراتژی باید موارد زیر را شامل گردد :
1- تعیین دامنه و قلمرو بیطرفی در ارائه گزارشها و لزوم هوشیاری نسبت به غلتیدن در ورطه محافظه کاری محض . 2- تعیین هدف بلند مدت جهت استغنای مداوم اطلاعاتی . 3- ارزیابی میزان شفافیت و دایره شمول اطلاعات . 4- بازخورد مستمر و نگرش پویا و خلاق به محتوا و قالبهای گزارشگری .
در توضیح موارد فوق باید خاطر نشان ساخت که مقوله ی بیطرفی ، هرگز به مفهوم اتخاذ روشهای صرف محافظه کارانه نیست . سیستم باید همواره فعال بیطرف باشد ، نه اینکه بیطرفانه ناظر استحاله خود در رویدادهای مالی شود. نگرش رویدادی " سورتر " فلسفه ی جالبی را مطرح می سازد ، لیکن نباید به اتکای آن استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری را غرق در وقایع متنوع و گاه نا متقارن و نامتجانسی کرد که تا اینان پی به پیوندهای ارگانیک این اطلاعات ببرند ، دوره و بلکه دوره های مالی دیگری هم سپری گردد. بعلاوه در تنظیم تئوریهای حسابداری ، نمی توان بدون تعیین اهداف استراتژیک ، تئوریهای راه گشا و مث
مر ثمری خلق کرد. پس از آنکه سیستم گزارشگری مناسبی را طراحی و اجرا نمودیم ، بایستی نقاط و زمانهای مناسبی را جهت بازخورد سیستم در نظر بگیریم و همواره به آن امکان بازنگری و ترمیم مداوم دهیم .
نتیجه گیری
با توجه به عنوان برگزیده شده که عنوانی کشاف است و مستلزم تحلیلهای گسترده ، این مقاله با توجه به حجم خود قصه ندارد که به تحلیل و روشنگری تمام جوانب کار بپردازد. وظیفه ای که برای این مقاله در نظر گرفته شده ، نشان دادن اهمیت موضوع و اشاره کردن به جنبه هایی است که پژوهندگان عزیز می توانند به آنها اهتمام ورزند.
نکته دیگر اینکه حسابداری ، دانشی چند وجهی است ، لذا باید با تجهیز خود به دانشهایی که فرآیند حسابداری به آنها متشبث گردیده ، بکوشیم که به تئوریهای پویا و واحدی برسیم . به گفته امیل دورکیم ، جامعه با توسعه وجوه اشتراک اعضای آن انسجام یافته و پایدار می ماند ، لذا تلاش جهت نیل به تئوریهای واحد و مورد پذیرش عامه ی حسابداران موجب انسجام هر چه بیشتر آن شده و سبب پایداری و بقای این دانش می گردد. چنانچه بخواهیم معادلات حسابداری را حل نمائیم ، باید به علوم ریاضی مجهز شویم و اگر می خواهیم مسائل جاری حسابداری را پیش ببریم ، بایستی به درک مناسبی از اقتصاد و مسائل حاکم بر محیطهای تجاری نائل گردیم و ...
و اما در رابطه با فرآیند اندازه گیری ، این نوشتار ، توجهات را معطوف می دارد به این امر که اندازه گیری یک فرآیند در گذر زمان است ، نه یک عمل در یک مقطع زمانی . اندازه گیری یک پشتوانه تئوریک کلاسیک دارد که در چارچوب اصل بهای تمام شده واقع است و یک نگرش جدید هم به آن آغاز گردیده که در قلمرو ارزشهای جاری قرار دارد. فرآیند اندازه گیری تأثیر بسزایی در صورتهای مالی ، بویژه صورت سود و زیان و ترازنامه دارد
.
در خصوص اهمیت گزارشگری باید گفت که نقش آن از هر نظر اساسی و با اهمیت است. امروزه دیگر نمی توان گفت که گزارشگری مالی صرفاً انعکاس رویدادهای گذشته است ، بلکه باید گفت که گزاشگری مالی نقطه ی آغاز تصمیم
گیریهای مالی و چراغ راهنمای فعال
یتهای مالی آتی است. بایستی به گزارشگری مالی بها داد و به نقش خطیر آن در پی ریزی عملیات حسابداری تأکید نمود.
واحد کرمانشاه
عنوان مقاله :
اهمیت اندازه گیری و گزارشگری در حسابداری
نویسنده :
حسین بهنام
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه
بهار 1387
